مطالعات و تمرین های ضروری برای سخنرانی ، گویندگی و گفتگو

۱۴- خود شناسی ، خود کاوی ، خود آگاهی ، تعالی شخصیت ( ۴۷ )

خودآگاهی و جهان آگاهی

انسان هم خود آگاه است و هم جهان آگاه ، و دوست می‏دارد از خود و از جهان آگاه‏تر گردد . تکامل و پیشرفت و سعادت او در گرو این دو آگاهی‏ است .


خود آگاهی مقدم است یا جهان آگاهی؟


داوری در این موضوع چندان ساده نیست . برخی بیشتر به خود آگاهی‏ بها می‏دهند و برخی به جهان آگاهی .
 
احتمالا یکی از وجوه اختلاف طرز تفکر شرقی و طرز تفکر غربی در نوع پاسخی است که به این پرسش می‏دهند ، همچنانکه یکی از وجوه تفاوتهای علم و ایمان در این است که علم وسیله‏ء جهان آگاهی و ایمان سرمایه‏ء خود آگاهی است .
 
البته علم سعی دارد انسان را همان گونه که به جهان آگاهی می‏رساند به‏ خود آگاهی نیز برساند . علم النفس‏(روانشناسی) چنین وظیفه‏ای بر عهده دارند .
 
اما خود آگاهیهایی که علم می‏دهد مرده و بیجان است ، شوری در دلها نمی‏افکند و نیروهای خفته‏ء انسان را بیدار نمی‏کند ، بر خلاف‏ خود آگاهیهایی که از ناحیه‏ء دین و مذهب پیدا می‏شود که با یک ایمان پی‏ ریزی می‏شود . خود آگاهی ایمانی ، سراسر وجود انسان را مشتعل می‏سازد .

آن خودآگاهی که خود واقعی انسان را به یادش می‏آورد ، غفلت را از او می‏زداید ، آتش به جانش می‏افکند ، او را دردمند و درد آشنا می‏سازد کار علوم و فلسفه‏ها نیست .
 
این علوم و فلسفه‏ها احیانا غفلت زا هستند و انسان را ازیاد خودش می‏برند ، از این روبسا دانشمندان و فیلسوفان بی‏درد و سر در آخور و خود ناآگاه و بسا تحصیل ناکرده‏های خودآگاه .
 
دعوت به خودآگاهی و اینکه " خود را بشناس تا خدای خویش را بشناسی‏ " ، " خدای خویش را فراموش مکن که خودت را فراموش می‏کنی " سر لوحه‏ء تعلیمات مذهب است .
 
قرآن کریم می‏فرماید : (حشر / . 19 ).


و لا تکونوا کالذین نسوا الله فأنسیهم أنفسهم اولئک هم الفاسقون
 
از آنان مباشید که خدا را فراموش کردند پس خدا آنها را از خودشان‏ فراموشانید . آنان همان فاسقان‏اند ( از خود بدر رفتگان‏اند ) .
 

رسول اکرم فرمود :


من عرف نفسه عرف ربه .
 
هر که خود را بشناسد خدای خویش را می‏شناسد .


علی علیه‌السلام فرمود :


معرفة النفس أنفع المعارف .

خودشناسی سودمندترین شناساییهاست .


و هم او فرمود :


عجبت لمن ینشد ضالته کیف لا ینشد نفسه .

در شگفتم از کسی که چیزی از خود گم می‏کند و در جستجویش بر می‏آید ، و خود را گم کرده اما جستجو نمی‏کند.
 
کتاب انسان در قرآن : شهید مطهری  / صفحه  54