انتخاب موضوع پژوهش
نویسنده : کامیار صداقت ثمرحسینی
انتخاب موضوع تحقيق يكي از مهم ترين مراحل يك پژوهش علمي و از دشوارترين آن به شمار مي رود. براي درك بهتر جايگاه موضوع يابي، بهتر است تا نگاهي كلي به مراحل تحقيق نماييم: تحقيق را مي توان بر دو مرحله تقسيم نمود:
مرحله ي اول ، مرحله ي تحقيق به منظور يافتن پرسشي شايسته و بايسته ي پژوهش است.
مرحله ي دوم، تحقيق به منظور يافتن پاسخ پرسش مورد نظر مي باشد.
اما با تفصيل بيشتر مي توان اين مراحل را به شرح زير بيان نمود:
مرحله ي مطالعات اكتشافي ـ موضوع يابي به جهت طرح پرسشي براي تحقيق،
مرحله ي غني سازي پرسش هاي تحقيق،
نگارش طرح پژوهش،
بررسي مدارك و منابع،
جمع آوري داده هاي مرتبط با پژوهش،
تحليل داده ها،
نتيجه گيري نهايي،
نگارش و ويرايش گزارش نهايي. ( در قالب رساله ي دانشگاهي، مقاله و مانند آن )
تا مرحله ي اول به خوبي انجام نشود، قادر به ورود مناسبي به مرحله ي دوم نخواهيم بود. لذا در اين بخش به بررسي مهم ترين مواردي خواهيم پرداخت كه به انتخاب آگاهانه ي موضوعات پژوهشي ما منجر مي گردند.
موضوع تحقيق چيست؟
تعابير مختلفي از موضوع تحقيق صورت پذيرفته است:
1 موضوع تحقيق عبارت است از هر آنچه كه از قابليت بررسي و تحقيق برخوردار است. در اين زمينه كه امور قابل پژوهش كدام ها مي باشند؟ اختلاف نظر موجود است. هيچ دليلي ندارد كه موضوعات تحقيق علمي را منحصر در روش شناسايي خاصي مثلا عقلي و يا حسي نماييم.
2 موضوع تحقيق عبارت است از آنچه كه ما درصدد رسيدن به آن و تحقيق بر روي آن مي باشيم.
براي پژوهشگري كه به دنبال انجام يك تحقيق « واقعي » است، انتخاب موضوع پژوهش بسيار مهم مي باشد. به ويژه آنكه بخواهد « آگاهانه » مسير حيات علمي خود را انتخاب نمايد. هر چه درباره ي موضوع پژوهش خود بيشتر تامل و توجه نماييد، به استحكام شخصيت علمي و كسب نتيجه ي بهتري در پژوهش خود ياري رسانده ايد. بديهي است كه بدون انتخاب موضوع پژوهش قادر به انجام آن نخواهيم بود. يكي از پژوهشگران پاسخ به اين پرسش ها را در انتخاب موضوع پژوهش ضروري مي داند:
~ آيا موضوع مورد نظر ارزش تحقيق دارد؟ به عبارت ديگر آيا مشكلي از مشكلات فكري و معرفتي پژوهشگر و جامعه را حل مي كند؟ آيا نتيجه ي پژوهش من تاثير مثبتي بر فرهنگ و هويت فردي و اجتماعي اعضاي جامعه خواهد داشت؟
~ آيا موضوع مورد نظر در سطح رساله ي دانشگاهي قرار دارد؟ برخي از موضوعات بيشتر مناسب قالب هاي يك مقاله و نه يك پژوهش دانشگاهي است.
~ آيا توانايي انجام اين پژوهش را داريد؟ موقعيت خود را از نظر اموري چون دانستن زبان، زمان كافي، امكانات مادي مورد نياز پژوهش بسنجيد.
~ آيا نسبت به موضوع مورد نظر، علاقمند مي باشيد؟ موضوعي را انتخاب نكنيد كه با روحيه، ذوق و علاقه ي دروني تان ناسازگار باشد. [1]
خانم دكتر « رجاء وحيد دويدري » در اين زمينه مي نويسد:
~ در انتخاب موضوع به هيچ وجه نبايد عجله كرد.
~ موضوع انتخاب شده مورد علاقه ي واقعي دانشجو باشد.
~ دانشجو قادر به انجام تحقيق در آن زمينه باشد. به عنوان مثال بتواند در آن زمينه « فكر » كند، بر « منابع اصلي » پژوهش خود دسترسي داشته باشد، به افراد مطلع در آن زمينه دسترسي داشته باشد،
~ موضوع انتخاب شده، در عنوان و محتواي خود « جديد » باشد. حرف جديدي براي گفتن داشته باشد. كه در قالب نقد پژوهش قبلي، يا ارائه ي روشي جديد، بيان مي گردد.
~ موضوع پژوهش متناسب با رساله ي دانشگاهي باشد. نه آنچنان وسيع باشد كه قابل جمع شدن در دوران دانشجويي نشود. و نه چندان محدود باشد كه بيشتر متناسب با يك مقاله ي كوچك به نظر آيد.
~ در دوره ي كارشناسي و كارشناسي ارشد بهتر است دانشجو وارد مباحث بسيار تخصصي علمي نشود مگر آنكه از نظر علمي در سطح عالي رشته ي مد نظر قرار داشته باشد. تا توانايي ورود به اختلاف نظرهاي اساسي را دارا باشد.
~ پژوهش براي جامعه فايده ي عملي داشته باشد و از جهت فكري و فرهنگي بر آن اثر مثبت بگذارد. به عنوان مثال اينكه حرمسراي فلان پادشاه داراي چند نفر زن و خدمه و غيره بوده و يا آنكه فلاني صبح پنج شنبه از دنيا رفته و يا بعد از ظهر آن، هيچ كمكي به مشكلات متعدد معرفتي و فرهنگي جامعه ( به ويژه مسايل اساسي فرا روي نسل جوان كشور ) نمي نمايد.
~ ويژگي يك رساله ي خوب در پيدا كردن و منتهي شدن به عرصه هاي جديدي براي پژوهش و پيشنهاد آن به پژوهشگران بعدي است. ( لذا مي توان از پيشنهادهاي پژوهش هاي قبلي نيز ياري جست. )
~ در زمان انتخاب موضوع بايد متوجه مشكلات مادي و محدوديت هاي زماني و توانايي هاي روشي دانشجو بود.[2]
با توجه به موارد فوق براي انتخاب موضوع، نيازمند انجام حداقل دو كار هستيم:
الف. خودشناسي. ب. موضوع شناسي
الف ـ خود شناسي:
به جهت نيل به اين هدف اين پرسش ها را با خود در ميان بگذاريد:
پرسش اول: علاقه ي معطوف به تخصص من در چه حوزه اي است؟
نسبت به پاسخ اين پرسش حساس باشيد. پاسخ به اين پرسش نوعي تصميم گيري درباره ي آينده است. معمولا افرادي در پژوهش موفق مي شوند كه به شكلي « مستمر » حوزه هاي مطالعاتي خود را در طول زمان گسترش داده و برنامه هاي علمي خود را در دوره هاي زماني نسبتا طولاني تعريف مي نمايند. علوم ديني با زحمت به دست مي آيد. پس به فكر حل و فصل سريع همه ي مسايل و به قولي يك شبه دانشمند شدن نباشيد.
در پاسخ به اين پرسش حوزه ي كلي مورد علاقه ي خود را بيان نماييد. ممكن است كه دانشجويي علاقمند به فقه اسلامي با گرايش مطالعات مقايسه اي ميان مذاهب اسلامي باشد. ديگري گرايش به تفسير قرآن با گرايش مطالعات ادبي داشته باشد، فردي علاقمند به بررسي جامعه پذيري ديني در ميان كودكان شهر خود باشد و آن ديگري شوق دانستن علم كلام با تاكيد بر مشكلات معرفتي كنوني جامعه اش را داشته باشد. با كمي دقت در مي يابيم كه بر خلاف گمان اوليه، انتخاب موضوع چندان هم كه مي نمايد ساده و آسان نمي باشد. هر انتخاب ما به نوعي تعريف زندگي فكري و فرهنگي ماست. پس بايد به جهت انتخاب موضوع تحقيق، مبادرت به تحقيقي مقدماتي نمود. به جهت سهولت در تصميم گيري به دستورالعمل توجه نماييد:
~ چند حوزه ي كلي مورد توجه خود را بر روي كاغذ بنويسيد. به عنوان مثال علاقمند به انجام پژوهش در كدام يك از رشته ها مي باشيد؟ علوم قرآني، فقه و اصول، تاريخ اسلام، عرفان و حكمت اسلامي و نظاير آنها. }
~ در ادامه، سرشناس ترين پژوهشگران اين رشته ها را شناسايي نماييد. اين پرسش را مي توانيد با استفاده از نظرات اساتيد مطلع در حوزه و دانشگاه بپرسيد.
~ سپس تحقيق نماييد كه مهم ترين اثر علمي هر يك چه بوده و چه تعريفي از رشته ي خود ارائه مي دهند؟
~ خواندن خاطرات اساتيد برجسته ي هر علم مي تواند كمك بسياري در پاسخ به اين پرسش نمايد.
آيا اين علاقه را تحت تاثير اطرافيان و به عبارت ديگر « حرف مردم » انتخاب نموده ايد و يا آنكه علاقه اي دروني است و لو آنكه مورد پسند خيلي ها نباشد؟
هيچگاه زندگي علمي خود را منوط به حرف مردم ننماييد. نويسنده در تجربه ي خود در مراكز دانشگاهي با افرادي برخورد نموده است كه چون برخي اطرافيان از رشته هاي ديني چندان خوششان نمي آمده دست به نوعي پنهان كاري در خصوص بيان رشته ي خود مي زده اند. آيا چنين افرادي در امر پژوهش موفق خواهند بود؟ مسلما خير ! اگر مرحوم حضرت آيت الله حاج شيخ ذبيح الله قوچاني ( رحمة الله عليه ) در كودكي به حرف آن چند نفري كه ايشان را تشويق به ترك تحصيل علوم حوزوي مي نمودند گوش مي داد، آيا در پايان زندگي شريف خود همچنان دريايي از علوم و معارف الهي بود؟ علاقه ي علمي خود را به خاطر سخن مردم سركوب ننماييد. انسان در هر حوزه اي كه از درون انتخاب نمايد به مراتب بهتر به رشد و شكوفايي انديشه هايش مي پردازد. اما در هر رشته اي كه هستيد همواره بكوشيد تا حق را فراموش نكنيد.
پرسش دوم : توانايي هاي من در حوزه ي پژوهش در چه زمينه هايي است؟
توانايي ها ي خود را يادداشت نماييد. بعضي وقت ها نيازمند كشف استعدادهاي دروني خود هستيم. توانمندي هاي خود را شناسايي نماييد. توانايي هايي چون دسترسي به كتابخانه هاي بزرگ، ترجمه ي متون علمي ( مانند ترجمه از زبان عربي و يا انگليسي به فارسي ) ، استفاده از نسخ خطي، داشتن وقت كافي، دارا بودن اساتيد برجسته و در دسترس، داشتن دوستان ياري دهنده، منابع مالي متناسب با پژوهش، و ... از نقش مهمي در انتخاب موضوع پژوهش برخوردارند و همين مثال هاي به ظاهر ساده براي همگان ميسر نمي باشد. پس از نگارش دقيق و كامل امكانات خود، به شكل كاملا متفاوتي وارد بررسي موضوع پژوهش مي شويد. حتي ممكن است علاقمند به برخي از حوزه هاي علمي خاص گرديد كه پيشتر به آن فكر نمي كرديد.
با تهيه ي دفتر كوچكي، پاسخ هاي خود را تا انتهاي برنامه ي موضوع يابي در آن يادداشت كنيد. در دوره هاي مختلف زماني و در مراحل انتخاب موضوعات جديد بار ديگر به دفترچه ي خود مراجعه كرده و پاسخ هاي جديد خود را با پاسخ هاي قبلي ، مورد « مقايسه » قرار دهيد. با اين كار علاوه بر تصحيح اشتباهات گذشته، امكان مقايسه ي تحول علمي خود را در طي زمان خواهيد داشت.
پرسش هاي مربوط به خود شناسي:
پرسش اول: علاقه ي معطوف به تخصص من در چه حوزه اي است؟
پرسش دوم : توانايي هاي من در حوزه ي پژوهش در چه زمينه هايي است؟
ب ـ موضوع شناسي:
در اين زمينه نيز نيازمند طرح چند پرسش اساسي مي باشيم:
پرسش اول: در زمينه ي مورد علاقه ي من چه موضوعاتي وجود دارد؟
به جهت رسيدن به پاسخ اين پرسش اين راه ها را دنبال نماييد: ( فرض نماييد كه شخصي علاقمند به پژوهش در حوزه ي تاريخ اسلام است. )
~ به كتابخانه برويد.
1) ابتدا آخرين شماره هاي مجلات تخصصي در حوزه ي تاريخ و تاريخ اسلام را مشاهده نماييد. عناوين مقاله هاي مجلات فوق را يادداشت نماييد.
2) چند كتاب اصلي در زمينه ي تاريخ اسلام را انتخاب نموده و « فهرست مطالب » كتاب هاي فوق را به دقت مطالعه نماييد. ( در اين مرحله نيازي به مطالعه ي خود كتاب نداريد. ) سعي كنيد با دقت در فهرست هاي فوق به نحوه ي « طبقه بندي دوره هاي تاريخي » نويسنده آگاه گرديد.
3) با راهنمايي از كتابدار كتابخانه از فهرست هاي كتابشناسي در زمينه ي مورد علاقه ي خود استفاده نماييد.
~ از افراد مطلع بپرسيد.
از اساتيد صاحب نظر در تاريخ اسلام درباره ي حوزه هاي مختلف تحقيق در زمينه ي تاريخ اسلام پرسش نماييد. دقت نماييد كه افرادي انتخاب شوند كه اولا در زمينه ي مورد سئوال تخصص داشته باشند و ثانيا خود از زمره ي پژوهشگران به نام آن محسوب شوند.
بهترين راه دستيابي به آنها آگاهي از ساعات تدريس شان در مدارس ديني و يا دانشگاهي و حضور در فاصله ي ميان تدريس ايشان است. تنها در چند دقيقه مي توان اطلاعات مورد نياز را اخذ نمود. پاسخ هاي ايشان را به دقت يادداشت نماييد.
اكنون شما فهرستي از عناوين مهم ترين مقالات مربوط به تاريخ اسلام و نيز برخي از عنوان هاي مطالب كتاب ها و پيشنهادهاي افراد متخصص و خبره را در اختيار داريد. ممكن است از صدها حوزه ي موجود در تاريخ اسلام علاقمند به مطالعه در زمينه ي تاريخ اندلس در دوران درخشش تمدن اسلامي در آن شده باشيد.( توجه داشته باشيد كه اين تنها يك مثال است. ) همانگونه كه مشاهده مي شود در پايان اين بخش از موضوع يابي حوزه ي پژوهش ما تا حد زيادي محدود شده است. به عبارت ديگر تاريخ اسلام به تاريخ اندلس در دوران اسلامي تقليل يافته است. اكنون زمان طرح پرسش بعدي است.
پرسش دوم: در زمينه ي انتخابي من تا كنون چه كارهايي انجام شده است؟
به جهت پاسخ به اين پرسش يكبار ديگر به كتابخانه ( فضاي اصلي انجام پژوهش ) برويد. اين بار تنها مقالاتي را كه پيش تر درباره ي اندلس ديده بوديد به دقت مطالعه نماييد. در كتابخانه كليه ي كتاب هاي موجود در زمينه ي تاريخ اندلس را شناسايي كرده و در يك فهرست يادداشت فرماييد. فراموش نكنيد كه اين كار را با دقت هر چه تمام تر انجام دهيد. چه آنكه نتيجه ي اين بررسي فصل پيشينه ي تحقيق و ادبيات موجود در زمينه ي مورد نظر شما را پوشش مي دهد.
چند كتابي را كه در سال هاي اخير به چاپ رسيده اند از كتابخانه گرفته و آنها را مورد مطالعه قرار دهيد. معمولا كتاب هاي مفيد علمي به پيشينه ي تحقيق خود اشاره نموده اند. لذا آخرين آثار علمي در زمينه ي اندلس ممكن است نياز پژوهشگر فرضي ما را برآورده نمايد.
پرسش سوم : انجام چه تحقيقاتي ، دوباره كاري و تكرار مكررات محسوب نمي گردد؟
پاسخ اين پرسش را زماني مي توان داد كه به پرسش پيشين به خوبي پاسخ داده شده باشد. يعني ديگر بدانيد كه پيش از كار شما چه خبر بوده است. اشتباه بسياري از دانشجويان در عدم توجه به اين واقعيت است كه بدون مطالعه ي پژوهش هاي انجام شده درصدد پاسخ به اين پرسش بر مي آيند. نويسنده غالبا با چند پرسش ساده از دانشجويان متوجه شده است كه ادعاي بسياري از آنها مبني بر اينكه « تحقيق من پيشينه ي مطالعاتي ندارد. » ناشي از عدم تحقيق كافي در اين زمينه بوده است. توجه داشته باشيم كه گسترش جهل مركب از بزرگترين خطرات فرا روي مطالعات علوم اسلامي است.
از آنجا كه معمولا رساله هاي مقاطع تحصيلي دكترا دربردارنده ي پيشنهادي عملي به منظور معرفي حوزه هاي نيازمند انجام مطالعات جديد مي باشد، مي توان به اين رساله هاي پژوهشي مراجعه نمود. فهرست اين رساله هاي پژوهشي در كتابخانه هاي دانشكده هاي مربوطه موجود است. برخي از دانشگاه ها اطلاعات مربوط به رساله هاي پژوهشي دانشجويان خود را در پايگاه هاي اطلاع رساني خود در شبكه ي « اينترنت » قرار داده اند. از اين طريق مي توان به سهولت رساله هاي مورد نياز خود را شناسايي و با يادداشت مشخصات كتابخانه اي آن، جهت استفاده به دانشكده ي مربوطه مراجعه نمود.
توصيه مي شود كه با توجه به عدم استحكام كافي برخي پژوهش هاي مقاطع كارشناسي ارشد ( و حتي بي اطلاعي از پيشينه ي تحقيق خود ) « با احتياط » از اين رساله ها استفاده شود.
پرسش چهارم: امكانات من با كدام يك از حوزه هاي كار نشده داراي بيشترين هماهنگي است؟
پژوهش به نوعي تمرين هماهنگي است. كسي كه مي خواهد رساله ي پژوهشي را بنويسد بايد آن را در حد و توان خود تنظيم نمايد. به اين مثال ها توجه نماييد.
شخصي كه مسلط به زبان اسپانيايي نيست نبايد زاويه ي پژوهش خود را به اتكاي چند كتاب ترجمه شده به مطالعه ي وضعيت مسلمانان اندلس از نگاه« اسناد اسپانيايي » قرار دهد.
شخصي كه دسترسي به نسخه ي خطي كتاب « طبقات محدثين اندلس » اثر محمد بن حارث الخشني ( سده ي چهارم هجري قمري ) ندارد،[3] و يا حداقل داراي نسخه ي منتشر شده ي مطمئني از آن نمي باشد، نبايد بررسي اين اثر را به اتكاي چند مقاله و تحقيق دست دوم انجام دهد. همواره نسبت به اصالت منابع خود حساس و مراقب باشيد. توجه نماييد كه در فرايند موضوع يابي يك عنوان كلي مانند بررسي تاريخ اسلام آن اندازه محدود مي شود تا سرانجام به صورت يك پرسش در آيد.
پرسش هاي مربوط به موضوع شناسي:
پرسش اول: در زمينه ي مورد علاقه ي من چه موضوعاتي وجود دارد؟
پرسش سوم : انجام چه تحقيقاتي ، دوباره كاري و تكرار مكررات محسوب نمي گردد؟
پرسش دوم: در زمينه ي انتخابي من تا كنون چه كارهايي انجام شده است؟
پرسش چهارم: امكانات من با كدام يك از حوزه هاي كار نشده داراي بيشترين هماهنگي است؟
نكته ي بسيار مهم: هيچگاه موضوع يابي خود را بدون تبديل كردن به پرسش رها نكنيد.
تاريخ اسلام
تاريخ اندلس
تاريخ اندلس پس از سقوط غرناطه سال 897 هجري
تاريخ مقاومت اسلامي پس از سقوط غرناطه در برابر تلاش اسپانيايي ها به منظور مسيحي كردن ايشان
حال لازم است موضوع نهايي را به صورت يك پرسش مطرح نماييد. مثلا سياست كليساي اسپانيا در جهت نصراني كردن مسلمانان اندلس پس از سقوط شهر غرناطه در سال 897 هجري مشتمل بر استفاده از چه راهكارهايي بوده است؟ نحوه ي مقابله ي مسلمانان اندلس با آن چگونه بوده است؟ [4] و حتي { در مطالعه اي مقايسه اي } اين پرسش كه اين سياست در تاريخ معاصر اروپا چگونه تعقيب مي گردد؟
با طرح پرسش تحقيق ، فرايند موضوع يابي به پايان خواهد رسيد.
مثال:
يكي از پژوهش هايي كه همواره مورد توجه دانشمندان بزرگ شيعه بوده است، انجام مطالعه به منظور روش ساختن حقانيت مكتب اهل بيت عصمت و طهارت عليهم افضل صلوات الله و دفاع از آن در برابر ديدگاههاي افراد ناآگاه و يا دشمن خاندان وحي بوده است. حال تصور نماييم كه دانشجويي علاقمند به پي گيري اين مطالعات مي باشد. او ابتدا بايد بداند كه جديدترين آثار و نظراتي كه درباره ي تشيع در جهان اسلام صادر شده است، چه مي باشد. در اينجا، علاوه بر علاقه، نيازمند داشتن حداقل سه قابليت ديگر است: 1. تسلط به زبان عربي 2. دسترسي به منابع مكتوب موجود در دانشگاه هاي جهان اسلام ( چه به صورت مسافرت به آن كشورها و يا تهيه ي منابع فوق توسط نهادهاي دولتي ) 3. داشتن زمان كافي براي پژوهش.
چنين فردي مي تواند با جستجو در كتابخانه هاي دانشگاه هاي جهان اسلام، منابع مورد نظر را شناسايي نموده، و نسبت به تهيه ي آنها اقدام كند. روزآمد كردن سنت مطالعاتي افرادي چون مرحوم علامه شرف الدين ( ره ) عالي ترين انتخاب موضوع براي كسي است كه از قابليت و توانايي اين مهم برخوردار است. بسياري از پرسش هاي نوين در ضمن مطالعات مستمر بر مطالب و منابع جديد حاصل مي گردد. اگر قادر به انتخاب موضوعات اساسي و مورد ابتلاي جوامع اسلامي هستيد، وقت خود را به تكرار پژوهش هاي پيشين نگذرانيد. فهرست زير به عنوان نمونه اي از صدها مطالعه و تبليغ ( به ويژه از سوي وهابيت ) از آن رو بيان مي شود كه به خاطر داشته باشيم كه ديگران و به ويژه مخالفان تشيع، بيكار ننشسته اند. لذا در انتخاب موضوع تحقيقاتي مسئوليت زيادي بر عهده ي ماست. [5]
� عنوان پايان نامه: اصول مذهب الشيعة الامامية الاثني عشرية : عرض و نقد
نام دانشجو و استاد راهنما: ناصر بن عبدالله بن علي القفاري ؛ اشراف محمد رشاد سالم ، سالم بن عبدالله الدخيل
دانشگاه : جامعة الامام محمد بن سعود
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1407 هـ
� عنوان پايان نامه: العقيدة في أهل البيت بين الافراط و التفريط
نام دانشجو و استاد راهنما: سليمان بن سالم بن رجاء السحيمي ، اشراف احمد بن عطية الغامدي .
دانشگاه :الجامعة الاسلامية ،
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1413هـ
� عنوان پايان نامه: المهدي المنتظر عند الشيعة الاثني عشرية
نام دانشجو و استاد راهنما: جلال الدين محمد صالح ؛ اشراف سعدي بن مهدي الهاشمي .
دانشگاه : الجامعة الاسلامية
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1413هـ
� عنوان پايان نامه : اثر التشيع على الروايات التاريخية في القرن الاول الهجري
نام دانشجو و استاد راهنما: عبدالعزيز محمد نور ولي ؛ اشراف اكرم ضياء العمري .
دانشگاه : الجامعة الاسلامية ،
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1415هـ
� عنوان پايان نامه: التحفة الاثنى عشرية : من اوله الى نهاية الباب الرابع
نام دانشجو و استاد راهنما: عبدالعزيز بن ولي الله الدهلوي ؛ ترجمة محمد الاسلمي ؛ دراسة و تحقيق عمر بن سعود العيد ؛ اشراف سالم بن عبدالله الدخيل؛
دانشگاه : جامعة الامام محممد بن سعود الاسلامية
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1414 هـ
� عنوان پايان نامه: خليفتان عثمان و علي رضي الله عنهما بين السنة و الشيعة الاثنى عشرية
نام دانشجو و استاد راهنما: انور بن عيسى السليم ؛ اشراف ناصر القفاري
دانشگاه : جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامية
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1418 هـ
� عنوان پايان نامه: جهود ابي الثناء الآلوسي في الرد على الرافضة مع تحقيق ثلاث رسائل له في ذلك : الاجوبة العراقية على الاسئلة اللاهورية ؛ نهج السلامة إلى مباحث الامامة ؛ النفحات القدسية في الرد على الامامية
نام دانشجو و استاد راهنما: عبدالله بن بوشعيب البخاري ؛ اشراف احمد بن عطية الغامدي .
دانشگاه : الجامعة الاسلامية
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1418 هـ
� عنوان پايان نامه: موقف الأئمة الأربعة و أعلام مذاهبهم من الرافضة و موقف الرافضة منهم
نام دانشجو و استاد راهنما: عبدالرزاق بن عبدالمجيد ألارو ؛ اشراف عبدالرزاق بن عبدالمحسن البدر
دانشگاه : الجامعة الاسلامية ،
مقطع دانشگاهي: دكترا ـ 1422 هـ
[1] محمد السعيد جمال الدين : 2002، مناهج البحث و المصادر في الدراسات الاسلامية و العربية ، القاهرة ( الطبعة الخامسة ) دار القلم للنشر و التوزيع، ص 39 الي 42 . ( با تلخيص و تغيير )
[2] رجاء وحيد دويدري : 2002، البحث العلمي اساسياته النظرية و ممارسته العملية، دمشق ( الطبعة الثانية ) دارالفكر بدمشق، ص 400 الي 406 . ( با تلخيص و تغيير )
[3] موجود در كتابخانه ي سلطنتي در رباط به شماره ي 6916
[4] مثال هاي اين كتاب صرفا جنبه ي آموزشي دارد. اين مثال با توجه به اين اثر انتخاب شده است: عبدالواحد ذنون طه: 2004، حركة المقاومة العربية الاسلامية في الاندلس بعد سقوط غرناطة. بيروت: ( الطبعة الاولي ) دارالمدي الاسلامي. اين اثر توسط اينجانب به فارسي ترجمه، و به صورت پاورقي در روزنامه ي كيهان از 23 / 12 / 1384 منتشر شده است.
[5] به نقل از جستجوگر پژوهش هاي سايت مكتبة الملك الفهد الوطنية
منبع:
http://kamyarsedaghat.blogfa.com/post-105.aspx
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.