آداب سخن از دیدگاه صائب، سعدی و مولوی

 

آداب سخن از دیدگاه صائب، سعدی و مولوی

در متون ادبی و فرهنگ گذشته ما پرگویی، زایل کننده عقل و سکوت به موقع، سبب آرامش روان و پرورش فکر معرفی شده است. پرحرفی، نشانه کم خردی فرد است و گاهی خود شخص نیز از بیان نابجا و بیش از حد در گفتار خود به رنج و پشیمانی می افتد.

صائب تبریزی، بارها در دیوان خود، خموشی و کم گویی را ستوده است. از نظر صائب، اگر شخصی بخواهد بزرگی عقل خویش را در جمعی حفظ کند، سخن را کم کند تا به وسیله این موازنه، از صفت کم خردی در امان بماند:

شکوه عقل را بسیاری گفتار کم سازد

دو لب را در نظرها خامشی تیغ دودم سازد

به عقیده این شاعر بزرگ، خاموشی، بهترین پاسخ ابلهان و . . .

ادامه نوشته

اشعار موضوعی برای تبلیغ و سخنوری (2)

 

اشعار موضوعی برای تبلیغ و سخنوری (۲)

 

سرآغاز با نام خدا

 

 اولِ دفتر به نام ایزد دانا

صانع پروردگار و حیِّ توانا

 

اکبر و اعظم خدای عالَم و آدم

صورت خوب آفرید و سیرت زیبا

 

از در بخشندگی و بنده نوازی

مرغِ هوا را نصیب و ماهی دریا

سعدی

 ***

 

به نام خداوند جان آفرین

حکیم سخن در زبان آفرین

 

خداوند بخشنده دستگیر

کریم خطابخشِ پوزش پذیر

 

عزیزی که هرکز درش سر بتافت

به هر در که شد هیچ عزت نیافت

سعدی

 ***

 

به نام خداوند جان و خِرد

کزین برتر اندیشه بر نگذرد

فردوسی

به نام آن که جان را فکرت آموخت

چراغ دل به نور جان برافروخت

شبستری

 ***

 

به نام آن که دل کاشانه اوست

چراغ هر کسی در خانه اوست

***

 

به نام آن که گُل را رنگ و بو داد

زشبنم، لاله‌ها را آبرو داد

***

 

به نام خدا غنچه‌ای باز شد

نگاه قشنگش پُر از راز شد

 

به نام خدا غنچه لبخند زد

و با شبنمی صورتش ناز شد

مجید ملامحمدی

 ناتوانی ما در ذکر اوصاف الهی

 

 زعشق ناتمام ما جمال یار مستغنی است

به آب و رنگ و خال و خط، چه حاجت روی زیبا را

حافظ

 عشق و محبت الهی

 

 یک قصه بیش نیست غم عشق و، این عجب

کز هر زبان(1) که می‌شنوم نامکرّر است

حافظ

 ***

 

غیرت عشق، زبانِ همه خاصان ببُرید

کز کجا سرِّ غمش در دهنِ عام افتاد؟

حافظ

 ***

 

یا رب چه چشمه‌ای است محبت که من از آن

یک قطره آب خوردم و دریا گریستم

***

 

غم عشق آمد و غمهای دگر پاک ببُرد

سوزنی باید کز پای برآرد خاری

 

______________________________

 1. کز هر کسی که (نسخه بدل).

سفر دراز نباشد به چشم طالب دوست

به پای، خار مغیلانْ حریر می‌آید

***

 

هر که را بر سر نباشد عشق یار

بهر او پالان و افساری بیار

شیخ بهایی

 ***

 

هر چه گویم عشق را شرح و بیان

چون به عشق آیم خجل باشم از آن

مولوی

 تفسیر عشق و محبت الهی

 

 گرچه تفسیر زبان روشنگر است

لیک عشقِ بی‌زبان روشنتر است

مولوی

 راه و رسم خدا عاشقی

 

 ای مرغِ سحر، عشق ز پروانه بیاموز

کان سوخته را جان شد و آواز نیامد

 

این مدعیان در طلبش بی‌خبرانند

کان را که خبر شد خبری باز نیامد

سعدی

 اطاعت الهی

 

 ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند

تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

 

جمله از بهر تو سرگشته و فرمانبردار

شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری

سعدی

 حرکت در مسیر الهی

 

 هیچ کُنجی بی دد و دام نیست

جز به خلوتگاه حق، دلْ رام نیست

 

پناهگاه الهی

 

 حالیا دست کریم تو برای دلِ ما

سر پناهی است در این بی‌سر و سامانیها

 

درد دل با خدا

 

 پاره‌های این دلِ شکسته را

گریه هم دوباره جان نمی‌دهد

خواستم که با تو درد دل کنم

گریه‌ام ولی امان نمی‌دهد

قیصر امین پور

 خدا، حلاّل مشکلات

 

 ای لقای تو جواب هر سؤال

مشکل از تو حل شود بی قیل وقال

 

ترجمانی هر چه ما را دردل است

دست‌گیری هر که پایش در گِل است

مولوی

 محمد و آل محمد علیهم‌السلام

 

ماه فرو مانَد از جمال محمد

سرو نباشد به اعتدال محمد

 

قدر فلک را کمال و منزلتی نیست

در نظرِ قدرِ با کمال محمد...

 

سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی

عشق محمد بس است و آل محمد

سعدی

 یادکرد اهل بیت علیهم‌السلام

 

گر نِیَم زیشان از ایشان گفته‌ام

خوش دلم کاین قصه از جان گفته‌ام

 

نامحدود بودن فضائل اهل بیت علیهم‌السلام

 

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست

که تر کنی سرانگشت و صفحه بشماری

اسدی

 امام زمان علیه‌السلام

 

دیده از دیدار خوبان برگرفتن مشکل است

هر که ما را این نصیحت می‌کند بی‌حاصل است...

 

گر به صد منزل فراق افتد میان ما و دوست

همچنانش درمیانِ جان شیرین، منزل است

سعدی

 

 هرگز نمی‌گیرد کسی در قلب من جای تو را

هرگز ندیدم بر لبی لبخند زیبای تو را

***

 

به صد جان ارزد آن ساعت که جانان

نخواهم گوید و خواهد به صد جان

قسم به جان تو گفتن، طریق عزت نیست

به خاک پای تو، کان هم عظیم سوگند است

سعدی

 امام خمینی رحمه‌الله

 

از نام تو عشق را خبر خواهم کرد

با چشم تو بر افق نظر خواهم کرد

***

 

با آمدنت بهار دل پیدا شد

بلبل به نوا آمد و گلها واشد

 

ای کاش که رفتنت نمی‌دیدم من

با رفتن تو قیامتی بر پاشد

 

تنها نه دل و سینه و سر می‌سوزد

خورشید و ستاره و قمر می‌سوزد

 

هر شب که به گلزار تو آیم بینم

کز داغ تو، ناله تا سحر می‌سوزد

ابوالفضل فیروزی

 مقام معظم رهبری مد ظله العالی

 

 به حُسن و خُلق و وفا کس به یارِ ما نرسد

تو را در این سخن، انکار کار ما نرسد...

 

هزار نقد به بازار کائنات آرند

یکی به سکّه صاحب عیار ما نرسد

حافظ

 ***

 

نیست بر لوح دلم جز الف قامت دوست

چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم

حافظ

 شهیدان

 

 دعوی چه کنی داعیه داران همه رفتند

شو بار سفر بند که یاران همه رفتند

 

آن گَرد شتابنده که در دامن صحراست

گوید چه نشینی که سواران همه رفتند...

 

افسوس که افسانه سرایان همه خفتند

اندوه که اندوه گساران همه رفتند...

 

یک مـرغِ گرفتـار در این گلشن ویـران

تنهـا به قفس مانـد و هزاران همه رفتنـد

 

تربت شهیدان الهی

 

 بعد از وفات، تربت ما در زمین مجوی

در سینه‌های مردم عارف، مزار ماست

زبان حال ایثارگران و بویژه جانبازان شیمیایی

 

 اگر داغ دل بود، ما دیده‌ایم

اگر خون دل بود، ما خورده‌ایم

 

اگر دلْ دلیل است آورده‌ایم

اگر داغْ شرط است ما بُرده‌ایم

قیصر امین‌پور

 فلسفه روزه

 

 آن که در راحت و تنعّم زیست

او چه داند که حالِ گرسنه چیست

 

حالِ درماندگان کسی داند

که به احوال خویش در مانَد

سعدی

 إن أحسنتم أحسنتم لأنفسکم

 

 هر چه کنی به خود کنی، گر همه نیک و بد کنی

کس نکند به جای تو، آنچه به جای خود کنی

اوحدی

 بهره وری از اوقات و نقد عُمر

 

 هر وقت خوش که دست دهد مغتنم شمار

کسی را وقوف نیست که انجام کار چیست؟

حافظ

 اهمیت وقت

 

 گر گوهری از کفت بیرون تافت

در سایه وقت می‌توان یافت

 

گر وقت رود زدست انسان

با هیچ گهر خرید نتوان کرد

 

پرهیز از تکبر و خود بزرگ بینی

 

 در محفلی که خورشید اندر شمارِ ذره است

خود را بزرگ دیدن، شرط ادب نباشد

 

توقع بیجا

 

 چو تو خود کنی اختر خویش را بد

مدار از فلک چشم نیک اختری را

ناصر خسرو

هر عملی عکس العملی دارد

 

 مکن بد که بینی سرانجامِ بد

ز بد گردد اندر جهان، نام بد

 

از دست ندادن دوستان

 

 سنگی به چند سال شود لعل پاره‌ای

زِنْهار تا به یک نَفَسَش نشکنی به سنگ

 

همت داشتن در کارها

 

 همت، بلند دار که مردان روزگار

از همت بلند به جایی رسیده‌اند

ابن یمین

 تجربه

 

 آنچه تو در آینـه بینی عیـان

پیر انـدر خشت بینـد پیش از آن

مولوی

 غفلت

 

 رفتم زپا خاری کشم محمل زچشمم شد نهان

یک لحظه غافل گشتم و صد سال راهم دور شد

 

اهمیت نویسندگی

 

 قلـم گفتا که من شاه جهانـم

قلمـزن را به دولـت می‌رسانم

 

تحمل رنج و زحمت برای رسیدن به مدارج عالی

 

 هر کسی از رنگ و گفتاری بدین ره کِیْ رسد

صبر باید دردسوز و مرد باید گام زن

 

سالها باید که تا یک مُشتِ پشم از پشتِ میش

زاهدی را خرقه گردد یا شهیدی را کفن

 

سالها باید که تا یک کودکی از لطف طبع

خواجه طوسی شود یا فاضلی صاحبْ سخن

به حال خود گذاشتن

 

 ما را به حال خود بگذارید و بگذرید

از خیل رفتگان بشمارید و بگذرید

 

اکنون که پا به روی دل ما گذاشتید

پس دست بر دلم مگذارید و بگذرید

قیصر امین‌پور

تفاوت دو چیزِ در ظاهر شبیه به هم

 

 دانه فلفل سیاه و خال مَهرویانْ سیاه

هر دو جان سوزند اما این کجا و آن کجا!

حیدر طهماسبی کاشی

 ***

 

میـان ماه من تا ماه گـردون

تفـاوت از زمین تا آسمـان است

سعدی

 شرمندگی از اعمال خویش

 

 شرممان باد ز پشمینه آلوده خویش

گر بدین فضل و هنر، نام کرامات بریم

حافظ

 بی‌پایانی موضوعات و مضامین

 

 تا قیامت می‌توان از عشق گفت

تو مگو مضمون نابی نیست، هست

 

پرهیز از دو رویی

 

 به اندازه بود باید نمود

خجالت نبرد آن که ننمود و بود

 

که چون عاریت بر کَنند از سرش

نماید کهن جامه‌ای در برش

 

اگر کوتهی، پای چو بین مبند

که در چشم طفلان نمایی بلند

 

وگر نقره اندوده باشد نُحاس

توانْ خرج کردن بَرِ ناشناس

 

مَنِه جان من، آبِ زر بر پشیز

که صرّافِ دانا نگیرد به چیز

 

زر اندودگان را به آتش بَرَند

پدید آید آن گه که مس یا زَرَند

سعدی

 کار خود را به منتقدان دادن

 

 عیسی نتـوان گشت به تصدیق خری چند

بِنْمای به صاحبْ نظـری گوهر خود را

صائب تبریزی

 شایعه

 

 بس که ببستند بر او برگ و ساز

گر تو ببینی نشناسیش باز

آب، کم جو

 

 آب کم جو تشنگی آور به دست

تا بجوشد آبت از بالا و پَست

 

تا سقاهُمْ ربُّهُمْ آید خطاب

تشنه باش اَللّهُ اَعلَمْ بِالصَّواب

مولوی

 پرهیز از تکلّف و تصنّع

 

 برخیز تا طریق تکلّف رها کنیم

دکّان معرفت به دو جو، پُر بها کنیم

 

مهم بودن باطن انسانی

 

 تن آدمی شریف است به جان آدمیت

نه همین لباس زیباست نشان آدمیت

 

اگر آدمی به چشم است و دهان و گوش و بینی

چه میانِ نقشِ دیوار و میانِ آدمیت

سعدی

 دنیاگرایی

 

 نگویمت که دل از حاصلِ جهان بردار

به هر چه دسترس نیست، دل از آن بردار

 

حریم خویش را نگه داشتن

 

 ای مگس، حضرت سیمرغ نه جولانگهِ توست

عِرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری

حافظ

 سبز زندگی کردن

 

 خوشا چون سروها اِستادنی سبز

خوشا چون برگها اُفتادنی سبز

 

خوشا چون گُل به فصلی، سرخ مردن

خوشا در فصل دیگر، زادنی سبز

قیصر امین‌پور

 انتخاب راه درست

 

 ترسم نرسی به کعبه، ای اَعرابی!

کاین ره که تو می‌روی به ترکستان است

 

دوست و همنشین بد

 

 تا توانی می‌گریز از یار بد

یار بد، بدتر بُوَد از مار بد

مار بد، تنها تو را بر جان زند

یار بد، بر جان و بر ایمان زند

 

خود را خوب جلوه دادن

 

 کس ندیدم که ز بی عقلی خود شِکْوه کند

همه گویند که در حافظه، نقصان دارم

ایرج میرزا

 اهمیت قصه و داستان

 

 چو صورتی به دلت سازی از ارادتْ راست

ز نفخ صور دَم عارفان حیاتش ده

 

وگر شود متزلزل دلت ز جنبش طبع

به شرح قصه صاحبدلان ثباتش ده

جامی

 شناخت هنر

 

 هنر را نیست خواهان، جز هنرور

ندانَد قدرِ زر را غیر زرگر

ابوالقاسم حالت

 به اشارت گفتن

 

 تلقین و درس اهل نظر، یک اشارت است

گفتم کنایتیّ و، مکرّر نمی‌کنم

حافظ

 گریه دل

 

 خنده‌ام می‌بینی و از گریه دل غافلی

خانه ما از درون ابر است و بیرون آفتاب

 

تأثیر ناگذار بودن بدون عمل پاک

 

 ذات نایافتـه از هستـی بخش

کِی توانَد کـه شود هستـی بخش

 

خشک ابـری که بُوَد ز آب تهـی

ناید از وی صفـت آب دهـی

 

طنز

 

 بنی آدم اعدای یکدیگرند

که در آفرینش، بد از بدترند

 

چو عضوی به درد آوَرَد روزگار

جهنم! دگر عضوها را چه کار

یاد آن روزها به خیر (طنز)

 

او در خط مقدّم باکَش ز تیر نیست

این پشت جبهه، فریاد می‌زند پنیر نیست

 

او قامتش زبارِ غمِ عشق، خم شده

این گریه می‌کند که چرا گوشت کم شده

 

او سینه‌اش شکافته از تیر دشمن است

این با دلی کباب به فکر روغن است

 

او عاشقانه بانگ بر آرد خطر کجاست؟

این می‌زند به سینه که قند و شکر کجاست؟

 

او جبهه را چو کعبه حاجات می‌کند

این در صف مرغ، مناجات می‌کند

 

او تیغ گرم بر صف پیکار می‌کِشد

این آه سرد در صف سیگار می‌کشد

 

او با خدا در آتش خون، حال می‌کند

این گریه بر حواله یخچال می‌کند

 

او در جبهه بهر دین پیکار می‌کند

این در صف بنزین کشتار می‌کند

ابراهیم سیدعلوی

 

منبع :

نشریه: فقه و اصول » مبلغان » اسفند 1383 و فروردین 1384 - شماره 64

اشعار موضوعی برای تبلیغ و سخنوری (1)

 

اشعار موضوعی برای تبلیغ و سخنوری (۱)

 

عشق الهی و پرهیز از خودپرستی

عاشق بی دل کجا با خلق عالم کار دارد	بگذرد از هر دو عالم هر که عشق یار دارد
کار ما عشق است و مستی، نیستی در عین هستی	بگذرد از خودپرستی هر که با ما کار دارد

طلب عفو الهی

گر خطایی آمد از ما در وجود	چشم می‌داریم در عفو ای وَدود
امتحان کردم مرا معذور دار	چون ز فعل خویش گشتم شرمسار

مولوی

قرآن

گرچه دارد شیوه‌های رنگ رنگ	من به جز عبرت نگیرم از فرنگ
ای به تقلیدش اسیر، آزاد شو!	دامن قرآن بگیر، آزاد شو!

اقبال لاهوری

مصیبت امام حسین علیه‌السلام

داغی که کهنه شد بیقین بی اثر شود

وین داغ هر زمان اثرش بیشتر شود

امام زمان علیه‌السلام

گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم

چه بگویم که غم از دل برود چون تو بیایی

سعدی

***

من از عالَم تو را تنهـا گُزینـم

روا داری که من غمگیـن نشینـم؟

***

در ره عشق تو اسیران بلاییم

کس نیست چنین عاشق بیچاره که ماییم

***

در آن نَفَس که بمیرم به جستجوی تو باشم

مرا به باده چه حاجت که مست روی توباشم

سعدی

امام خمینی رحمه‌الله

شربتی از لب لعلش نچشیدیم و برفت	روی مه پیکر او سیر ندیدیم و برفت
گویی از صحبت ما نیک به تنگ آمده بود	بار بربست و به گردَش نرسیدیم و برفت
بس که ما فاتحه و حرز یمانی خواندیم	وز پی‌اش سوره اخلاص دمیدیم و برفت
سر ز فرمان خطم گفت مکش تا نروم	ما سر خویش ز خطش نکشیدیم و برفت
عشره می‌داد که از کوی ارادت نروم	دیدی آخر که چسان عشره خریدیم و برفت
شد چمان در چمن حسن و لطافت لیکن	در گلستان وصالش نچمیدیم و برفت
صورت او به لطافت اثر صنع خداست	ما به رویش نظری سیر ندیدیم و برفت
همچو حافظ همه شب ناله و افغان کردیم	کای دریغا به وداعش نرسیدیم و برفت

حافظ

شهید و شهادت

چون جغد مگو دریغ بر خاک شهید	بس کن سخن از سینه صد چاک شهید
در هودج نور رفت تا بزم «ملیک»	از دامن خاک، پیکر پاک شهید

 

حمید سبزواری

شهادت، لاله‌ها را چیدنی کرد	به چشم دل، خدا را دیدنی کرد
ببوس ای خواهرم قبر برادر	شهادت، سنگ را بوسیدنی کرد

قیصر امین پور

مفقود الجسدها

پس از عمری غریبی بی نشانی	خدا می‌خواست در غربت نمانی
از آن سَروِ سرافراز تو هر چند	پلاکی بازگشت و استخوانی

قضا و قَدَر

نیکی و بدی که در نهاد بشر است	شادی و غمی که در قضا و قَدَر است
با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل	چرخ از تو هزار بار بیچاره‌تر است

عمل صالح و توجه به نامه اعمال

مکن کاری که بر پا سنگت آید	جهان با این فراخی تنگت آید
چو فردا نامه خوانان نامه خوانند	تو نام خود ببینی ننگت آید

همسر خوب

کسی بر گرفت از جهان کام دل

که یکدل بود باوی آرام دل

کَرَم و نیکوکاری

سرود مجلس جمشید گفته‌اند این بود	که جام باده بیاور که جم نخواهد ماند
بدین رواق زبرجد نوشته‌اند به زر	که جز نکویی اهل کَرَم نخواهد ماند

حافظ

یاد نیک گذاشتن

غرض نقشی است کز ما باز ماند

که هستی را نمی‌بینم بقایی

 

مگر صاحبدلی روزی به رحمت

کند در کار درویشان دعایی

سعدی

برای پایان سخنرانی و نویسندگی

این سخن پایان ندارد ای جناب

گر بگویم یا نویسم صد کتاب

مولوی

استفاده از تخیّل در نویسندگی و گویندگی

زندگی خوشتر بوَد در پرده وهم و خیال

صبح روشن را صفای سایه مهتاب نیست

رهی معیری

خوب زیستن

آن شنیدی که وقتِ زادن تو	همه خندان بُدَند و تو گریان
آنچنان زی که وقتِ مردن تو	همه گریان بُوَند و تو خندان

دهخدا

روش سخنوری

سخن، نرم و لطیف و تازه می‌گوی

نه بیرون از حدّ و اندازه می‌گوی

عطار

استغنای طبع و بلند نظری

با کمال احتیاج، از خلقْ استغنا خوش است	با دهان خشک مردن بر لب دریا خوش است
هر چه رفت از عمر، یاد آن به نیکی می‌کنند	چهره امروز در آیینه فردا خوش است

صائب تبریزی

 

منبع :

نشریه  مبلغان » فروردین و اردیبهشت 1384 - شماره 65