مطالعات ، تجربه ها و تمرین های ضروری برای تدریس ، سخنرانی ، گویندگی ، گفتگو و مناظرات
۳۰ - مدیریت بر جلسات سخنرانی ها ، همایش ها و کلاس های درس
۵
اداره کلاس
در مقاله قبل، در مورد شیوه قانون‌گذاری صحبت کردیم. در ادامه آن مطالب در مورد دلایل ضرورت وجود ضوابط و روش کار مشخص برای دانشآموزان بحث می‌کنیم.
1- برای کاهش حس عدم امنیت در میان شاگردان، باید . . . .
مطالعات ، تجربه ها و تمرین های ضروری برای تدریس ، سخنرانی ، گویندگی ، گفتگو و مناظرات
۳۰ - مدیریت بر جلسات سخنرانی ها ، همایش ها و کلاس های درس
۴
چگونه کلاس درس را اداره و کنترل کنيم ؟
از مهمترين عواملي که در اداره ، کنترل و رهبري کلاس درس به معلمان مي تواند کمک کند و به عنوان عوامل موثر مطرح مي باشد مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
مطالعات ، تجربه ها و تمرین های ضروری برای تدریس ، سخنرانی ، گویندگی ، گفتگو و مناظرات
۳۰ - مدیریت بر جلسات سخنرانی ها ، همایش ها و کلاس های درس
۳
چگونه کلاس درس را کنترل کنیم ؟
در این نوشته چند پیشنهاد مختصر و روشن آورده شده است که به کار هر معلمی می‌آیند. این پیشنهادها به متغیرهای زیادی اشاره می‌کنند که در کنترل معلم‌اند و بهتر است به آنها توجه شود. متغیرهای زیادی بر فرایند یاددهی- یادگیری اثر میگذارند که . . .
در مقاله قبل، در مورد شیوه قانون‌گذاری صحبت کردیم. در ادامه آن مطالب در مورد دلایل ضرورت وجود ضوابط و روش کار مشخص برای دانشآموزان بحث می‌کنیم.
1- برای کاهش حس عدم امنیت در میان شاگردان، باید ضوابط و مقررات مشخص باشد و به روشنی بیان شود تا پیش‌بینی‌پذیر بودن مسائل کلاس، از عدم امنیت و نگرانی دانشآموزان کاسته شود. زیرا بخش تحتانی مغز مسئول اعمال حیاتی انسان است و چون این بخش از مغز در هنگام ترس فعال میشود، برای یادگیری واقعی باید این بخش از مغز در آرامش باشد.
2- احساس ترس و عدم امنیت، یکی از موانع یادگیری است.
3- وقتی معیارها به طور پیوسته به اجرا درآید، از بروز رفتارهای آزارنده و مخرب غیراجتماعی جلوگیری می‌کند. زیرا این رفتارها در فرآیند یاددهی – یادگیری مطلوب اختلال ایجاد می‌کند.
4- خود معلم با وجود ضوابط از ابتدای کلاس و در مراحل مختلف، می‌داند از کلاس چه می‌خواهد و برنامه مشخصی دارد.
5- با وجود ضوابط مشخص به طور غیرمستقیم به دانشآموزان نظم را آموزش می‌دهیم.
حال که با وجود ضرورت ضوابط آشنا شدیم، برای تنظیم آن چه کار باید کرد...
1- برای تنظیم ضوابط مورد نیاز کلاس باید وقتی را برای تفکر در مورد آنها بگذرانید و مشخص کنید برای مراحل تدریس زیر چه ضوابط مشخص و تعریف‌شده‌ای دارید.
- وقتی دارید حضور و غیاب می‌کنید؛
- وقتی شاگردان در گروه‌های کوچک با هم کار می‌کنند؛
- وقتی همه کلاس در مورد موضوعی واحد بحث می‌کنند؛
- وقتی شاگردان امتحان می‌دهند؛
- وقتی شاگردان کنفرانس می‌دهند؛
- وقتی شاگردان وارد کلاس می‌شوند یا از کلاس خارج می‌شوند؛
- وقتی شاگردان فعالیتی را تمام می‌کنند و به سراغ فعالیتی دیگر می‌روند؛
- وقتی شاگردان کارهای فردی خود را انجام می‌دهند؛
- وقتی شاگردان رفع اشکال می‌کنند؛ یا
- وقتی که دارید در جلو کلاس؛ درسی را مستقیماً ارایه می‌کنید.
2- اداره کلاس شما باید براساس ویژگی‌های شخصی خودتان باشد و از کپی‌برداری صرف که با روحیه شما سازگار نیست، اجتناب کنید.
3- در مورد ضوابط کار در کلاس، صراحت و قاطعیت داشته باشید.
4- به شاگردان باید تفهیم کنید که چه انتظاری دارید و منطق این ضوابط را نیز برای آنها بیان کنید.
برای روشن شدن مطلب مثال‌هایی از وقت حضور و غیاب و ورود شاگردان به کلاس را در اینجا می‌آوریم.
مرحله اول:
از سه تا یک آهسته آهسته و بلند می‌شماریم. با این کار به شاگردان هشدار می‌دهم که انتظار این است که ساکت باشند و در ضمن این شمارش، صحبت شان را تمام کنید.
مرحله دوم:
به همه کلاس نظری می‌اندازم تا مطمئن شوم شاگردان همه رو به من نشسته‌اند.
مرحله سوم:
نام شاگردان را یک به یک می‌خوانم.
مرحله چهارم:
تذکراتی که مسئولین مدرسه داده‌اند به بچه‌ها اطلاع می‌دهم.
مرحله پنجم:
به بچه‌ها اجازه می‌دهم آرام صحبت کنند.
5- با بچه‌ها بحث کنید و آنها را در تعیین ضوابط مشارکت دهید زیرا اگر آنها احساس کنند که در این فرآیند سهیم هستند، ضوابط را بهتر رعایت می‌کنند و همچنین برای پیشبرد مقاصد آموزشی این امر مهم و حیاتی است.
6- از ضوابط نسخه‌ای را نوشته و روی دیوار کلاس بچسبانید، زیرا یادگیری از طریق دیدن بیشتر از شنیدن است.
7- اگر می‌خواهید کلاس مطابق پیش‌بینی شما پیش برود، در روش‌ها و ضوابط، ثبات داشته باشید.
8- این نکته را فراموش نکنید که گاهی شاگردان، معلم خود را محک می‌زنند تا ببینند چقدر در کارش جدی است.
9- جریمه‌های درجه‌بندی شده به منظور تحکیم این روش‌ها در نظر بگیرید و شاگردان را از قبل از آنها مطلع سازید.
اولین خطا: تذکر
دومین خطا: مؤاخذه و درخواست ارایه توضیح از شاگرد
سومین خطا: ماندن در کلاس پس از اتمام مدرسه
چهارمین خطا: تماس با والدین
10- با یک‌بار گفتن، ضوابط به طور خودکار و همیشه اجرا میشود. باید مرتب کنترل گردد که مطمئن شوید شاگردان ضوابط را درک کرده‌اند.
11- چون ضوابط برای ایجاد نظم در کلاس و تسهیل در یادگیری است، اگر متوجه شدید ضوابطی که قرار داده‌اید این امر را میسر نمی‌کند، می‌توانید آنها را تغییر دهید.
علاوه بر ضوابط که مواردی تقریباً ثابت در طول سال تحصیلی است. دستورالعمل‌ها نیز وجود دارد.
دستورالعمل‌ها، تدابیر غیررسمی هستند که در یک کلاس معین و یک موقعیت خاص وضع میشود که بگوید کارها چگونه انجام یابد. مثلاً در کلاس درس مواردی چون امتحان پیش می‌آید که در همان لحظه دستورالعمل‌هایی را به شاگردان باید داد.
1- دلایل وجود دستورالعمل ار شرح دهید.
مثال:
راهنمایی‌هایی که برای امتحان روز شنبه، قبل از شروع امتحان می‌دهم. آنها را به دقت دنبال کنید تا بتوانید از عهده امتحان برآیید و موفق شوید.
2- بچه‌ها را سؤال کردن درگیر کنید.
مثال:
چه عواقبی در انتظار شاگردی است که وسایل لازم را با خود به جلسه امتحان نیاورده باشد.
3- برای مؤثر بودن دستورالعمل‌ها، آنها را باید جدی آموزش داد.
4- دستورالعمل‌ها باید پیوسته اجرا شوند، زیرا اگر پیوسته نباشد، نقض می‌شوند.
5- در دادن دستورالعمل‌ها باید متوسط شاگردان را در نظر گرفت، هرچند بچه‌های ضعیف‌تر را نباید نادیده گرفت.
مثال:
دستورهای خاص امتحان را توضیح دهید.
- به جز یک خودکار چیزی روی میز نباشد.
- صحبت نکنید، کسی از جایش بلند نشود.
- تا وقتی نگفته‌ام، برگه‌ها به پشت روی میزتان باشید.
- وقتی که من گفتم شروع کنید، برگه‌ها را برگردانید، نام خود و تاریخ را روی آن بنویسید و سؤالات را به دقت بخوانید.
- وقتی آماده شدید، شروع به نوشتن کنید.
- اگر سؤالی داشتید، دستتان را بلند کنید؛ و تا من بالای سرتان بیایم، صبر کنید.
- وقتی که تمام کردید، پاسخ‌هایتان را کنترل کنید. به جلو کلاس بیایید و برگه‌هایتان را تحویل دهید. تا وقتی که همه برگه‌ها جمع شوند می‌توانید کتابی را دربیاورید و آرام مطالعه کنید.
حال اگر ضوابط مناسبی در نظر گرفته باشیم و دستورالعمل‌ها را نیز به درستی به شاگردان منتقل کنیم، آیا در اداره کلاس موفق هستیم یا باز مسایل دیگری نیز هست که باید رعایت کنیم؟
چگونه است که شاگردان بعضی از معلمان را جدی میگیرند و بعضی دیگر را نه؟
و چگونه است که بعضی از معلمان از یک کلاس شکایت دارند ولی بعضی دیگر این‌گونه نیستند؟
در اصل معلمان موفق کسانی هستند که پی برده‌اند که باید همه توانایی‌هایشان را در کار معلمی به کار گیرند، این توانایی‌ها چه هستند که معلم می‌تواند استفاده از آنها تأثیرگذار باشد.
در اینجا ما آنها را به شرح زیر معرفی می‌کنیم:
1- استفاده از زبان بدن
هنگام صحبت کردن با شخص یا گروهی، پیام ما علاوه بر آنچه می‌گوییم، از طریق چگونگی گفتن ما منتقل میشود.
براساس پژوهش‌ها 7٪ پیام از طریق کلام و واژه‌ها، 38٪ توسط آهنگ صدا و 55٪ توسط زبان بدن منتقل میشود.
همچنین معلمانی که در ایجاد ارتباط غیرکلامی تبحر دارند، در انتقال دانش هم موفق‌تر هستند.
ژست شق و رق و باابهت این پیام را به دانشآموزان القا می‌کند که همه چیز در کنترل شما است و از طرفی هم می‌توانید بر کارهای بچه ها نظارت کنید.
برای القای اینکه اعتماد به نفس دارید و در موضع ضعف و دفاع نیستید، سعی کنید دست هایتان از دو طرف بدن آویخته باشد و حتی‌الامکان از حلقه کردن دست‌ها بر سینه اجتناب کنید.
2- طرز نشستن و ایستادن
در طرز نشستن و ایستادن خود پیام‌های قوی را به مخاطبین می‌فرستید و همچنین در نشستن و ایستادن قدرتی نسبی نهفته است.
در مدرسه که معمولاً بچه‌ها باید بنشینند، ایستادن در کنار کسی که در حال نشستن است، ایجاد اقتدار می‌کند.
کار ساده‌ای مثل نشستن شما روی صندلی بزرگ می‌تواند در مورد توازن قوا در کلاس پیام نمادین خوبی باشد.
3- صمیمیت
گاهی یکی از بهترین شیوه‌های کنترل شاگردان ایجاد شرایطی است که بتوانید به آنها نزدیک شوید، به طوری که یکی از آنها محسوب شوید.
بعضی وقت‌ها خوب است از فرصتی استفاده کنید و کمی با شاگردانتان بنشینید. این کار حس هم‌پایه بودن را ایجاد می‌کند و شاگردان می‌توانند مستقیماً با شما تعامل برقرار کنند.
اگر برای رودررو قرار گرفتن با مخاطب کاملاً بدن خود را بچرخانید، گفت‌وگوی‌تان خودمانی و خصوصی‌تر میشود. همچنین این کار نشانه آن خواهد بود که کاملاً به آن توجه دارید و بیشتر علاقه‌مندید که در این کار سهیم باشید.
برای شروع کلاس بهترین حالت یک احوال‌پرسی ساده با شاگردان است.
برای اشاره به یک دانش‌آموز، از انگشت استفاده نکنید زیرا احساس ترس و نگرانی ایجاد می‌کند بلکه از او فاصله بگیرید و مستقیم به او نگاه کنید و اگر لازم شد با دست کامل به او اشاره کنید.
از هر دو شیوه کنترل و اقتدار و جدی بودن و صمیمیت آگاه باشید و به تناسب از آنها استفاده کنید.
4- ارتباط چشمی
چیزی که باعث ناکامی بعضی از معلم‌ها میشود، اکراه آنها از ارتباط چشمی در هنگام بیان روش‌ها و ضوابط کلاس است. ارتباط چشمی برای درگیر کردن همه دانشآموزان به درس ضروری است.
نگاه به آرامی و باعلاقه به دانشآموزان، گفت‌وگوها را صمیمی‌تر می‌کند و آنها را درگیر درس می‌کند، این کار شبیه یک تعهد عاطفی و روانی است.
شاگردان از چشم‌های شما می‌خوانند که چقدر امنیت و اعتماد دارید، زیرا چشم‌ها میزان اعتماد به نفس شما را برملا می‌کند. حتی زمانی که حس درونی شما خلاف این مسأله بود، با این کار به حس اعتماد و امنیت تظاهر کنید.
5- لحن صدا
صدا همراه ژست بدنی مناسب و ارتباط چشمی ابزار بسیار مهمی در کنترل جمعی است.
معلمی که اوضاع را در کنترل ندارد، فریاد می‌کشد پس از آن اجتناب کنید.
صدای خیلی آرام یعنی نداشتن صلابت و در نتیجه کسی به صحبت شما توجه نمی‌کند.
لحن صدا باید محکم و دارای صلابت کافی باشد.
تمام شدن مبحثی از درس و شروع بحث جدید را با تغییر لحن صدا نشان دهید.
در تعیین تکلیف شاگردان، از لحن صریح و قوی استفاده کنید.
می‌توانید صدای خود را ضبط کنید تا از تأثیری که صدایتان ایجاد می‌کند، آگاه شوید.
6- وضع اندامی یا طرز نشستن و ایستادن
اهمیت و اعتبار گفته‌های‌تان را با وضع اندامی که به خود می‌گیرید، مشخص می‌کنید.
حرکات صریح و بی‌پروا، اعتماد به نفس را القا می‌کند، البته نباید غیرعادی باشد که عصبی بودن را نشان میدهد.
اگر به دست راست خود برای تأکید بر نکات درسی حرکت دهید باعث میشود که مخاطب در جریان ندریس دخیل شود.
کشیدن دست به طرف بدن، گرمی و خواست شما به شرکت همه بچه‌ها در درس را القا می‌کند.
برای اینکه آرامش را به شاگردان انتقال دهید باید پاها را روی هم نیندازید، دست را روی سینه گره نکنید، هنگام صحبت کردن کمی به جلو خم شوید.
ارزش لبخند را کم نگیرید، لبخند زدن و ارتباط چشمی مثبت و طولانی و حلقه نکردن دست‌ها، حس صمیمیت را القا می‌کند.
ژست‌های ناساز، پیام‌های معکوس می‌فرستند.
فشردن لب‌ها به هم، اجتناب از ارتباط چشمی، تکیه کردن به عقب و گره زدن دست‌ها، القا کننده وضعیت دفاعی است.
امید است که این دو مقاله قبل از شروع سال تحصیلی، راه‌گشایی باشد برای دوستانی که تجربه‌های اولین سال تدریس خود را می‌گذرانند.
چگونه بهتر گوش کنيم؟
گوش کردن يکي از مهمترين مهارتهايي است که با پرورش آن مي توانيد کارآيي خود را در مدرسه افزايش دهيد. اين مهارت بعد از مهارت خواندن، يکي از مشکل ترين مهارتهاست.
در اين جا سعي داريم تا با راههاي پرورش اين مهارت آشنا شويم. کلاس مکاني براي يادگيري و گوش کردن است. و
يليام آرمسترانگ خوب گوش کردن
در کلاس:
* در کلاس مطالب درسي را دنبال کنيد و به رويا فرونرويد. ( خيالبافي نکنيد. )
* اگر حرف بزنيد، مطمئنا نمي توانيد گوش کنيد.
* در هنگام گوش کردن قلم به دست باشيد و نکات مهم را يادداشت کنيد.
قبل از کلاس:
* راجع به مطالب درسي جديد فکر کنيد.
* نکات مهم جلسه گذشته را به ياد آوريد. ( دوره کنيد. )
* تکاليف خود را انجام دهيد.
در کلاس:
* آنچه را که قبلا ياد گرفته ايد با مطالب جديد ارتباط دهيد.
* آيا شما راجع به موضوع درس اطلاعات اضافي داريد؟
* در طي درس چه چيزي به ذهن شما مي آيد؟
* برروي موضوع درس تمرکز کنيد.
* نکات مهم درس را يادداشت کنيد.
* در صورت امکان روي نيمکتهاي جلوي کلاس بنشينيد. اگر جلوتر باشيد بهتر مي توانيد گوش کنيد.
بعد از کلاس:
* مطالب درسي و يادداشتهايتان را دوره کنيد.
* بعضي ها دوست دارند که يادداشتهايشان را پاکنويس کنند، اما سعي کنيد براي اينکار وقت زيادي اختصاص ندهيد.
* هنگام دوره زير نکات مهم خط بکشيد.
نکات ديگري راجع به گوش کردن:
* خوب گوش کردن به معني توجه کردن است.
* تمام آنچه را که گفته مي شود بشنويد، نه آنچه را که دوست داريد.
* آنچه را که مي شنويد با آنچه که از قبل مي دانستيد ربط دهيد.
* نکات مهم درس را تشخيص دهيد.
* سعي کنيد نکات مهمي را که ممکن است سوال امتحان باشد، تشخيص دهيد.
* صحبتهاي معلم را دنبال کنيد. ( حدس بزنيد صحبتهاي بعدي او چه خواهد بود. )
* به دقت به آنچه معلم راجع به تکاليف درسي مي گويد، گوش کنيد و در صورت نياز آن را يادداشت کنيد.
* به دقت گوش کنيد و به دنبال عبارات کليدي معلم باشيد و به آن اهميت دهيد.
عباراتي همچون " اين مطلب مهم است...، مهم است بدانيد که... و يا لازم است که اين مطلب را براي امتحان بدانيد...
" بخاطر بسپاريد که گوش کردن با شنيدن متفاوت است. شما مي توانيد هرچيزي را بشنويد، اما به آن گوش نکنيد يا از يک گوش بشنويد و از گوش ديگر بيرون کنيد. براي گوش کردن بايد فکرکنيد و فعال باشيد نه منفعل.
توصیه‌های راهگشا برای معلمان
بوی ماه مهر می‌آید. بوی مهر ما را به یاد کودکی‌ها و خاطرات مدرسه می‌اندازد. یاد روز اول مدرسه و اقتدار معلم‌ها و هم‌کلاسی‌های جدید، شیطنت بچه‌ها و از تابستان گفتن‌ها و... چه لذت‌بخش است.
برای شروع مدرسه‌ها، همانطور که دانشآموزان و خانواده‌های آن ها باید آمادگی داشته باشند، معلم‌ها نیز باید آماده باشند و با برنامه‌ریزی برای سال تحصیلی به پیش بروند تا بتوانند گام‌به‌گام به اهداف تعیین شده برسند. برای این منظور، مقالاتی تهیه و در اختیار معلم‌ها گذاشته میشود، به امید اینکه راهگشا باشد.
اداره کلاس در اولین روز مدرسه
مقدمه:
معلم‌ها به دلیل مشغله زیاد به ندرت فرصت پیدا می‌کنند تا درباره کارهایشان فکر کنند و این باعث میشود که نقاط ضعف و قوت خود را کمتر دریابند و در اصلاح روش خود کمتر موفق شوند.
برای کنترل کلاس باید ”کنترل تاکتیکی” داشت. کنترل تاکتیکی یعنی اینکه معلم دارای روش نظام‌مند و عملی برای مدیریت کلاس باشد و در آن بی‌نظمی و رفتار دانش‌آموز کمتر شود. همچنین معلم باید آنچه که در درس ایجاد مشکل می‌کند را پیش‌بینی کند و برای رفع آن برنامه‌ریزی کند. معلم در کنترل کلاس باید توانایی جلب توجه کامل شاگردان را در کلاس درس و در هر لحظه و هرجا داشته باشد. مخاطب ما در این مباحث در وهله اول، معلمان تازه کار می‌باشند زیرا اولین روز مدرسه برای معرفی خود، اهمیت به‌سزایی دارد و برای ایجاد اولین برداشت خوب، فرصت دومی وجود ندارد.
برای داشتن سال تحصیلی مفید و هدفمند باید ”مرحله استقرار” به خوبی انجام شود. معلم از طریق ”مرحله استقرار” می‌تواند در مراحل اولیه کار در آغاز سال تحصیلی، ضوابط و مقررات خود را در کلاس درس تثبیت کند و باید برای مرحله استقرار قبل از تشکیل اولین جلسه درس برنامه‌ریزی کرد.
دلایل اهمیت اولین جلسه درس
- معلم صرف نظر از میزان تجربه، وقتی برای اولین بار جلو کلاسی می‌ایستد، نوعی فرهنگ یادگیری را ایجاد می‌کند که تا پایان رابطه کاری بین معلم و شاگرد تثبیت میشود و ادامه می‌یابد.
- اولین تصویری که فرد از خود در ذهن دیگران ایجاد می‌کند وی را ملزم می‌کند تا مطابق آن تصویر، عمل کند.
- اکثر شاگردان، 3 تا 10 دقیقه به معلم تازه وقت می‌دهند تا خود را نشان دهد و با احتمال کمتر، در قضاوت‌شان تغییر ایجاد می‌کنند.
- برای تسلط بر ذهن دانش‌آموز باید قبل از آن با رفتار خود به قلب او تسلط پیدا کرد.
- روز اول مدرسه در ایجاد نگرش دانشآموزان کلاس اول نسبت به مدرسه بسیار مهم است.
راهبردهایی که معلم‌ها برای روز اول باید در نظر بگیرند. این راهبردها به دو بخش، یکی راهبردهای کاملاً شخصی است و دیگری راهبردهای رفتاری می‌باشد.
راهبردهای شخصی:
- معلم‌ها در هر سن و تجربه باید روشن کنند که کیستند و چه اعتقادی دارند و چه انتظاری از شاگردان دارند.
- ثبات در نحوه معرفی خود به شاگردان حداقل تا وقتی که موقعیت‌شان در کلاس تثبیت شود، اهمیت دارد.
- با جستجو در اعماق روح خود، رفتارهای معلمی و آموزشی خود را بسنجید و برای ارزیابی خود به سؤال‌های زیر پاسخ دهید:
1- آیا با حالتی مطمئن، هدفمند و با اعتماد به نفس وارد کلاس می‌شوید؟
2- آیا به هنگام سخن گفتن با دانشآموزان از ژست‌هایی حاکی از اعتماد به نفس استفاده می‌کنید؟ (آیا سر بالا، چانه کمی رو به پایین، شانه‌ها به سمت عقب و در وضعیتی راحت و مستحکم قرار دارد؟)
3- آیا از مکث‌های حاکی از تردید و دودلی و الفاظی مثل «ام» و «ا» اجتناب می‌کنید؟
4- آیا لحن قاطع و صریحی دارید؟ آیا زیر و بم صدایتان را برای جلب توجه شاگردان تغییر میدهید؟
5- آیا در کلاس طوری می‌ایستید که بتوانید همه کلاس را زیر نظر داشته باشید؟
6- آیا با شاگردانتان ارتباط کامل چشمی برقرار می‌کنید تا اولاً آنها را با درس درگیر کنید و ثانیاً مطمئن شوید که دارند کارشان را انجام می‌دهند و شیطنت و شلوغی نمی‌کنند؟
7- آیا از تکان دادن بیش از حد تنه و دست‌هایتان اجتناب می‌کنید؟ (این کار موجب میشود حواس شاگردان پرت شود.)
8- آیا به شاگردان لبخند میِ‌زنید؟
9- آیا رفتارهای آزاردهنده‌ای مثل بازی کردن با موهایتان، مشت کردن دست در شلوارتان و غیره دارید؟
10- آیا این حس را در شاگرد ایجاد می‌کنید که نسبت به آنچه می‌گویید از نظر علمی اشراف دارید؟
11- و آیا حوصله شاگردان را سر می‌برید؟
- بین میزان توانایی معلم در درک و کنترل احساساتش در اولین برخورد با شاگردان با کیفیت رابطه آینده آن ها، رابطه مستقیمی وجود دارد.
- ضعف‌های خود را بپذیرید، حتی معلمانی که در نظر دیگران تسلط بر کار خود دارند و دارای اعتماد به نفس هستند در درون خود چنین احساسی ندارند.
- ضعف‌های خود را به طور رسمی با معلم راهنمای یا به طور غیررسمی و خودمانی با همکاران در میان بگذارید تا از احساس تنها بودن و انزوا رها شوید.
- با احساس عدم کفایت خود مقابله کنید زیرا این احساسات موقتی است و کوتاهی در مقابله کردن با آن ها باعث از دست رفتن نظم و کنترل کلاس میشود.
برای اطمینان از قلب، معلمان تازه کار، احساسات بعضی از معلمان با تجربه در روز اول کلاس 20 تا 25 ساله را برای شما می‌آوریم تا بدانید که این احساسات طبیعی است.
- نگرانی از اینکه بچه‌ها قابل کنترل نباشند و کشمکش با آن ها در طول سال ادامه یابد و این مسأله باعث میشود که ضابطه‌مندی و مقرراتی بودن من میشود.
- در شب قبل از سال تحصیلی بدخواب می‌شوم و مکرراً از خواب می‌پرم و صبح زود بیدار می‌شوم.
- صبح روز اول مدرسه حالت مریضی دارم و به زور چیزی می‌خورم، با رسیدن به مدرسه حالم بدتر میشود و با ورود به کلاس، دهانم خشک میشود.
- در جلسات اول هرگز نمی‌نشینم برای این که با ابهت‌تر و ترسناک‌تر جلوه کنم.
- بچه‌ها را به هنگام ورود به کلاس ورانداز می‌کنم و به آنها تذکر می‌دهم که چه چیزی بیاورند و از رفتاری که انتظار دارم با آن ها صحبت می‌کنم.
- برای اینکه مبادا در روز اول دیر برسم، کابوس دارم و در پایان روز احساس خستگی می‌کنم و انرژی عصبی یک ماهه را در همان روز اول صرف می‌کنم.
- روز قبل از شروع سال تحصیلی عصبی می‌شوم و احساس عدم اعتماد به نفس برای شروع کار دارم.
- هنوز برای اولین بار با شاگردانم در کلاس که روبه رو می‌شوم احساس نگرانی و عدم اطمینان دارم.
- رفتن به کلاس جدید، تجربه‌ای دلهره‌آور است.
- در کلاس آرام نیستم تا اینکه اطمینان پیدا کنم از عهده کلاس برمی‌آیم.
این‌ها صحبت‌های بعضی از معلمان مجرب بود. پس وقتی که کار به این سختی است نمی‌توان بدون پیش‌بینی و برنامه‌ریزی در آن گام نهاد.
راهبردهای رفتاری:
1- دل قوی داشته باشید و به طور محکم و استوار برای موفقیت در کار کوشش کنید.
2- کار را به گونه‌ای شروع کنید که تا پایان سال ادامه یابد.
3- قبل از شروع جلسه اول از کلاس درس بازدید کنید تا مشکلات احتمالی (چراغ - پرده - تهویه - تجهیزات و...) را متوجه شوید.
4- در بدو ورود به کلاس سلام کنید.
5- خود را معرفی کنید و در صورت لزوم نام خود را روی تخته بنویسید.
6- نام دانشآموزان را یاد بگیرید.
7- ژست‌های مثبت داشته باشید و لحن مطمئن در کلام داشته باشید.
8- با استفاده از فعالیتهای یخ‌شکن (مثل ترتیب دادن یک بازی که در آن بچه‌ها خود را معرفی کنند)، دانشآموزان را مشتاق و آن ها را با هم آشنا کنید.
9- انتظارات خود را به روشنی و صریح اعلام کنید.
10- منطقی که پشت انتظاراتتان وجود دارد را برایشان توضیح دهید.
11- این مطالب را که فرآیند یاددهی - یادگیری عمدتاً بر مبنای مشارکت است برای آن ها تفهیم کنید.
12- قرارداد حقوق و وظایف را از قبل تهیه کنید و به هر کدام از دانشآموزان نسخه‌ای بدهید تا امضا کنند و در پیش خود نگه‌دارند.
13- از تجربیات و قوانین معلمان دیگر اطلاع پیدا کنید.
14- قوانین در حد توان و متناسب با سن رشدی آن ها باشد.
15- قوانین کلاس را به صورت بزرگ نوشته و با تصاویر نشان دهید، تهیه این کار را می‌توانید به دانشآموزان محول کنید.
16- به قرارداد مرتباً مراجعه کرده و نکات آن را یادآوری کنید.
17- به شخصیت دانشآموزان احترام بگذارید.
18- با شاگردان در حد تعادل شوخی و مزاح داشته باشید و در این کار زیاده‌روی نکنید و همچنین خشک و عبوس نباشید.
19- چگونگی رسیدگی با دانشآموزان مشکل‌دار را یاد بگیرید.
تاریخ تعلیم و تربیت نشان می دهد که کودکان همیشه دچار مشکلات عاطفی و رفتاری بوده اند . سابقأ چنین کودکانی را شرور ، خطا کار ، سر کش ، اصلاح ناپذیر ، بی ثبات ، ناسازگار و غیره می نا میدند .
در آثار ادبی کشور ما به نمونه هائی از مشکلات تربیتی کودکان اشاره شده است . سعدی در باب هفتم گلستان می گوید :
یکی را از وزرا پسری کودن بود ، پیش یکی از دانشمندان فرستاد که مرین را تربیتی میکن مگر عاقل شود . روزگاری تعلیم کردش و مؤ ثر نبود . پیش پدرش کس فرستاد که این عاقل نمی شود و مرا دیوانه کرد .
همچنین در همان باب در حکایتی دیگر آورده است :
" یکی از فضلا تعلیم ملک زادهای همی داد و ضرب بی محابا زدی وز جربی قیاس کردی ، باری پسر از بی طا قتی شکایت پیش پدر برد و جامه از تن دردمند بر داشت ، پدر را دل به هم برآمد ... "
در زمان حاضر که تعلیم و تربیت کودکان به صورت مدرسه ای و در کلاس های پر جمعیت انجام می شود ، یکی از متداولترین مسائلی که معلمان با آن رو برو هستند مسأ له ی کلاسداری و اصلاح مشکلات رفتاری دانش آموزان است . چنانچه کلاس درس با اصول و قوائد صحیح اداره نشود چه بسا که با اعمال رویه ها و شیوه های نا درست اثرات نا مطلوب و جبران ناپذیری در نتیجه ی کار معلم باقی گذارد . بنابراین ضرورت ، در این مقاله به پاره ای اصول و قوائد شناخته شده ی کلاسداری می پردازیم .
انواع رفتار هائی که نظم کلاس را بر هم می زند :
در بررسی ها ئی که به منظور مطالعه رفتارهای نادرست در مدارس ابتدائی انجام شده است ، انواع رفتار های زیر که موجب بر هم خوردن نظم کلاس و در نتیجه اخلال در آموختن می شود مشخص گردیده است :
الف – رفتارهای حرکتی مانند : بلند شدن از جای خود – ایستادن – دویدن – جستن – راه رفتن در کلاس – روی میز رفتن – جابجا کردن میز و نیمکت و غیره .
ب – رفتارهائی که موجب تولید صدا می شود :
تولید صدا با کوبیدن مداد و غیره روی میز و اشیاء دیگر – تولید صدا با دست – تولید صدا با پا مانند کوبیدن پا به زمین – تولید صدا با کاغذ – انداختن اشیاء و نظایر آن .
ج – رفتارهای تهاجمی :
قاپیدن اشیاء ( کتاب – قلم – ورقه و غیره ) از دیگران – انداختن کتاب بغل دستی – نابود کردن اشیای دیگران – مشت زدن – با پا زدن – هل دادن – نیشگان گرفتن – سیلی زدن – با اشیاء زدن – پرت کردن اشیاء به دیگران – کشیدن مو – چنگ زدن به صورت .
د – رفتارهای مربوط به تغییر جهت :
بر گر داندن سر برای نگاه کردن به دیگران – نشان دادن اشیاء به دیگران – توجه به بغل دستی .
و – اظهارات نا بجا :
بی اجازه ی معلم جواب دادن – اظهار نظر کردن بدون این که سؤ ال شده باشد – صدا کردن معلم – گریه کردن – جیغ کشیدن – بلند خندیدن – بلند سرفه کردن .
ن – صحبت کردن :
گفتگو با دیگران به هنگامی که معلم خواسته است سکوت برقرار باشد .
ز – بی اعتنائی
توجه نکردن به سؤال یا دستور معلم – انجام کاری متفاوت با آنچه از او خواسته شده است – بازی کردن با مداد، گچ و غیره به جای انجام تکالیف درسی .
ح – وضعیت های نادرست بدنی :
درست ننشستن مانند روی پا نشستن – ایستادن روی نیمکت به جای نشستن – کج نشستن .
ط – جویدن :
مانند جویدن انگشت ، مداد و غیره .
ی – رفتار قدرت طلبانه :
بلند خواندن کتاب برای خود و یا دیگران – تقلید نقش معلم .
منبع : مجله ی پیوند نیمه اول سال 1370
مدیریت کلاس درس یکی از بزرگترین ترس های معلمین تازه کار است. اما مدیریت کلاس مهارتی است که نه تنها اکتسابی و یادگرفتنی است بلکه باید هر روز تمرین شود. در زیر ۱۰ نکته درمورد مدیریت موفق کلاس درس عنوان می کنیم. این نکات می تواند به شما برای برقراری نظم در کلاس کمک زیادی کند.
۱. گذشت زمان همه چیز را راحت تر می کند.
خیلی از معلم ها مرتکب این اشتباه می شوند که سال تحصیلی را با نظم و مدیریت ضعیف آغاز می کنند. دانش آموزان خیلی سریع موقعیت در هر کلاس را ارزیابی می کنند و می فهمند که در هر کلاس تا چه حد می توانند پیش بروند. وقتی اول کار اجازه بدهید که در کارتان اخلال ایجاد کنند دیگر به کار بردن تکنیک های مدیریتی دشوار خواهد شد. اما با جلو رفتن سال تحصیلی همه چیز آسانتر می گردد. فقط این جمله یادتان باشد که، “تا رسیدن عید لبخند نزنید.”
۲. عدالت رمز کار است.
دانش آموزان خیلی خوب می فهمند که چه چیز عادلانه است و چه چیز نیست. اگر دوست دارید شاگردانتان به شما احترام بگذارند باید با آنها با عدالت و انصاف رفتار کنید. اگر با همه شاگردان با مساوات رفتار نکنید، شاگردانتان دیگر از شما دستور نخواهند گرفت. پس اگر بهترین شاگرد کلاستان هم کار اشتباهی انجام داد حتماً تنبیهش کنید.
۳. تا حد امکان با اخلال ها یا ایجاد کمترین وقفه در کلاس برخورد کنید.
وقتی در کلاس اخلال ایجاد می شود خیلی مهم است که با ایجاد کوچکترین وقفه در روند کلاس، فوری با آنها برخورد کنید. اگر شاگردان با هم حرف می زنند و شما مشغول درس دادن هستید از یکی از آنها یک سوال کنید تا حواس همه بچه ها جمع شود. اگر برای برخورد با این اخلال ها روند کلاس را متوقف کنید دقیقاً شاگردانی که این اخلال را ایجاد می کنند را به آرزویشان رسانده اید: یعنی گذشتن وقت کلاس به بطالت.
۴. در حضور شاگردان از مواجهه دوری کنید.
وقتی مواجهه ای در کلاس ایجاد می شود همیشه یک برنده و یک بازنده وجود دارد. شما بعنوان معلم باید نظم کلاس را حفظ کنید. اما خیلی بهتر است که به طور خصوصی اینکار را انجام دهید تا اینکه آبروی شاگردی را در حضور دوستانش ببرید. اصلاً کار درستی نیست که از مسائل انظباطی در حضور بچه ها نمونه ای بسازید برای درس عبرت. بااینکه با این روش ممکن است بچه ها درس عبرت بگیرند اما تا آخر سال حتی دیگر یک کلمه هم نخواهید توانست به آن شاگرد آموزش دهید.
۵. اخلال ها را با کمی شوخ طبعی متوقف کنید.
گاهی اوقات بهترین چیز این است که همه سر کلاس حسابی بخندند تا همه چیز به روال سابق برگردد. اما خیلی وقت ها معلم ها شوخ طبعی را با ریشخند اشتباه می گیرند. بااینکه شوخ طبعی می تواند خیلی زود موقعیت را مرتب کند اما ریشخند رابطه شما با شاگردانتان را خراب می کند. خوب قضاوت کنید اما متوجه باشید که چیزی که برای یکنفر خنده دارد است ممکن است برای دیگری آزار دهنده باشد.
۶. انتظارتان از کلاس بالا باشد.
انتظارتان از شاگردان ادب باشد نه اخلال. این مسئله را با طریقه حرف زدنتان در کلاس به آنها نشان دهید. در همان ابتدای کلاس انتظاراتتان را به بچه ها بگویید مثلاً بگویید، “طی این جلسه گروهی انتظارم این است که موقع حرف زدن اول دستتان را بالا برده و اجازه بگیرید، به همدیگر احترام بگذارید و به حرفهایی که دوستانتان می زنند هم خوب گوش کنید.”
۷. برنامه بیشتر داشته باشید.
وقت آزاد چیزی است که همه معلم ها باید از آن خودداری کنند. وقتی به بچه ها وقت اضافی بدهید که با هم حرف بزنند، سابقه آموزشی خود را زیر سوال می برید. برای خودداری از بروز این مسئله برنامه بیشتر بریزید. وقتی کار زیادی برای انجام دادن داشته باشید، آموزش ها تمام نخواهد شد و وقت اضافی هم پیش خواهد آمد.
۸. ثابت قدم باشید.
یکی از بدترین چیزهایی که بعنوان یک معلم می توانید انجام دهید این است که در اجرای قوانینتان ثبات قدم نداشته باشید. اگر روزی بدرفتاری ها را نادیده بگیرید و دفعه بعدی به خاطر یک تخلف کوچک یک نفر را تنبیه کنید، احترامتان را بین شاگردان از دست می دهید. شاگردان شما این حق را دارند که توقع داشته باشند هر روز رفتار یکسانی داشته باشید. دمدمی مزاج بودن رفتار خوبی برای یک معلم نیست. وقتی احترامتان را پیش شاگردانتان از دست بدهید، توجه و میل آنها به یادگیری را هم از دست میدهید.
۹. قوانینتان را توضیح دهید.
تعداد قوانینتان نباید اینقدر زیاد باشد که از عهده اجرا کردن آنها برنیایید. همچنین باید این قوانین را خوب توضیح دهید. دانش آموزان باید بفهمند که چه چیز قابل قبول و چه چیز غیرقابل قبول است. همچنین نتیجه شکستن قوانین نیز باید برای شاگردان مشخص باشد.
۱۰. هر روز را تازه و نو شروع کنید.
در شروع هر روز باید انتظار داشته باشید که شاگردانتان مودب باشند. نباید تصور کنید که چون فلان شاگرد هر روز هفته در کلاستان اخلال ایجاد کرده، امروز هم اینکار را می کند. با اینکار آن شاگرد را به ایجاد اخلال دوباره تشویق نمی کنید.
منبع: مردمان
1= دربعضی ازکلاس ها دانش آموزان با صحبت کردن و وول خوردن نظم کلاس را به هم می زنند چه کار باید بکنم؟
الف: معمولاً درکلاس هایی که کم جمعیت یابزرگتر هستند ازدانش آموزان خواهش می کنیم که درتمام طول سال صندلی هارا طوری بچینند که انگارکه امتحان دارند بدین ترتیب به هم دسترسی ندارند تاصحبت بکنند وهمچنین در مواقع امتحان های کلاسی هم زمانی برای جابجایی صندلی ها تلف نمی شود . لذا در این زمینه به موارد ی دیگر اشاره می کنم.
ب : بی شک ، کم شدن مشکلات انضباطی به داشتن آموزش اثر بخش تری می انجامد.لازم نیست که همه ی دانش آموزان کلاس رفتار نا هنجاری داشته باشند . سه یا چهار دانش آموز ویا حتی یک نفر می تواند فرایند یادگیری را چنان مختل کند که حتی دانش آموزان خوب نیز نتوانند از کلاس استفاده کنند. در زیر پیشنهادهایی برای رفع این مشکل مطرح کرده ام که بخش بسیار کوتاهی از کتاب " الفبای مدیریت کلاس درس ، نوشته ی روبرت تی . تابر و با ترجمه ی روان و خوب دکتر محمد رضا سر کار آرانی از انتشارات مدرسه است .به شما توصیه می کنم حتما این کتاب را بخوانید .این پیشنهادها زیاد شعاری نیست من آن ها را امتحان کرده ام ، جواب می دهد . شما هم امتحان کنید . پیشنهاد های زیر در صورتی که به طور منظم و با قاعده و آگاهانه به کار گرفته شوند ، مدیریت کلاس درس را بهبود خواهد بخشید .
1 = عمل کنید ، تنها واکنش نشان ندهید: عمل کردن مسلط بودن است و واکنش نشان دادن یعنی تسلط عوامل و شرایط را پذیرفتن .بنابراین پیش از آغاز مدرسه به برنامه ریزی فنون بر قراری انضباط بپردازید ، همان گونه که برای فنون تدریس و ترتیب مواد درسی برنامه ریزی می کنید نه این که صبر کنید مشکلی پیش بیاید و شما در آن زمان به دنبال وضع قانونی باشید که دیگر چنین مشکلی پیش نیاید .
2= مسئولیت ها را واگذار کنید : دانش آموزان در قبال رفتارشان هر چه بیش تر احساس مسئولیت کنند ، نیاز کم تری به اعمال مدیریت از سوی معلم خواهند داشت .بر حسب توانایی دانش آموز از مسئولیت های ساده شروع کنید تا دانش آموز حتما از عهده ی عمل به مسئولیت بر آید تا مشکلات بعدی را به دنبال نداشته باشد.
3 = عقب بایستید و به دیگران فرصت بدهید : هنگامی که دانش آموزی به سوالی پاسخ می دهد ویا هر مطلب دیگری را بیان می کند به او نزدیک نشوید، به طوری که گفتگو دو نفره شود، زیرا در صورتی که دانش آموزان دیگر صدای صحبت شما را نشنوند احساس می کنند کنار گذاشته شده اند واین بی نظمی به همراه دارد .
4=آرام، خونسرد و حرفه ای برخورد کنید : حتی یک بچه ی بی ادب مستحق احترام است .از فریاد زدن ، با حرکت انگشت تهدید کردن ، نگاه های تهدید آمیز و غیره اجتناب کنید . اجرای برنامه ی انضباطی با خونسردی ، دانش آموز را متوجه ارتباط رفتارش با نتیجه ی منطقی ناشی از آن می کند .در ضمن رفتار شما هنگام تأیید دانش آموزان برای آن ها الگو است .
5 = به دانش آموزان توجه کنید و تلاش کنید تا این توجه رانشان دهید : سلام و احوال پرسی با دانش آموز در نظر گرفتن رفتار های خوب آن ها و بیان تشکر از آن ها در مواقع گوناگون مانند زمانی که برای شما کاری انجام می دهندویا نتیجه ی خوبی در امتحانات بدست آورده اند .
6 = رفتارهای خوب دانش آموزان را در نظر بگیرید: هر قدر که خوبی ها بیش تر در نظر گرفته شود انگیزه ی بیش تری برای تداوم آن ها وجود خواهد داشت .
7 = از تجربه های همکارانتان استفاده کنید خواه به صورت کلی ویا در مورد کلاس یا دانش آموز خاص .
8 = به صورت انفرادی تأدیب کنید : نادیده گرفتن رفتار ، اشاره ، کنترل از نزدیک و کنترل همراه با بر
خورد .
9= تفاوت های فردی و ویژگی های خاص دانش آموزان را در نظر بگیرید :به عنوان مثال اگر دانش آموزی از نظر درس شما از همکلاسان خود جلو تر باشد ممکن است به دلیل خسته شدن از مباحث تکراری باعث ایجاد بی نظمی شود . چنین دانش آموزانی را شناخته و با تمرینات خاص آن ها را سر گرم کنید .
10 = برای موقعیت های اضطراری و غیر مترقبه برنامه ریزی کنید : بر نامه هایی داشته باشید تا در صورتی که مجبور به ترک کلاس شدید ، دانش آموزان مجبور به اجرای آن برنامه شده و نظم کلاس حفظ شود . 11= قانون را اجرا کنید دلیل تراشی را نپذیرید : در مقابل دانش آموزانی که تلاش می کنند با بحث و چانه زدن ، تخفیفی در تنبیه خود بدست آورند ، حتی برای یک بار تسلیم نشوید0
12= ارتباطات چشمی را دست کم نگیرید : وقتی قانونی را تکرار می کنید و یا پیامدی را به دانش آموزی می رسانید ،مستقیما به چشمانش بنگریدونگاهتان را با نگاهش تلاقی دهید .
13 - به جای دوست بودن با دانش آموزانتان دوستانه رفتار کنید : بین خود شما ( معلم ) و آنان ( دانش آموزان ) فاصله ی شغلی را حفظ کنید . 14- کینه توزی نکنیدهر رفتار دانش آموز را جدا در نظر گرفته وتأدیب کنید .به دانش آموزان لقب ندهید ، مانند درد سر آفرین ، بی ادب و...
15 - در صورت امکان برخی رفتار های نا شایست را نادیده بگیرید .
16 - عدالت را بر قرار کنید .
17 - نشان دهید که از آن چه در کلاس جریان دارد ، آگاه هستید : قبل از آن که رفتار انحرافی گسترش یابد فنون مدیریت کلاس را اجرا کرده و رفتار را کنترل کنید . 18 - به رفتار های طبیعی جنبه ی قانونی بدهید
:
به عنوان مثال به آن ها بگویید درصورتی که در سراسر کلاس به درس توجه داشته باشند پایان کلاس می توانند 5 دقیقه آزادانه صحبت کنند .
19 = به سخنان دانش آموزان گوش دهید : نه برای تأیید و دادن راه حل بلکه به عنوان همدردی .
20 = دانش آموزان را با احترام صدا کنید : استفاده از القاب خانم یا آقا به آن ها احساس بزرگی داده و قبول مسئوولیت و داشتنن رفتار مناسب به همراه دارد .
21 – نام دانش آموزان را سریع به خاطر بسپارید .
22– انتظارات خود و نیاز های دانش آموزان را در نظر بگیرید : انتظارات خود را به طور آشکار بیان کرده و مستمرا مورد تقویت قرار دهید
23=دانش آموزان وقتی خسته شده باشند ویا کار خصوصی نداشته باشند بد رفتاری می کنند : پس این فرصت را از آن ها بگیرید ، برای هر لحظه ی آن ها برنامه ای داشته باشید .
24 – وقت شناس باشید : شما فعالیت هایی که قرار است انجام دهید به موقع انجام دهید تا الگویی برای نداشتن تأخیر در فعالیت های گو ناگون دانش آموزان باشید
25= به دنبال جانشین های بهتری برای تنبیه باشید . 26 – نتایج امتحانات و تکالیف را زود اعلام کنید : بدین ترتیب دانش آموز به اهمیت آن برای ما پی برده و با دانستن نتیجه ی فعالیت قبلی خود فعالیت جدید را بهتر انجام میدهد .
27 – قبل ازشروع درس ، حواس دانش آموزان را متمرکز کنید .
28 – نپرسید چرا ؟ : علت بد رفتاری را از دانش آموز نخواهید .این گونه سوالات هیچ پاسخی نداردو ممکن است مشکلات جدیدی ایجاد کند
. 29= سمبلی از رفتار مطلوب باشید: هر رفتاری را که می خواهید تقویت کنید خودتان انجام دهید البته نه این که تظاهر کنید ، اول خودتان را تغییر دهید .
30 - اساس و ریشه ی رفتار های نا مطلوب را از بین ببرید.
از این که وقت خود را صرف خواندن این مطالب کردید متشکرم
مقدمه:
انسان موجودی ظریف با روحيه‌های گوناگون و ظرفیت‌های مختلف است، لذا لازمه تربیت چنین موجودی، شناخت کامل و جامع او می‌باشد. البته روشهای گوناگون تربیتی به کار گرفته میشود، ولی به علت عدم تناسب این روش‌ها با تک‌تک دانشآموزان، متأسفانه در درازمدت مفید و اثربخش نیست. موضوع تربیت مانند طناب محکمی است که از رشته‌های متعدد و باریک بافته شده است. از این رو مربی و معلم باید از روشهای متعدد و متفاوتی برای هر دانش‌آموز استفاده کنند. در این مجال روشهای ناموفق معرفی میشود تا انشاءالله مفيد واقع شود.
استفاده از مقررات خشک در کنترل کلاس
در کلاس‌هایی که مقررات خشک بر آنها حاکم است، هیچ رابطه عاطفی بین معلم و شاگرد برقرار نمی‌شود. شاگرد، معلم را به چشم بیگانه‌ای می‌نگرد که مأمور است چند مطلب علمی را به او یاد دهد. او درس را با اکراه می‌خواند، تکالیفش را با نارضایتی انجام میدهد، زود خسته میشود، از کلاس لذتی نمی‌برد و گاه سعی می‌کند سکوت رخوت‌بار کلاس را با رفتارهای غیرمعمول بشکند، که در این صورت با عکس‌العمل تند و تیز معلم روبه‌رو و وضع بدتر از قبل میشود. در این نوع کلاسها، معلم نیز متقابلاً از کلاس خسته میشود و روحیه‌اش را از دست میدهد. تدریس خشک به معلم نیز نمی‌چسبد. بعضی از معلمان، با وضع قوانین بیش از حد، شاگردان را سردرگم می‌کنند. شاگرد نمی‌داند به کدام قانون، در کجا، چه وقت، چگونه و چرا باید عمل بکند، به عبارت دیگر هدف‌های اصلی تربیتی در لابه‌لای مقررات ریز و درشت گم میشود و از بین میرود.
استفاده از خشونت در کنترل کلاس
معلمانی که برای برپایی قانون در کلاس، از زور، خشونت، تهدید و آزار استفاده می‌کنند دروغ‌گویی را در بین دانشآموزان رواج می‌دهند، ارزش‌های اخلاقی و انسانی را در آنها نابود می‌کنند و در جهت آموزش خودکامگی و بی‌رحمی گام برمی‌دارند.
در چنین فضایی شاگردان عادت می‌کنند تنها در مقابل زور، فرمان برند و با زور فرمان برانند، و وقتی زور از بین رفت، فرمانبری و انجام وظیفه نیز از بین میرود.
استفاده از پند و اندرز در کنترل کلاس
پند و اندرز گرچه در آغاز نتیجه میدهد، اما نمی‌توان از آن به عنوان وسیله‌ای مطمئن، سودمند و همیشگی برای اداره کلاس استفاده کرد. در چنین شرایطی کلاس حالت جدی به خود میگیرد، انعکاس صدای معلم و سکوت کلاس در هم می‌آمیزند، معلم سخنانش را تمام می‌کند و فکر می‌کند که کارش را به‌خوبی انجام داده است، ولی اندکی بعد همان ماجراهای قبل تکرار میشود. معلم از اینکه بچه‌ها به حرف‌هایش وقعی نمی‌گذارند، ناراحت است، غافل از اینکه شناخت او از حالات روانی – عاطفی بچه‌ها، ناقص و اندک می‌باشد.
زیاده‌روی در مهر و محبت و دوستی در کنترل کلاس
پاره‌ای از معلمان برای کنترل و اداره کلاس‌شان از محبت و دوستی بیش از اندازه بهره می‌جویند. این روش نیز آفت‌هایی دارد که یک معلم کارآزموده باید بدان‌ها توجه داشته باشد.
بزرگترین آفت، فراموشی و گم و گور شدن سرپرستی و هدایت است. در تمام جریانات تربیتی، موضوع تربیت نباید فراموش شود. در این کلاسها موضوع تربیت دگرگون میشود، اطاعت از بین میرود و سردرگمی و هرج و مرج شایع میشود. شاگردان اينگونه كلاس‌ها در پی الگوهای تربیتی نیستند. آرامشی بی‌پایه و پرورشی بی‌اساس بر کلاس حاکم میشود. از اشتباهات و خطاها چشم‌پوشی میشود. همه چیز به صورت عادی درمی‌آید و اصلاح رفتارهای ناشایست کودکان با این روش ممکن نیست. بنابراین مهر و محبت و دوستی، گرچه تأثیری اعجازگونه دارند، اگر با تدابیر تربیتی دیگری همراه نباشند، اثر مناسبی نمی‌بخشند.
روانه کردن دانشآموزان به دفتر مدرسه در جهت کنترل کلاس
اگر از معلمانی هستیم که مشکلات خود را نمی‌توانند در خود کلاس حل کنند و با هر بهانه‌ای دانش‌آموز را روانه دفتر مدرسه می‌کنند، باید در صحت و کارایی روش خود تردید کنیم.
آیا تاکنون به احساسات دانش‌آموزی که از کلاس طرد شده و روانه دفتر مدرسه شده است، فکر کرده‌اید؟ فاصله بین کلاس و دفتر، بستری است برای از بین رفتن اعتماد نسبت به معلم و ایجاد کینه و نفرت و قبول عدم شایستگی خود. شاید معلم یکی دوبار آن هم در ظاهر بتواند با این روش کلاس را تحت کنترل درآورد، ولی بعد چه میشود؟ وقتی بچه‌ها فهمیدند که معلم برای اداره و کنترل کلاس جز فرستادن به دفتر مدرسه وسیله‌ای ندارد، آیا کلاس به محیطی سرد و دلهره‌آفرین تبدیل نمی‌شود؟
هر کلاس، چون موجودی زنده و متفاوت با سایر کلاسها، غذا می‌خواهد، روحیه می‌خواهد، به تربیت و مراقبت و رسیدگی نیاز دارد تا بتواند در مسیر رشد گام بردارد. آنان که بی‌توجه به این موضوعات در جست‌وجوی کلاسهای مرتب و باانضباط و بدون مشکل‌اند، باید در اندیشه خود تجدید نظر کنند. هیچ معلولی بدون علت به وجود نمی‌آید و هیچ موضوع تربیتی بدون سرمایه‌گذاری و به‌کارگیری روشهای درست، انجام نیکو نمی‌یابد. هیچ گلی بی‌دلهره به بار نمی‌نشیند، پس ما چگونه می‌توانیم از کلاسی که کوچکترین تلاشی در بهبود و رشد و تکامل آن به کار نبسته‌ایم، انتظار بالندگی داشته باشیم؟ این گونه انتظارهای بی‌پایه و بی‌دلیل است که منجر به ناگواری‌ها، ناکامی‌ها و تلخی‌های محیط آموزشی میشود.
در پایان سخن را با جمله‌ای از «کانت» به پایان می‌برم؛ اینکه «دو علم از میان علوم از بقیه دشوارترند، سیاست و تعلیم و تربیت».
http://mh1342.blogfa.com/post-413.aspx
8
ايما و اشارات ، فنون کلامی و کنترل کلاس
دربين معلمين اين حس وجود دارد که در بيست سال گذشته کنترل شاگردان و حفظ اقتدار معلمی به طور جدی دشوار شده است . احساس اين گروه از معلمين اين است که اگر شاگردان بخواهند مشت معلم را باز کنند ، عملا کار چندانی از او بر نمی آيد . بايد گفت اين حرف اگر در مورد بعضی صادق باشد قطعا در مورد همه معلمين درست نيست . چگونه است که شاگردان ، بعضی معلمين را جدی می گيرند اما بعض ديگر را نه ؟ چگونه است که بعضی معلمين نسبت به همکاران ديگرشان گله و شکايت کمتری از يک کلاس دارند ؟ در نظر من کار تدريس با تئاتر مشترکات زيادی دارد ٬ به طوری که در تدريس معلم نقش نويسنده ، بازيگر و منتقد را دارد . معلمين موفق کسانی هستند که دریافته اند ، بايد تمام توانايی های حرفه ای شان را به کار گيرند و کاملا روی هنر بازيگری شان در برخورد با موقعيت های کلاس سرمايه گذاری کنند .
استفاده از زبان تن
اغلب شاگردانم از من می پرسند که مگر پشت سرم هم چشم دارم . واقعيت اين است که من فقط تلاش می کنم که برای هر چيزی که ممکن است در کلاس اتفاق بيفتد از قبل آمادگی داشته باشم .در مورد شاگردان مسئله دار ، هميشه از نوع سو رفتاری که ممکن است مرتکب شوند آگاه هستم . برای اين که اين تصور را از خودم در کلاس ايجاد کنم ، هميشه سعی می کنم که ژستی شق و رق و با ابهت بگيرم تا به دانش آموزان القا کنم که همه چيز را در کنترل دارم و از طرفی هم بتوانم بر کارهای بچه ها در کلاس نظارت کنم . برای االقای اين که اعتماد به نفس دارم و در موضع ضعف و دفاع نيستم سعی می کنم دست هايم از دو طرف بدنم آويخته باشد و حتی الامکان روی سينه ام حلقه نکنم .
طرزنشستن و ايستادن
با طرز نشستن و ايستادن خود پيام های قوی به مخاطبين خود می فرستيد ،لذا توجه به يکی دو شگرد در اين زمينه به عنوان ابزاری برای کنترل کلاس بسيار ارزشمند است .در نشستن يا ايستادن قدرتی نسبی نهفته است . در مدرسه ، که معمولا از بچه ها خواسته می شود بنشينند ، ايسادن در کنار آنها ايجاد اقتدار می کند .شما از کسی که نشسته بسيار بلندتريدو اين کوتاه بودن به منزله فرودست بودن تلقی می شود . همه جامعه شناسان در باره اهميت نمادها و نشانه های قدرت در کلاس سخن گفته اند . کار ساده ای مثل نشستن شما روی يک صندلی بزرگ می تواند در مورد توازن قوا در کلاس پيام نمادين خوبی باشد .
صميميت
حال پس از ذکر اهميت استفاده از ژست های بدنی برای فاصله گرفتن از شاگردان ، می خواهم راهبرد متفاوتی را پيشنهاد کنم . گاه يکی از بهترين شيوه های کنترل شاگردان ايجاد شرايطی است که بتوانيد به آنها نزديک شويد ، به طوری که يکی از آنها محسوب شويد . بعضی وقت ها خوب است از فرصتی استفاده کنيد و کمی با شاگردانتان بنشينيد . اين کار حس همپايه بودن را ايجاد می کند و لذا شاگردان می توانند مستقيما با شما تعامل بر قرار کنند . اگر برای رو در رو شدن با مخاطب کاملا بدن خود را بچرخانيد باعث می شويد گفتگويتان خودمانی و خصوصی تر بشود . هم چنين اين کار نشانه آن خواهد بود که کاملا به آنها توجه داريد و بيشتر علاقمند هستيد که در کار سهيم باشيد تا بر شاگردان تسلط داشته باشيد . ظرافت کار اينجاست که همين تجربه سهيم شدن با شاگردان ( اگر عاقلانه به کار گرفته شود )روش بسيار موثری در کنترل کلاس خواهد بود . نتيجه اين که لازم است از هر دو شيوه کنترل آگاه باشيد و به تناسب از آنها استفاده کنيد .
ارتباط چشمی
در سمت فعلی ام به عنوان مدرس مرکز آموزش نيروی انسانی کار معلمين زيادی را می بينم . يکی از کانون های اصلی اين مشاهدات ،سازمان دهی ، مديريت و نظم کلاس است . من نيز در ابتدای سال در باره اهميت کنترل تاکتيکی در کلاس برای معلمين صحبت می کنم و به ويژه از مزايای اعمال و استفاده مستمر از ضوابط و روش تدريس مشخص تعريف می کنم . با اين همه ، اين معلم ها شکوه دارند که در کلاس هميشه کارها مطابق طرح پيش بينی شده پيش نمی رود . اين نکته را هم خوب است ذکر کنم که اين معلمان هر آنچه را از ايشان خواسته بودم ، از جمله تبيين انتظاراتشان از کلاس و توضيح مقررات و ضوابط کلاس ٬ در ابتدای سال تحصيلی انجام می دادند . پس اشکال کار در کجاست ؟ چرا شاگردان همکاری نمی کنند ؟ به نظر من آنچه باعث ناکامی اين معلمين شده اکراه آنها از ايجاد ارتباط چشمی با شاگردان به هنگام بيان روش ها و قوانين کلاس بوده است .
چرا اين موضوع اين قدر اهميت دارد ؟ بايد گفت علاوه برآن که لازم است که کلاس به طور دايم تحت نظر باشد تا هر نشانه ای دال بر حواس پرتی شاگردان يا تخطی از انجام وظائفشان دريافت شود ،ارتباط چشمی برای درگير کردن کامل همه دانش آموزانبا درس ضروری است . نگاه کردن به دانش آموزان به آرامی و با علاقه ،گفتگو ها را صميمی تر می کند و آها را با آنچه در درس می گذرد درگير می کند .اين کار تقريبا شبيه يک تعهد عاطفی و روان شناسانه است که زير پا گذاشتنش برای شاگردان خيلی دشوار خواهد بود . مگر پيشتر نياموخته ايم که روی برگرداندن از کسی که با ما ارتباط چشمی برقرار کرده بی ادبی است ؟ چشم ها سطح اعتماد به نفس شما را برملا می کنند . شاگردان از چشم های شما می خوانند که چقدر احساس اعتماد و امنيت می کنيد . احساس درونی شما هر چه باشد ، مطلقا ضروری است که بتوانيد هر وقت لازم باشد به داشتن اين حس اعتماد و امنيت تظاهر کنيد . نقل قول زير که از يک دانش آموز سال هشتم در مورد معلمش است بر اهميت ارتباط چشمی در انگيزش و کنترل شاگردان تاکيد می کند :
آن گونه که او با آرامش و علاقه درس می داد و به چشمان تک تک شاگردان نگاه می کرد و بين شاگردان قدم می زد ، همه را مجذوب کرده بود .
صدا
صدا به همراه ژست بدنی مناسب و ارتباط چشمی ، ابزار بسيار مهمی در کنترل جمعی است . خيلی ها فکر می کنند که فرياد زدن برسر شاگردان تنها راه کنترل اوضاع و نشان دادن نارضايتی است . اگر بگويم من هيچ گاه بر سر شاگردانم فرياد نکشيده ام دروغ گفته ام . من اين کار را می کنم ، اما در عين حال سعی می کنم که اين موارد را محدود به زمانی کنم که واقعا لازم باشد نکته ای را سريعا گوشزد کنم . در کل بايد از فرياد کشيدن اجتناب کرد ، چرا که فرياد کشيدن قبل از هر چيز به اين معنی است که فرد اوضاع را در کنترل خود ندارد . با اين حال ، صدايی هم که بيش از اندازه آرام است صلابت لازم را نخواهد داشت و شايد کسی بدان توجه نکند . به هنگام سخن گفتن با شاگردان سعی کنيد که لحن صدايتان محکم و از صلابت کافی برخوردار باشد . البته قبول دارم که انجام اين کار ساده نيست ٬ به خصوص وقتی اين حس صلابت در درون فرد وجود ندارد . اگر مبحثی از درس تمام می شود و بحثی جديد بايد آغاز شود ، برای نشان دادن اين امر لازم است که لحن صدايتان را تغيير دهيد . برای آنکه انتظاراتتان برآورده شود لازم است که از لحن صريح و قوی در تعيين تکاليف شاگردان استفاده کنيد . هر چند اين کار راحتی نيست ، اما می توانيد صدايتان را در کلاس ضبط کنيد تا از تاثيراتی که صدايتان ايجاد می کند آگاه شويد .
نقل قول زير از شاگرد ديگری ، اهميت لحن صدا را در انگيزش و کنترل شاگردان نشان می دهد :
معلم بايد لحن صدای مختلفی داشته باشد تا موضوع را برای شاگردان جالب و هيجان انگيز کند ، بطوری که بچه ها از کسالت در کلاس خوابشان نبرد . معلم ادبيات من در کلاس هفتم وقتی چيزی را توضيح می داد يا چيزی را می خواند همه را به هيجان در می آورد .
ژست
ژستی که به خود می گيريد اهميت و اعتبار گفته هايتان را مشخص می کند . حرکات صريح و بی پروا اعتماد به نفس و صداقت را القا می کند .اما در عين حال اين حرکات نبايد غير عادی باشند ، چرا که شما را عصبی جلوه خواهد داد . حرکاتی که به دست راست خود می دهيد می تواند برای تاکيد بر نکات درسی باشد و مخاطب را در جريان تدريس دخيل کند . مثلا کشيدن دست به طرف بدن می تواند گرمی و نيز خواست شما به شرکت همه بچه ها را در درس القا کند .وقتی پاها را روی هم نمی اندازيد و دست هايتان را روی سينه تان گره نمی زنيد و کمی هم به هنگام صحبت کردن به طرف جلو خم می شويد و به بچه ها نزديک تر می شويد احساس صداقت و آرامش خود را به شاگردان انتقال می دهيد . هرگز ارزش يک لبخند را دست کم نگيريد . اگر لبخند بزنيد ، ارتباط چشمی مثبت و طولانی برقرار کنيد و دست هايتان را به هم حلقه نکنيد ، می توانيد حس صميميت را القا کنيد . روشن است که با ژست های ناساز ، پيام های معکوس را می فرستيد . اگر لب هايتان را به هم بفشاريد ، از ارتباط چشمی اجتناب کنيد ، سينه بگيريد و دست هايتان را گره کنيد ، اين حس القا می شود که در وضعيت دفاعی و ضعف قرار داريد .
به نظر من بزرگترين متخصصين صاحب صلاحيت برای پاسخ به اين سوال که ( معلم خوب چگونه معلمی است )شاگردان هستند . قبلا ديديد که دو دانش آموز در اين زمينه چه احساسی داشتند . گفته های زير از آن گروهی از شاگردان سال هشتم است که به پرسشی در باب ژست های معلم ، و کار آمدی تدريس ، به سوال ما پاسخ داده اند .
معلم خوب به هنگام صحبت چنان با اعتماد و محکم می ايستد که در نظر شما فردی مقتدر جلوه کند . او وقتی با شما صحبت می کند و مستقيم در چشمانتان نگاه می کند ، باعث می شود پيامش قوی تر به شما منتقل شود .
معلم خوب راست قامت در کلاس می ايستد و با اقتدار و اعتماد به نفس در کلاس قدم می زند و با شاگردان صحبت می کند . او هم چنين می تواند به هر شاگرد چشم بدوزد تا با نگاهش به او بگويد : ( من اين جا هستم و هيچ کسی نبايد رفتار ناجور داشته باشد ) . صدای معلم بايد نرم و آرام باشد تا شاگردان بدانند او مهربان است . اما اگر بخواهد بگويد ( شلوغ کاری ممنوع ) باز هم بايد آرام تر باشد . اگر کار بدی کرده باشی آنچنان به تو چشم بدوزد که از کرده ات پشيمان شوی .
معلم خوبی که من دارم در وسط کلاس با اعتماد به نفس می ايستد و همين باعث می شود که مقتدر به نظر برسد . ارتباط چشمی اش را با همه حفظ می کند و همين کار او را فردی جدی جلوه می دهد که می خواهد تدريس کند ، نه اينکه صرفا پولی در بياورد . اگر کسی در کلاس صحبت کند يا تکاليفش را فراموش کرده باشد ، برسر او داد می کشد و نگاهی سرشار از غضب و عصبانيت به او می اندازد . همين باعث می شود که کلاس تحت کنترل باشد . صدايش بلند است و مطمئن ، به طوری که شاگردان می دانند که تا چه اندازه جدی است . انگار معلمينی که صدای ضعيف تری دارند اعتماد به نفس کمتری دارند و به اين دليل شاگردان بيشتر مشکل ايجاد می کنند . معلم من برای تفهيم نکات درسی از ژست ها و حرکات بدنی متنوعی استفاده می کند ، اين کار در اداره کلاس هم به وی کمک می کند .
وقتی اين معلم می خواهد در کلاس ما درس بدهد ، جلو می آيد و در وسط کلاس می ايستد . با اين کار اين پيام را می دهد که اعتماد به نفس دارد . هميشه ايستاده و با اطمينان تدريس می کند . بيشتر نگاهش به کل کلاس است ، ولی هر از گاهی به تک تک افراد هم نگاه می کند تا ببيند گفته هايش را فهميده اند يا خير . از چشم های باز و هوشيارش می شود فهميد که چقدر جدی است .
معلم خوب ايستاده تدريس می کند نه اين که بنشيند . با اين کار نشان می دهد که با شاگردان در فعاليت درسی شان همراه است .يه علاوه ، معلم خوب کسی است که سرش را بالا می گيرد و به شما نگاه می کند ، نه اينکه در کل وقت کلاس اصلا به شاگردان نگاه نکند . حالات چهره معلم مهم است ، چرا که هر وقت کار بدی می کنيد از نحوه نگاه او اين را می فهميد . صدايش هم مهم است ، چرا که لحن آن به شما می گويد که وی در کارش جدی است .
معلم خوب به هنگام ورود شاگردان ، داخل کلاس ايستاده است تا نشان دهد آماده تدريس است . وقتی که روی صحبتش با کل کلاس است سعی می کند در وسط کلاس بايستد تا همه را با درس درگير کند و سعی می کند با همه ارتباط چشمی برقرار کند . همين طور وقتی هم که با يک نفر کار می کند با او ارتباط چشمی خود را حفظ می کند . اگر عصبانی بشود ، به شما چشم می دوزد و سخت توبيختان می کند . وی طوری حرف می رند که معلوم شود از مسايل آسان نمی گذرد . علاوه بر اين ، معلم بايد از حرکات دست برای کمک به امر تدريس استفاده کند . ايستادن معلم نيز بايد پر ابهت و با شکوه باشد .
معلم خوب کسی است که بتواند به موقع صدايش را کوتاه يا بلند کند و به آن لحن های مختلفی چون صميمی ، شاد و غيره بدهد .
مطمئنا شما هم قبول داريد که نظرات اين شاگردان ۱۳ ساله بسيار عميق و درايت آميز است . من تنها قبلا به آنها توضيحات مختصری در مورد اصطلاحاتی چون ژست و ايما و اشاره داده بودم . باقی کار را خود آنها انجام داده اند .
چه بخواهيد و چه نخواهيد امروز در عصری زندگی می کنيم که ( مصرف کننده ) حرف اول را می زند و بسياری از خبرگان آموزش و پرورش بر اين باورند که معلمين روز به روز بيشتر در چارچوب روابط ( بازار ) قرار می گيرند و لذا ناچار به جلب نظر ( مصرف کننده ) هستند . در بخش اول ديديم که اولين تاثيری که بر جوانان می گذارید چقدر اهميت دارد . اميدوارم که توصيه هايی که در بالا ذکر شده اند به شما کمک کند تا بر شاگردان جديد خود ( که در واقع مشتريان تازه شما هستند ) تاثير مطلوبی بگذاريد .
بخش دوم
نقش سوال کردن
به عنوان ابزاری در مديريت کلاس درس
10
ايجاد فضای همياری
هيچ وقت در جلسه ای بوده يا در سخنرانی شرکت کرده ايدکه در آن فقط شنونده بوذه باشيد ؟بگذاريد رو راست باشيم . اگر در برنامه ای خود را دخيل ندانيد ، خيلی ساده آنرا رها می کنيد و به کار ديگری می پردازيد . نوجوانان هم همين طور هستند . با اين حال ، وقتی چنين موقعيتی پيش می آيد نوجوانان کمتر می توانند خود را کنترل کنند و نقشی منفعل به خود بگيرند و بيشتر احساسات خود را بروز می دهند . و روشن است که در اين حالت رفتارهای مشکل زا از آنها سر می زند . البته در چنين موقعيتی کارهای زيادی می توان انجام داد . به ياد داريد که در بخش قبل بر نياز به استفاده از حرکات بدن ٬ ارتباط چشمی و کنترل لحن صدا تاکيد کرديم تا از اين که شاگردان همچنان با روند تدريس همراه هستند اطمينان پيدا کنيم . حال بگذاريد گامی پيشتر بگذاريم و نقش سوال کردن را در معادله مديريت کلاس بررسی کنيم .
اين که بتوانيد در جلسات بحث و پرسش و پاسخ ، شاگردان هر چه بيشتری را شرکت دهيد اهميت تام دارد . انتقال اين حس به شاگردان که درس از آن آنهاست تاثير مثبت و قابل توجهی در کنترل کلاس دارد . تلاش کنيد وقتی شاگردان را برای پاسخ دادن به سوالات انتخاب می کنيد توازنی برقرار باشد . به طور خصوصی با شاگردان فعال صحبت کنيد و از تعهد و علاقه منديشان تشکر کنيد و توضيح دهيد که لازم است به ديگران هم مجال تلاش بدهيم . تحقيقات زيادی انجام شده که نشان می دهد هسته کنترل موثر کلاس ، تکنيک خوب سوال کردن است . مطمئنا شما که از روش بحث کلاسی يا پرسش و پاسخ در کلاس تان استفاده کرده ايد می دانيد که ساکت نگه داشتن بچه های زرنگ مشکل است و در عين حال شاگردان زيادی هم هستند که چندان در درس و بحث کلاس شرکت نمی کنند . اين ها همان شاگردانی هستند که از درس منقطع می شوند و از تجربه يادگيری باز می مانند . حال بايد پرسيد که چرا چنين اتفاقی می افتد ؟ مطمئنا همه علت ها در سطح توانايی دانش آموزان در يادگيری خلاصه نمی شود . در بسيارری از موارد شاگردان با هوش تر هم صحبت کردن در کلاس درس را بسيار دشوار می بينند .
تجربه من در ( مشاهده شاگردان ) به همراه گفتگوهايی که با والدين و بچه ها داشته ام ، حاکی از آن است که اين کار سه دليل دارد : اولين دليل به استنباط شاگرد از ارزش و اهميت شرکت در گفتگوهای کلاسی بر می گردد .چرا بايد شاگردی که به خوبی در درس پيش می رود و نمرات عالی در تکاليف نوشتنی اش می گيرد با داوطلب شدن برای پاسخ به سوالات در کلاس خود را در معرض خطر قرار دهد ؟بديهی است که برای اين دسته از شاگردان بايد ارزش شرکت در بحث های کلاسی روشن شود . دوم ، بعضی شاگردان توانا به هنگام صحبت کردن در کلاس دچار بحران اعتماد به نفس می شوند . آنها از اشتباه کردن و مورد تمسخر همکلاسی ها قرار گرفتن می ترسند . اين شاگردان از اين حقيقت که معمولا در پاسخ هايشان خيلی هم موفقند ٬ غافل هستند . بسياری از شاگردان از ترس اينکه همکلاسی هايشان آنها را علامه بنامند از شرکت در بحث های کلاسی تفره می روند . بايد توجه داشت که همين استنباط شاگردان از موقعيت شان بر رفتار آنها تاثير می گذارد و نهايتا مانع از مشارکت کلامی آنها در درس می شود . احساس آنها اين است که فرهنگ کاری کلاس بر فرد متمرکز شده و اين فرهنگ ، رقابتی و ترس آور است . همين موضوع باعث می شود که از مشارکت در درس کنار بکشند و امکان شلوغی و رفتارهای ناپسند از جانب آنها زياد شود . سوم ، عدده کثيری احساس می کنند که آنچه در کلاس می گذرد به درد آنها نمی خورد ، پس چرا بايد در درس دخيل باشند ؟ اين مشکلی است که با روش سوال کردن از همه می توان آن را اصلاح کرد .
اگر قصدتان اين باشد که همه شاگردانتان را کاملا درگير درس کنيد ، لازم است با ايجاد فضای خالی از ترس و مبتنی بر همياری با اين احساسات مقابله کنيد . من هميشه به شاگردانم می گويم که آنها بند باز هستند و من تور نجات آنها و از آنها انتظار دارم که در کلاسم جرئت به خرج دهند . اگر هم بيفتند ، آنها را خواهم گرفت . پاسخ غلط آنها درکلاس نبايد موجب مسخره کردنشان گردد يا باعث شود شاگردان و همکاران به آنها بی توجهی کنند . بلکه اين پاسخ بايد به عنوان گام مهمی در راه دستيابی به اهداف آن درس تلقی شود . چند راهبرد موثر در ايجاد فضای همکاری در کلاس گرد آوری کرده ام . اين راهبرد ها تجويزی نیستند . از ميان آنها آنچه را که موثر می بينيد انتخاب کنيد . اميد است که اين نظرات ، شما را به انديشيدن در باره اين موضوع بر انگيزد و بتوانيد در آينده روش خاص خودتان را در زمينه تشويق نوجوانان به شرکت آزادانه در بحث کلاسی پيدا کنيد .
11
راهبرد هايی برای افزايش يادگيری های مبتنی بر همياری در کلاس
شناساندن ارزش مشارکت کلامی در کلاس به شاگردان
احساس من اين است که برای شاگردان فهميدن ارزش مشارکت کلامی در يادگيری بسيار مهم است . مشارکت در فرآيند جذب اطلاعات از محرک های نوشتاری يا کلامی ، تحليل و تلفيق مطالب ، شکل دهی فرضيه و سپس نظم بخشيدن به افکار در قالب زبانی روشن همگی در شاگردان حس مالکيت برآن مفهوم يا موضوع را ايجاد می کند و آنها را کاملا به روند يادگيری ملتزم می کند . اگر اين فرآيند پيش نيايد ، شاگرد به آسانی از فرآيند يادگيری منفک خواهد شد و مفاهيم يا اطلاعات را کمتر به ذهن خواهد سپرد و در نتيجه حس مالکيت مطالب درس در وی ايجاد نخواهد شد . معلمين بايد منطق و اهميت مشارکت در دروس را در همان جلسات اوليه برای شاگردان تبيين کنند . البته بايد فرآيند مذکور را به زبانی گفت که برای شاگردان قابل فهم باشد . من برای توضيح اين فرآيند از نمودار شماره ۲ استفاده می کنم .
12
الگوی اجزای سازنده
تا کنون در مورد روش همياری و استفاده از آن در بحث کلاسی و جلسات پرسش و پاسخ صحبت کرده ايم . آنچه از نظر من ضرورت دارد نشان دادن اين فرآيند به شاگردان در کلاس توسط الگويی عينی است . دريافته ام که با استفاده از مکعب های خانه سازی می توان با موفقيت مفهوم و ارزش ياد گيری مبتنی بر همياری در جلسات کلاسی را به دانش آموزان انتقال داد :
در ابتدای سال برای شاگردانم توضيح می دهم که هر پاسخ غلط در کلاس به مثابه محرکی ( يک مکعب سازنده ) برای شاگرد ديگر عمل می کند تا وی بتواند سير تفکر در مورد آن موضوع را کمی به پيش ببرد . بدين ترتيب ، برای هر پاسخ غلط شاءن و ارزشی قائل می شويم . همچنين ، همانطور که در نمودار شماره ۳ نشان داده ايم ، هر پاسخ نيمه صحيح نيز ما را به آن پاسخ مورد نظر نزديک تر می کند و لذا اين پاسخ هم به منزله يک مکعب برای شاگردان ديگر عمل می کند تا طرح ذهنی شان را تکميل کنند و نهايتا به پاسخ صحيح برسيم . تاکيد می کنم که اين جريان بايد به صورت همياری و نه انفرادی باشد . پوستری روی ديوار کلاس نصب کرده ام که اين ديدگاه را تقويت می کند که : ( اشتباه کردن عيبی ندارد ) . با اين کار سعی می کنم نشان دهم که بدون شرکت همه اعضای کلاس ، يادگيری واقعی تنها از آن گروه کوچکی از شاگردان خواهد بود . نتيجه ديگری که احساس مالکيت درس در شاگردان خواهد داشت اين است که بی انضباطی در کلاس کاهش چشم گيری پيدا خواهد کرد . به ياد دارم که روزی بازرس عالی رتبه ای پس از بازديد از کلاس من گفت : ( شاگردان تو اصلا فرصت بازيگوشی در کلاس را ندارند . آنها نمی دانند که سوال بعدی کی بر سرشان فرود می آيد ) .
13
تغيير فرهنگ
انتظار معجزه نداشته باشيد . همه چيز يک شبه درست نمی شود .شاگردان برای درک اين حقيقت نياز به زمان دارند که وقتی شما صحبت از يادگيری از طريق همياری می کنيد واقعا به گفته هايتان معتقديد يا نه . لذا برای شرکت دادن همه شاگردان در کارهای شفاهی کلاس بايد راهبردها و روش های ديگری را نيز پيش بينی کرد . در زير چند ايده که من برای متقاعد کردن ، راضی کردن و نهايتا وادار کردن شاگردان به شرکت در درس ها استفاده می کنم آورده شده است :
اگر می دانيد که درستان به طور عمده به صورت شفاهی خواهد بود ،سوالاتتان را برای عموم کلاس مطرح کنيد و به همه بگوييد که در طی درس انتظار داريد که هر شاگرد به سوالی پاسخ بگويد ، اما سوالات اوليه کمی آسان تر خواهند بود . با اين کار شاگردان ضعيف تر يا کم علاقه تر احتمالا در بخش اول درس پاسخ سوالات را خواهند داد .
ايده ( هر نفر يک سوال ) را باز هم پيش تر ببريد و سعی کنيد هر شاگرد را به تنها يک سوال در جلسه پرسش و پاسخ محدود کنيد . بدين ترتيب هر شاگرد بايد به دقت روی سوالی که بايد پاسخ دهد فکر کند . لازم است به شاگردان تواناتر توصيه کنيد تا مطرح شدن سوالات دشوارتر بردباری به خرج دهند و صبر کنند . قبل از شروع درس به شاگردان بگوييد که از هر کدامشان يک سوال در مورد محتوای درس خواهيد پرسيد . اين کار معمولا موجب اين تاثير مطلوب می شود که شاگردان در تمام مراحل درس به آن توجه کنند . به علاوه ٬ با اين روش ابزاری عالی برای آزمودن درک مطلب آنها به دست خواهد آمد .
از شاگردان بخواهيد اگر هنوز به سوالی پاسخ نداده اند دست شان را بالا بگيرند . با اين کار شاگردانی را که قبلا به سوال پاسخ داده اند از دور خارج کنيد همه شاگردان را در اين کار شرکت دهيد .
از روش سوال کردن تصادفی استفاده کنيد . از دو بسته کارت که سوالات روی آنها نوشته شده استفاده کنيد و برای هر شاگرد يک کارت بيرون بياوريد و از او بخواهيد که به آن پاسخ دهد . اين کار برای شاگردان لذت بخش است و در عين حال کمی هم در کلاس هيجان ايجاد می کند و آنها را نيز در حال آماده باش نگه می دارد . در گروههايی که افراد آن در سطوح متفاوتی قرار دارند و شاگردان ضعيف تر از شرکت در بحث ها در برابر همکلاسی های فعال تر خود اکراه دارند ، بايد روشی اتخاذ شود که آنها نيز به طريقی در بحث شرکت کنند و وجودشان حائز اهميت تلقی شود . بعضی مطالب درسی را صرفا برای آنها آماده کنيد و پيشاپيش اطمينان حاصل کنيد که در سطوح ساده تری هستند ، به اين اميد که اين گروه از شاگردان پاسخ درست بدهند ( و يا حداقل پاسخی که زمينه بحث بيشتر را فراهم کند ) . در اين حالت می توان آنها را تشويق کرد ، به ويژه وقتی که پاسخ آنها به پيشبرد بحث کمک کرده باشد . در نتيجه ، ديگران خواهند ديد که شاگردان ضعيف تر با موفقيت در بحث شرکت کرده اند و خودشان نيز يقينا احساس بهتری نسبت به خود خواهند داشت .
بسيار اهميت دارد که از شرکت اين گروه از شاگردان در بحث های کلاسی قدر دانی شود ، به ويژه آنهايی که معمولا نمی توان به آسانی به کارشان گرفت يا کسانی که شرکت کردن در بحث های کلاسی را دشوار می بينند و به هر جهت ، بعضی شاگردان برای صحبت کردن در کلاس جرئت زيادی لازم دارند . يک جمله ستايش آميز ، يک تلفن به خانه شاگرد ، دادن يک نمره خوب ، يا يک کارت تشويق برای فعاليت های مثبت آنان در کلاس و مدرسه ، از جمله شيوه هايی است که می توان به وسيله آنها از مشارکت بچه ها قدردانی کرد . اهميت مشارکت را با فرد فرد شاگردان در ميان بگذاريد و در اين زمينه برای هر کدام تکاليفی تعيين کنيد . حتی در صورت امکان از فرصتی استفاده کنيد و موضوع مشارکت را با معلمين مدرسه نيز مطرح کنيد . بگذاريد شاگردان دريابند که آنچه را از آنها می خواهيد تا در کلاس انجام شود بايد به کل برنامه درسی شان تسری پيدا کند . به عبارت ديگر ، آنچه را می توانند در کلاس شما اجرا کنند در ديگر کلاسها هم انجام دهند .
14
فن سوال کردن و استفاده از وقت انتظار
حتی بسياری از معلمين با تجربه اذعان دارند که به هنگام آغاز تدريس در کلاس جديد و به هنگام ايستادن در برابر شاگردان تا حدی دچار اضطراب می شوند . در خلال صحبت هايشان می توان دريافت که در بسياری از موارد در اولين جلسات درس همواره نوعی دستپاچگی و شتاب زدگی وجود دارد . در استفاده از روش پرسش و پاسخ هم در ابتدای کار به دليل جديد بودن موقعيت و فقدان شناخت کافی از شاگردان ، اين هيجان زدگی و شتاب زدگی ديده می شود . سيل سوالات به سرعت به سمت شاگردان سرازير می شود بی آن که آنان فرصت يابند تا در باره پاسخ ها بينديشند . اين رفتار را ضرب در ده کنيد تا دريابيد احساس معلمين بی تجربه در کلاس های جديد چگونه خواهد بود . همين فقدان اعتماد به نفس و اضطراب معلم نقش عمده ای در افزايش سوئ رفتار و بی نظمی در کلاس دارد . ای کاش می شد به داشتن اعتماد به نفس تظاهر کنيم و به جای آن که ديوانه وار و به سرعت درس را به پايان برسانيم ، کار را آرام تر به پيش ببريم .
علاقه من به سوال کردن به مثابه ابزاری برای کنترل شاگردان سبب شده است که بيشتر به بررسی مفهوم ( وقت انتظار ) بپردازم و طی يک دوره بيست ساله در موقعيت های مختلف از کلاس های ابتدايی تا سطوح دانشگاهی مفهوم ( وقت انتظار ) را بيازمايم . اما ( وقت انتظار ) چيست ؟ و چرا اهميت دارد ؟ از تحقيق های مختلف بر می آيد که نوعا اکثر معلمين تنها يک ثانيه يا کمتر ، بعد از طرح هر سوال مکث می کنند و نيز پس از پاسخ شاگرد ، در کمتر از يک ثانيه سوال شفاهی بعدی را مطرح می کنند . بنا بر نظر زيمفر و هووی وقتی معلم سه ثانيه يا بيشتر مکث می کند تاثيراتی حاصل می شود از جمله :
ــ زمان پاسخ دانش آموزان بين ۳۰۰ تا ۴۰۰ درصد طولانی تر می شود .
ــ دانش آموزان آمادگی بيشتری برای مستدل کردن پاسخ هايشان پيدامی کنند .
ــ دانش آموزان به سوالات بيشتری پاسخ می دهند .
ــ دانش آموزان بيشتری با شاگردان ديگر در مورد کارهايشان صحبت می کنند .
ــ پاسخ های غلط شاگردان کمتر می شود .
ــ تعداد دانش آموزان داوطلب پاسخ گويی بيشتر می شود .
ــ معلم نياز کمتری به انجام اقدامات انضباطی پيدا می کند .
کار آمدی اين شيوه در ايجاد انضباط در شاگردان نيز روشن است چرا که کمتر احتمال دارد که آنان از کلاس منقطع شوند و مشکلات رفتاری ايجاد کنند اگر :
ــ در اين جلسات پرسش و پاسخ به سوالات بيشتری جواب دهند .
ــ برای پاسخ هايشان طرحی منطقی پيدا کنند .
ــ سوالات بيشتری بپرسند .
ــ با همکلاسی هايشان در باره آن کار بيشتر صحبت کنند .
ــ و در درس مشارکت بيشتری داشته باشند .
بدين ترتيب در می يابيد توجه به زمان انتظار برای معلمين چه نتايج بزرگی خواهد داشت . اساسا ، اگر اين قدر در خود اعتماد به نفس ايجاد کنيد که پيش از پرداختن به سوال بعدی ، دو سه ثانيه ای صبر کنيد ، ثمره اش برای شما داشتن شاگردانی خواهد بود که بيشتر به درس می پردازند .
اميدوارم که راهبرهای مذکور اهميت شرکت دادن کامل شاگردان در درس را روشن کرده باشد . آنچه از اين تحقيق به روشنی بر می آيد اين است که درگير شدن کامل شاگرد با درس موجب کاهش چشمگير بی انظباطی می شود و يکی از موثرترين شيوه های کنترلی است که معلم می تواند در اختيار داشته باشد
بخش سوم
اهميت محيط فيزيکی
از ديرباز بر اين باور بوده ام که معلمين ، آگاهانه يا ناخود آگاه ٬ شخصيت و سليقه های شخصی خود را بر اصول تدريسی شان تحميل می کنند . احتمال دارد اين کار تاثيرات مثبت يا منفی داشته باشد . مثلا کلاسی که نور کافی دارد و در آن همه چيز به خوبی چيده شده و در شاگرد ايجاد انگيزه می کند . در يادگيری نقش مهمی دارد . برعکس ، کلاس به هم ريخته و کم نور در واقع فضای کاری منفی در بين شاگردان ايجاد می کند .
هرکس که درکی که از قدرت برنامه تحصيلی پنهان دارد می داند که محيط فيزيکی مدرسه می تواند تاثيری شگرف برکيفيت ياددهی و يادگيری داشته باشد . نحوه چيدن ميز و صندلی ها ، ترتيب نشستن شاگردان ، شرايط عمومی کلاس و نظافت آن ، همه نقشی در ارسال پيام مثبت يا منفی به شاگردان در باره انتظاراتی که از آنها داريد خواهند داشت . بنابراين ، سوال بزرگ اين است که : ( کلاس درس تان چه چيزی در باره شما به شاگردان تان می گويد ؟ )
وقتی که طرح کلاس درس تان را می ريزيد لازم است در باره راحتی کار و حرکت شاگردان تان در کلاس کمی فکر کنيد و بهتر است در باره فاصله ميزهای بچه ها از هم و راه رفت و آمد آنها از قبل تصميم گيری کنيد .سعی کنيد ميز و صندلی ها را طوری بچينيد که حرکت شاگردان در بين آنها آسان باشد و احساس کنند که کلاس بزرگ است . قبل از شروع کار بهتر است چند سوال مهم از خود بپرسيد :
ــ آيا شاگردان می توانند بدون بر خورد با شاگردان ديگر يا وسايل شان در کلاس حرکت کنند ؟
ــ آيا به منابع و وسايل آموزشی به راحتی دسترسی دارند ؟
ــ آيا شاگردان مشکل ساز در جای مناسبی قرار گرفته اند ؟
ــ آيا می توانيد بی آنکه جای شاگردان را تغيير دهيد تجهيزات اضافی مثل ويدئو و پروژکتور و غيره را به کلاس بياوريد و استفاده کنيد ؟
همه ما به عنوان معلم از گرفتاريهايی که در صورت برخورد فيزيکی شاگردان در حين تدريس پيش می آيد باخبريم . با کمی تدبير می توان از بسياری از اين عوامل مخل تدريس اجتناب کرد و درس را در محيطی بسيار آرام تر به پيش برد .
بررسی های انجام شده نشان می دهد که ( عادی شدن ) را می توان به عنوان روشی عالی يرای تثبيت نظم و کنترل کلاس به کار برد . سريعا بايد به شاگردان آموخت که کجا می توان همه منابع و لوازم تدريس را پيدا کرد . به اين دليل با انجام کاری ساده ، مثل زدن برچسب روی کمد ها و کشو هايی که وسايل آموزشی در آن قرار دارد ،می توان بسياری از مشاجرات را خاتمه داد . چند بار برايتان پيش آمده که وسط درس شاگردی از شما بپرسد ( آقا ، کاغذ خط دار کجاست ؟ ) يا ( خانم ٬ مداد رنگی ها را کجا می گذاريد ؟ ) و بعد مجبور می شويد که کارتان را تعطيل و پاسخ اين شاگردان را بدهيد ؟ واضح است که اگر شاگردان برحسب عادت بدانند که مواد آموزشی کجا هستند ، چگونه آنها را بردارند و چگونه آنها را سر جايشان بگذارند در کار تدريس تسهيل زيادی صورت می گيرد . معلمانی را ديده ام که با زحمت بسيار ، توجه و علاقه مندی همه کلاس را جلب می کنند ، ولی همين که می خواهند درس را شروع کنند شاگردی در مورد جای يک وسيله آموزشی سوالی می کند و آنها مجبور به قطع روند تدريس می شوند .
محيط کلاس می تواند و بايد موجب رضايت و لذت شما بشود . بايد آثار شاگردانتان را روی ديوارهای کلاس به شکل زيبا و جذابی به نمايش بگذاريد . اگر خود با گرافيک و هنر آشنايی نداريد ، از کسانی که در اين زمينه دست اندر کار هستند . کمک بخواهيد . يادتان باشد که هر چند وقت يکبار اين آثار را تعویض کنيد تا پيشرفت های شاگردان نيز به نمايش در آيد . آما چرا اين کار مهم است ؟
ستايش و ابراز شادمانی از موفقیت های شاگرد ٬ درس عبرتی برای شاگردان ديگر خواهد بود . اما حسن آن به همين مورد ختم نمی شود . اين کار می تواند سهم شاگرد را در فرآيند تدريس افزايش دهد و موجب کاهش ميل به کناره گيری از امور کلاس شود . در عين حال ، هر گونه خط خطی کردن يا نقاشی کشيدن روی ديوارها را با جديت پيگيری کنيد . در بخش اول در مورد تثبيت رفتار و انتظارات خودتان صحبت کرديم . اگر کوچک ترين خط خطی کردنی را بدون پيگيری بگذاريد يا حد اقل ، عدم رضايت خود را نشان ندهيد ، در ميان شاگردان تثبيت می شود که اين رفتار در کلاس شما قابل قبول است . وقتی معروف بشود که از اين نوع رفتار به آسانی نمی گذريد ٬ در آينده ديگر در اين زمينه مشکلی نخواهيد داشت :
ــ از امکانات فيزيکی کلاس درس برای انتقال ارزش هايتان به شاگردان استفاده کنيد .
ــ قوانين و ضوابط کلاس و مدرسه را روی تابلوی اعلانات کلاس نشان دهيد . مجموعه ای از ضوابط و روش های کاری تان را بر ديوار نصب کنيد .
ــ از هر فرصتی برای نمايش توصيه ها و راهنمايی هايتان در باره کار شاگردان در کلاس استفاده کنيد .
دوباره به بحث اهميت برنامه تحصيلی پنهان در تثبيت هنجارها ، ارزش ها و مهارت های لازم در حوزه تدريس شما برمی گرديم :
ــ چقدر به طرح و شکل ميزتان توجه نشان می دهيد ؟
ــ آيا اين طرح و شکل برای فعاليت مورد نظرتان مناسب است ؟
ــ آيا شاگردان از نظر روابط اجتماعی بيش از حد در کلاس راحت هستند ؟
ــ هر چند وقت يکبار طرح ميزتان را عوض می کنيد؟
برای مثال ، ميز کار گروهی ٬ که تعامل شاگردان در آن زياد است ٬ مناسب زمانی نيست که می خواهيد با آنها به تنهايی يا دونفره کار کنيد . البته روشن است که در يک برنامه سنگين و فشرده تدريس نمی توان از شخص شما انتظار داشت که وضع فيزيکی کلاس را برای تک تک درس ها تغيير دهيد . با اين حال ، می توان چند طرح را در نظر گرفت و با شماره گذاری آنها و به کمک مبصر های کلاس در طی چند هفته آنها را آماده کرد :
ــ چقدر اطمينان داريد که شاگردان تخته سياه يا تصوير ويدئو را از جايی که نشسته اند به خوبی می بينند يا به راحتی صدای ضبط را می شنوند ؟
ــ آيا مثلا نور پنجره ، کيفيت تصوير تلويزيون را پايين نمی آورد ؟
ــ آيا اورهد ديدن تخته سياه يا وايت برد را با مشکل مواجه نمی کنند ؟
لازم است مرتبا اين موارد را جداگانه ٬ و همراه با تغييراتی که در نحوه چيدن ميز و نيمکت ها صورت می گيرد ، در طی دوره تحصيلی مرتبا کنترل کنيد . امکان دارد همه اين موانع در جريان تدريس خلل ايجاد کند و فرصتی برای شاگردان برای جدا شدن از درس يا پرت کردن حواس ديگران به وجود آورد .
يکبار ديگر به آنچه شاگردان در مورد اهميت محيط فيزيکی در معادله يادگيری - ياددهی گفته اند مراجعه کنيد .
من جزء آن دسته از معلمين خوش شانسی هستم که اتاق تدريس خاص خودم را دارم . تنها دو سال پيش بود که به خاطر مشکلات برنامه هفتگی از من خواسته شد که يک درس را در کلاس ديگری برگزار کنم . خيلی زود معلوم شد که کيفبت ياددهی - يادگيری در آن درس که در کلاسی بيگانه برگزار می شد بسيار پايين تر از حد معمول درس های ديگرم بود . علاقمند بودم که بدانم آيا شاگردان نظرات متفاوتی نسبت به دو کلاس دارند يا خير و اين که چگونه اين استنباط برنگرش ، رفتار و انگيزه های آنها تاثير می گذارد .همين سوالات پايه چند بررسی در کلاس های پايين تر شد که شيوه کار و منطق آنها در مقاله من در باب تاثير محيط فيزيکی بر رفتار دانش آنش آموزان مفصلا آمده است .
ضروری است به طور خلاصه تصويری از محيط فيزيکی کلاسی که يک درس خود را در آن برگزار کردم به دست دهم . ميزها در چند رديف رو به روی تخته وايت برد کوچکی قرار داشتند . اين وايت برد آن قدر بزرگ نبود که بتوان از آن برای نمايش اسلايد يا اورهد استفاده کرد ،هر چند می شد مطالب درسی را روی آن نوشت . تخته سياه و پرده ويدئو پروجکشن در عقب کلاس قرار داشت که اگر قرار بود از آنها استفاده شود بايد بچه ها صندلی شان را کاملا بر می گرداندند . پريز برق فقط در جلو کلاس قرار داشت و لذا نمی شد به طور همزمان از ويدئو ، تلويزيون و اورهد استفاده کرد . معلم آن کلاس اگر چه فردی با تجربه بود ، اما سرش شلوغ بود و وقت آن را نداشت که روی ميزش را مرتب کند . همين موارد در مشارکت موثر شاگردان ايجاد اختلال می کرد ، چرا که پيدا کردن جا برای کتاب های درسی و ديگر مواد آموزشی و مرتب چيدن آنها دشوار می شد . در چنين بافتی بود که تحقيق مذکور انجام شد . تعدادی از شاگردان را انتخاب کردم و از آنها خواستم که پرسشنامه ای را تکميل کنند . در هر مورد به آنها توضيح دادم که اگر چه پاسخ مشخصی برای سوالاتم می خواهم ، اما نظرات جانبی آنها در مورد هر موضوعی که به نحوی به اين تحقيق مربوط باشد برايم ارزشمند است . يافته های اين تحقيق به قرار زير است :
هفت نفر از هشت پاسخگو حس می کردند که کيفيت ياددهی - يادگيری به مقدار قابل توجهی در کلاسی که در آن مهمان بودند پايين تر بوده است . به نظر آنها دليلش بيشتر اين بود که شاگردان نمی دانستند که وسايل کار کجا است . بعضی از شاگردان به دشواری های حاصل از اين عامل چه برای خود و چه برای من اشاره کرده بودند . يکی از شاگردان بر ( وقفه در جريان درس ) تکيه کرده بود و مرا وقتی که در حين تدريس دنبال چيزی می گشتم و پيدا نمی کردم و عصبی شدنم را توصيف کرده بود . دو نفر ديگر به صراحت کفته بودند که من وقتی دنبال وسايل می گشتم يا می خواستم جايی پيدا کنم که وسايل را بگذارم يا پروژکتور اورهد را در جايی مناسب بگذارم تا چه حد عصبی می شدم . يکی نيز گفته بود که اين تنش مشخصا تاثيری منفی بر کيفيت روابط معلم - شاگرد در کلاس گذاشته بود و توضيح داده بود که مدت زمانی که برای آماده کردن کلاس جديد هدر می رفت موجب آن می شد که شاگردان توجهی را که معلم به فرد فرد آنها در کلاس های معمول جغرافی نشان می داد از دست بدهند . اين نظر را شاگرد ديگری با گفتن اين نکته تاييد می کرد که :
احساس مان اين بود که می توانيم آزادتر باشيم ، چرا که جو کلاس تغيير کرده بود و توجه شما بيشتر روی تهيه وسايل آموزشی بود تا به شاگردان .
وی از کمبود فضای کلاس شکوه کرده بود و از مزيت های کلاس هميشگی جغرافی خود گفته بود که:
ما با کلاس اصلی خودمان آشنا هستيم . کلاس ما جادارتر است و جو کاری بهتری دارد . می دانيم که وسايل کجا است و وقت چندانی صرف پيدا کردن يا آوردن آنها نمی کنيم .
همه شاگردان احساس می کردند که رفتن به کلاس ديگر تاثير منفی بر انگيزه ها و رفتارشان دارد . دو نفر ذکر کرده بودند که اين کلاس را بيشتر يک کلاس غير رسمی و جبرانی می ديدند تا يک کلاس عادی جغرافی . نوشته بودند که در مقايسه با کلاس هميشگی شان آرامش کمتری داشتند ، سر و صدای بيشتری می کردند ، شاگرد ديگری هم مطالبی در مورد تاثير منفی فضای آموزشی بر رفتار و انگيزه های شاگردان نوشته بود .
شاگرد ديگری مشاهدات زير را ارايه داده بود :
فکر می کنم که رفتار و انگيزه های شاگردان افول کرده بود ، چرا ؟ نمی دانم . شايد رفتارها در ظاهر تغيير چندانی نکرده بودند ، اما می توانستم تفاوتی را تشخيص بدهم . آدم خيلی راحت حواسش پرت می شد و اين سوال برانگيز بود . به نظرم کمتر از کلاس هميشگی مان کار می کرديم ، چرا که محيط کلاس خودمان روشن تر و جادارتر بود ، در حالی که در کلاس جديد جايمان تنگ بود و نمی دانستيم که وسايل کجا هستند .
خوب ، همه اين نظرات برچه چيزی دلالت دارند ؟ شايد اين همه مطلب تاکيدی بر آن گفته من باشد که محيط فيزيکی تاثير قابل توجهی بر نگرش ها ، انگيزه ها و رفتارهای شاگردانی دارد که در آن محيط هستند . کلاس مرتب و به سامان شالوده ای محکم برای نظم و انضباط شاگردان است . همکاران من نيز که هر کدام معلمين عالی رتبه ای هستند بر اين اصل اتفاق نظر دارند که در کلاسی که ايجاد انگيزه نمی کند و فاقد نظم و ترتيب است ، کار کردن با شاگردان و ايجاد جوی مثبت بسيار دشوار است .
درست است که اگر مجبور باشيم در کلاسهای مختلف تدريس کنيم در مورد محيط فيزيکی يادگيری کار چندانی نمی توانيم بکنيم ، اما حداقل می توانيم قدر کلاسی را بدانيم که به خودمان تعلق دارد و سعی کنيم از اين امکان يادگيری برای شاگردان حداکثر بهره را ببريم . خلاصه اين پيام جمله ساده ای است ( از کلاس تان به عنوان پايه و اساس ياددهی و يادگيری خلاق حداکثر استفاده را بکنيد . همه کس اين قدر خوش شانس نيست که کلاسی از آن خود داشته باشد . )
بخش چهارم
دستيابی به برتری روانی
17
وقت شناسی
چند بار در زندگی تان در موقعيتی مشابه وضعيت زير قرار گرفته ايد ؟ به جلسه ای مهم دير رسيده ايد و می بينيد که ديگران همه زود رسيده و سخت مشغول پرداختن به دستور جلسه هستند . همين که وارد اتاق می شويد ، سنگينی نگاه ديگران را بر خود احساس می کنيد . حسابی دستپاچه و ناراحت می شويد ، چرا که خود را از آن گروه مجزا می بينيد .
در جمع همکاران اين احساس چندان طولی نخواهد کشید . آنها معمولا هر کاری از دستشان برآيد می کنند تا شما احساس راحتی کنيد و خود را در جمع شان پذيرفته شده ببينيد . جوانان دانش آموز البته اين قدر سخاوتمند نيستند . در آن فرصت کوتاه پيش از آمدن شما به کلاس ، مجموعه ای از هنجارها و رفتارها و پيوستگی های جمعی را بين خود تثبيت می کنند و لذا در مقابل جايگزين کردن آنها با چيزی که ( خودی ) نمی دانند مقاومت حواهند کرد . به عبارت بهتر ٬ آنها به ( برتری روانی ) دست يافته اند .
دير رفتن به کلاس ، جدا از آن که نسبت به شاگردان کاملا بی احترامی است ، سياست خيلی بدی نيز در مديريت کلاس است . وقت شناسی تاکيد بر آن است که شما در ( قلمرو خود ) حضور داريد و آماده ايد که با ( ضوابط خودتان ) با شاگردان برخورد کنيد . و ( برتری روانی ) عمدتا با شماست . اگر دير به کلاس برويد مجبور خواهيد شد که وقت ارزشمند تدريس را صرف پس گرفتن ( برتری روانی ) شاگردان کنيد . خوب ، چرا اين دردسرها را برای خود ايجاد می کنيد ؟ البته هنگامی که معلم مجبور است از کلاسی به کلاس ديگر برود ، خواه نا خواه ، در مواردی تاخير خواهد داشت . اما قطعا به بچه ها بر خواهد خورد اگر بدانند که تاخير شما مثلا برای اين بوده که خواسته ايد سر راه تان در اتاق کارکنان يک چای ديگر بخوريد . در صورت تاخير ،توصيه من اين است که خودتان الگو شويد و با ذکر دليل تاخيرتان از کلاس عذر خواهی کنيد . اين کار برخورد شما را با شاگردانی که دير می آيند آسان تر می کند . هميشه طوری با مسئله تاخير برخورد کنيد که برای شاگردان مسلم باشد که وقت شناسی اصل مهمی است . با اين حال ، اين کار را طوری انحام دهيد که در جريان تدريس خللی ايجاد نکند . حتی صرف گفتن اين جمله که با کسانی که دير می آيند بعدا برخورد خواهيد کرد ، ديدگاه شما را در مورد تاخير به کل کلاس منتقل می کند . به هر حال ، يک بار ديگر تاکيد می کنم که پيگيری اين موضوع در عمل و فراموش نکردن آن بسيار مهم است . اصل ( قاطعيت و نه شدت عمل ) را هميشه به ياد داشته باشيد .
18
شاگردانتان را به اسم بشناسيد
برای کنترل خوب کلاس درس ، دانستن نام شاگردان مطلقا ضروری است . لازم است در باره مزايای روانی دانستن نام بچه ها و به کار بردن آن بينديشيد . وقتی شاگردی را با اسم خودش صدا می زنيد احساس می کند که وجودش اهميت دارد و به حساب می آيد . متعاقب آن نوعی التزام در وی ايجاد می شود و بين شما تعهداتی غير رسمی برقرار می شود .
اين اولين گام است در جهت اين که شاگردان به سمت شما کشيده شوند و احساس ويژه بودن کنند و بدين ترتيب ، احتمال بروز رفتارهای سوء در کلاس کاهش می يابد . راه های زيادی برای يادگرفتن نام شاگردان وجود دارد . می توانيد تا وقتی که نامشان را ياد نگرفته ايد ، آنها را به ترتيب حروف الفبا در کلاس بنشانيد . می توانيد عکس آنها را در دفتر حضور و غيابتان الصاق کنيد . می توانيد کار را به صورت بازی در آوريد و در آخر درس به شاگردی که اسمش را فراموش کرده ايد جايزه کوچکی بدهيد .
به صرف اين که شاگردان شما را دوست بدارند بخش عمده ای از کنترل کلاس حاصل می شود . تا می توانيد به بچه ها لبخند بزنيد . شوخ طبعی هم مهم است . بدانيد که گاهی حتی بايد به خود بخنديد . شوخ طبعی اغلب شرايط بالقوه سخت را آسان می کند . از هر فرصتی در زنگ تفريح ، در راهرو مدرسه ٬در گردشهای علمی ، در فعاليت های فوق برنامه و غيره برای دوستی کردن با بچه ها لستفاده کنيد ، به ويژه با آنهايی که به تازگی به خاطر رفتار نامناسبشان تنبيه شده اند . از اين فرصت ها برای پر کردن فاصله ها استفاده کنيد . نتيجه اش را در کلاس درس خواهيد گرفت .
19
در مورد ساختار درستان بينديشيد
در بسياری از موارد شرايط برای شروع درس شرايط مطلوبی نیست ، چرا که شاگردان همه در يک زمان وارد کلاس نمی شوند . تا از گوشه و کنار مدرسه جمع شوند و به کلاس بيايند طول می کشد . لذا بايد برای اين مسئله تمهيدی بينديشيد . يک راه خوب برای آماده کردن شاگردان ٬ دادن تکليفی است که ضمن مشغول کردنشان ، آنها را آماده نگه دارد . اين تکليف می تواند به صورت يک سوال باشد يا به صورت تمرينی که شاگردان انجام می دهند تا وقتی که بتوانيد کلاس را به طور رسمی شروع کنيد . اين کار ، جدا از آن که دانش شاگردان را افزايش می دهد و فرصت های بيشتری برای تقويت مهارت تفکر در آنها فراهم می آورد ،بر رفتار و انگيزه های آنان در اين مرحله از درس تاثير بسياری دارد . برای انجام اين کار ، شاگردان بايد کتاب ها و وسايل شان را از کيفشان بيرون بياورند و آماده و مرتب باشند . اگر اين کارهای مقدماتی را بخشی از جريان تدريس خود بکنيد ، کمتر لازم می شود که سر آنها غر بزنيد که زودتر برای درس آماده شوند .
هر معلمی که با بحث استاندادها و نظارت بر آموزش آشنا است به خوبی می داند که بازرسان آموزش چقدر بر مشارکت دادن شاگردان در اهداف تدريس تاکيد دارند . اما فراتر از آن ، به دليل ديگری نيز سهيم کردن شاگردان در فرآيند تدريس مطلقا ضروری است . به مثال زير توجه کنيد :
خوب ، می خواهم اهداف اين جلسه درس را برای شما توضيح بدهم و پس از آن برای شما خواهم گفت که در هر مرحله چه کار خواهيم کرد . برنامه کار به شرح زير است :
ــ دقايق ۰ تا ۵ : اهداف درس را توضيح می دهم و سپس آنها را بحث می کنيم .
ــ دقايق ۵ تا ۱۰ : منابع آموزشی را بررسی می کنيم و می بينيم که چقدر با اهداف درس هماهنگی دارد .
ــ دقايق ۱۰ تا ۲۵ : فعالانه در يک کار گروهی شرکت خواهيد کرد .
ــ دقايق ۲۵ تا ۳۵ : نتايج کار گروهی را بررسی می کنيم .
ــ دقايق ۳۵ تا ۵۵ : يک تکليف نوشتنی کوتاه انجام خواهيد داد .
ــ دقايق ۵۵ تا ۶۰ : اين موضوع را بحث می کنيم که چقدر اهداف درس تحقق يافته است .
چرا تقسيم زمان تدريس به مقاطع کوتاه اهميت دارد ؟ و مهم تر اين که چرا مطلع کردن شاگردان از مراحل تدريس ضروری است ؟ شايد اين اصطلاح را شنيده باشيد که ( ما در دنيای سه دقيقه ای زندگی می کنيم ) به اين معنی که مردم در جامعه امروزی ظرفيت توجه کوتاهی دارند . البته منظور هم دقيقا سه دقيقه نيست ، ولی به تاکيد می توان گفت که امروزه نبود وقت و تمرکز در درس ها نقش مهمی در ايجاد اختلال و بی نظمی در کلاس ها دارد . شايد تقسيم درس به واحدهای زمانی کوتاه ، متنوع و قابل کنترل موجب برانگيختن و علاقمندی بيشتر شاگردان در کلاس بشود . مطمئنا اين تقسيم بندی مراحل درس در طرح درس بسياری از ما معلمين وجود دارد ، اما چند نفر از ما اين امور درسی را با شاگردان در ميان می گذاريم ؟ اگر شاگردی که به آسانی ارتباطش با درس قطع می شود بداند که بايد قبل از پرداختن به مرحله بعدی فقط ده دقيقه تمرکز داشته باشد ٬ طبيعتا پذيرش و تمرکز بيشتری بر سخنان معلم خود خواهد داشت . وقتی تصور شاگرد اين باشد که بايد همه وقت ساکت باشد و به درس گوش بدهد ، از اين کار سر باز می زند و برای معلم هم دشوار خواهد بود که وقتی فعاليت درسی را تغيير می دهد مجددا توجه او را جلب کند .
20
از تشويق استفاده بکنيد
هرگز تاثير تشويق را به عنوان ابزاری برای کنترل رفتار دست کم نگيريد . می دانيد هر گاه کسی وقت بگذارد و به خود زحمت دهد و به شما فقط يک( آفرين ) ساده بگويد ، چه احساس مثبتی در شما ايجاد می شود . بيشتر ما نسبت به تشويق واکنش مثبت نشان می دهيم و استفاده درست از آن ، انگيزه و ميل موفقيت را در شاگردان افزايش می دهد .درست است که گاه نوجوانان شايد به آسانی تشويق را نپذيرند ، اما معتقدم که آنها نيز همچون بقيه از تشويق لذت می برند .
يادتان باشد که بعضی از بزرگسالان به تشويق در حضور ديگران واکنش خوبی نشان نمی دهند بهترين راه اين است که اين دسته از دانش آموزان را به صورت فردی به آرامی بعد از کلاس يا در حين درس بی آنکه ديگران متوجه شوند تشويق کنيد . می توان با دادن اعتماد به نفس به شاگردانی که بالقوه مسئله ساز هستند آنها را کنترل کرد . به اين طريق که به آنها تفهيم کنيد که شکست در يک زمينه می تواند مقدمه موفقيت در جنبه های ديگر زندگی باشد . در هر حال تشويق زمانی موثر است که واقعی باشد ، مگر واقعا منظورتان تعريف از او باشد . نشان دهيد که از صميم قلب اخلاق يا رفتار مناسبش را ارج می نهيد . علاوه بر اين ، لازم است که شاگردان بدانند که دقيقا چرا مورد تشويق قرار گرفته اند . با مشخص کردن رفتاری که شاگردان به خاطر آن مورد تحسين واقع شده اند ، احتمال تکرار آن رفتار مطلوب را بيشتر می کنيد . مثال های زير نشان می دهند که چگونه تشويق به عنوان ابزاری برای کنترل کلاس می تواند مورد استفاده قرار گيرد :
تام ، از اينکه می بينم که آرام کارت را انجام دادی و تمام وقت را سرجايت نشسته ای واقعا خيلی خوشحالم .
هانا ، بايد بگويم آن جور که وارد کلاس شدی ٬کتابت را در آوردی و آرام سر جايت نشستی و منتظر ماندی تا من درس را شروع کنم جدا عالی بود ، آفرين .
می دانيد که در هر کلاس اکثر شاگردان رفتاری مناسب دارند و تنها يکی دو نفر هستند که کارها و فعاليت های کلاسی را انجام نمی دهند . در اين گونه موارد شايد بتوان از روش ( تشويق فرد مجاور ) برای کنترل آنها استفاده کرد ، يعنی بيش از آن که بر رفتار نامناسب شاگرد خاطی تکيه کنيد ، صرفا به تشويق آن شاگردانی بپردازيد که رفتاری مناسب دارند . باز هم تکرار می کنم آن رفتاری که می خواهيد تشويق کنيد بايد کاملا مشخص باشد . تشويق فرد مجاور را به صورت فردی نيز می توان به کار گرفت ، يعنی می توان برای هدايت شاگردی که تکاليفش را انجام نمی دهد و رفتاری ناشايست دارد به مسير انجام تکاليف ، بر رفتار مناسب شاگردان ديگری تکيه کنيم که در اطراف او هستند . مورد زير مثالی در اين زمينه است :
همه کلاس به استثنای مايکل دارند جداگانه روی گزارش تحقيق شان کار می کنند . مايکل به جای آنکه پاسخ سوالات را بنويسد دارد از پنجره به بيرون نگاه می کند . در دو طرف او ، داون و ماريا هر دو مشغول کارهستند .
معلم که می خواهد مايکل را به سر کارش برگرداند می گويد
داون ، ماريا ، به نظر می رسد که سخت مشغول کار هستيد . آفرين.
همان گونه که معلم انتظارش را داشت ، مايکل نگاهی به دور و برش می اندازد ، متوجه آنچه در اطرافش می گذرد می شود و به سر کارش بر می گردد . اين روش از دو جهت موثر است : يکی شاگردانی که تکاليفشان را انجام نمی دهند برمی انگيزاند تا مجددا به کارشان بپردازند . دوم اين که شاگردانی که سر کارشان هستند مورد تشويق واقع می شوند .
فراموش نکنيد که تشويق الزاما نبايد زبانی باشد . نامه نوشتن به خانواده دانش آموز يا استفاده از امتيازهايی که مدرسه می دهد می توانند تاثيرات مثبتی بر انگيزه دانش آموزان و در نتيجه بر رفتار آنان در حوزه تدريس شما داشته باشد . با وجود اين ، اگر چه تشويق رسمی می تواند برانگيزه شاگردان تاثير بسيار داشته باشد ، اما احساس من اين است که رابطه فردی و عاطفی معلم با شاگرد موثرترين ابزار رفتاری و انگيزشی است .به همراه داشتن مهری که جمله ای از خودتان بر آن حک شده و استفاده از آن برای تشويق شاگردان به جهت انجام تکليف و يا به دليل رفتار خوبشان ، ابزاری ساده اما بسيار موثر در مديريت کلاس است .
سياست بسيار ساده اما موثر ديگر در تشويق شاگردان نوشتن يادداشت در دفترهای تمرينشان است ، ضمن آن که از رئيس مدرسه ٬ از معلملن ديگر يا حتی والدين بخواهيد که امضا ، يادداشت و تاريخ را در کنار يادداشت شما بگذارند . بدين ترتيب ، نه فقط رابطه خانه و مدرسه را بسيار تقویت می کنيد ، بلکه شاگردان مربوطه نيز از هر دو طرف مورد تشويق واقع می شوند . اين کار را امتحان کنيد و تفاوت انگيزه بچه ها را ببينيد .
21
ايجاد تنش مفيد در درس
در بخش اول گفتيم که قرار است يادگيری واقعی صورت پذيرد ،ضرورت دارد که شاگردان احساس امنيت و اطمينان کنند . توضيح دادم که اين امر پيش شرطی است که باعث کارکرد درست بخش تحتانی مغز می شود . ــ بخشی که در بروز تنش های عاطفی ، ذهنی يا جسمی به ما کمک می کند . با اين حال نبايد بيش از حد هم راحت و خودمانی بود . هيچ چيز مانند کمی تنش مفيد نمی تواند شاگردان را برای يادگيری هوشيار و آماده نگه دارد . وقتی شاگردان در اين حالت قرار می گيرند کمتر احتمال می رود که در کلاس رفتار سوء از خود بروز دهند . ايجاد اين مقدار محدود تنش مفيد در کلاس فوق العاده آسان است . در زير چند پيشنهاد برای اين کار آمده است :
در ابتدای سال ، در مرحله تثبيت ٬ شماره تلفن شاگردان را از آنها بپرسيد . اين کار کمی ترديد در آنان ايجاد می کند . شک ندارم که يکی از آنها سوال خواهد کرد که شماره تلفن را برای چه می خواهيد . با لبخند معنا داری بگوييد که برای اين که هر وقت کار فوق العاده ای انجام دهند ( يا تخلفی صورت دهند ) بتوانيد با خانواده شان تماس بگيريد . در عين حال توصيه مهمی هم دارم : از آنجا که معمولا مديريت مدرسه در زمينه های خانوادگی شاگردان و علل رفتار آنان اطلاعات خيلی بيشتری دارد ، هرگز بدون هماهنگی و اجازه مدير به خانه شاگردان زنگ نزنيد .
وقتی می خواهيد درس جديد را شروع کنيد به شاگردان بگوييد که پس از پايان درس از پنج نفر به طور تصادفی خواهيد خواست که درس را برای بقيه کلاس بازگو کنند . اين عدم اطمينان که آيا آنها جزو اين پنج نفر ( بد شانس ) خواهند بود يا خير موجب توجه بيشتر آنها به درس می شود . اگر آرام و بی صدا پشت سر شاگردی که کارش را انجام نمی دهد بايستید ، سرزنش شما را در خواهد يافت و اين کار باعث توجه مجدد وی به درس می شود .
در بسياری از موارد نگاه ممتد و ملامت آميز شما نيز کار آمد خواهد بود . اين ارتباط چشمی بسيار مهم را با شجاعت بر قرار کنيد و تا وقتی مطمئن نشده ايد که شاگرد از خواسته های شما اطاعت می کند چشم از او بر نداريد .
نگذاريد که شاگردان در انتخاب محل نشستن خود خيلی آزاد باشند يا هميشه يک جا بنشينند . نام بچه ها را بر روی کارت هايی بنويسيد و ترتيب نشستن آنها را هز از گاهی تغيير دهيد . اگر بچه ها علت اين کار را از شما بپرسند خيلی ساده به آنها بگوييد که کار آموزش فراتر از فقط کتاب و امتحان است . آموزش در مورد چگونگی رفتار و کار با مردم مختلف نيز هست .
اگر ديديد که شاگردی کاملا به کارهای کلاسی اش نمی پردازد ٬ فقط زمان را در گوشه دفتر تمرينش يادداشت کنيد و دور شويد . نتيجه ضمنی اين کار اين است که دانش آموز در می يابد که اگر به سرعت به کارهايش نپردازد ٬ نوعی مجازات در انتظارش خواهد بود .
اهميت ارتباط غير کلامی را به عنوان ابزاری در جهت ايجاد تنش مفيد و کنترل موثر کلاس فراموش نکنيد . پيش از اين در مورد قدرت ( نگاه ممتد ) صحبت کرده ايم ، اما جاهايی هم هست که می توان از علايم دست برای نشان دادن نارضايتی و مخالفت استفاده کرد .
22
چرخيدن در کلاس و زير نظر داشتن شاگردان
زير نظر داشتن کلاس همان هنر داشتن چشم پشت سر است ، يعنی در حالی که توجه تان به شاگرد يا کار خاصی است بتوانيد با استفاده از ديد جانبی تان آنچه را که در کلاس می گذرد کنترل کنيد . اين مهارت به ويژه زمانی مفيد است که با فرد يا گروه کوچکی از شاگردان کار داريد و بقيه کلاس جداگانه به انجام کاری مشغول است . هدف اين کار تقويت شاگردان و ترغيب آنان به ادامه کار است . اين روش به شناخت شاگردانی کمک می کند که وقتی رفتاری سوء از خود بروز می دهند مورد توجه قرار می گيرند . با اين شيوه می توانيد افراد کلاس را مشغول کار کنيد و خود به کار با گروهی کوچکتر بپردازيد . در زير نحوه استفاده از روش زير نظر داشتن کلاس آمده است :
۱- وقتی با گروه کوچکی کار می کنيد هر چند دقيقه يک بار سرتان را بالا کنيد و شاگردانی را که مشغول کار انفرادی هستند از نظر بگذرانيد .
۲- وقتی شاگردان خوب کار نمی کنند ، به آنها نگاهی شماتت آميز بيندازيد يا با دست علامتی به آنها بدهيد يا آهسته با آنها صحبتی بکنيد .
۳- وقتی که در می يابيد شاگردانی دارند خوب کار می کنند ، فرصت را مغتنم بشماريد و به طريقی از آنها قدردانی کنيد . مثلا می توانيد بگوييد : ( گروهی که نزديک پنجره هستند خوب و بی وقفه مشغولند . آفرين ، متشکرم ) شاگردان قدر اين تشکر را می دانند و با دلگرمی به کار خود ادامه می دهند . اين کار برای شاگردان ديگر هم اين پيام را خواهد داشت که شما از آنچه در کلاس می گذرد با خبريد و لذا انگيزه بيشتری برای انجام تکاليف پيدا خواهند کرد .
۴- گاه لازم می شود که از جايتان حرکت کنيد و در کلاس چرخی بزنيد تا از کار شاگردان ارزيابی بهتری داشته باشيد . می توانيد آرام و بدون جلب توجه ديگران ، خرسندی خود را از عملکرد مناسب شاگرد به او ابراز کنيد . کافی است که در باره کارش نکته ای مثبت را خاطر نشان کنيد :
جيسون ، جمله اول سخنرانی ات حسابی توجه حضار را به خود جلب خواهد کرد . آفرين
جورجيانا ، خيلی خوب از راهنمای نقشه استفاده کرده ای . آفرين
۲۳
استفاده از مکث و زمان تاثير
اگر نگاهی به کلاس بيندازيد و در يابيد که شاگردی تکليفش را انجام نمی دهد چه می کنيد ؟ من کاملا با نظر راجرز موافقم که اين لحظه همان زمانی است که بايد به قول او ( مکث تاکتيکی ) و ( زمان تاثير ) استفاده کنيد . وقتی هم بخواهيد پيام مهمی را به شاگردان بدهيد ، اين روش برای افزايش توجه آنها واقعا موثر است :
نام شاگرد را ببريد ، بعد به طور نمايشی مکث کنيد . سپس کارتان را به او بگوييد . اين همان وقفه نمايشی است که مقداری از تنش ايجاد می کند و به طور ضمنی اين خواسته شما را نشان می دهد که شاگرد بايد کارش را متوقف کند و به طور کامل با شما ارتباط چشمی برقرار کند . اين کار فرصتی نيز برای ايجاد تاثير فراهم می آورد . پس از برقرار کردن ارتباط چشمی و بعد از آن که نکته مورد نظر را به شاگرد گفتيد ، بايد نگاهتان را از او برداريد تا به او فرصت دهيد که خواسته شما را به خوبی انجام دهد . ارتباط چشمی طولانی در چنين موقعيت هايی تحريک آميز است و اغلب موجب بروز رفتارهای ثانويه نامطلوب می شود .
مطمئنا از اين که می بينيد چطور انجام چنين کار ساده ای ، نياز به چوب و چماق و سخت گيری را برای کنترل شاگردان از بين می برد شگفت زده خواهيد شد .
بخش پنجم
نتيجه گيری
بگذاريد رو راست باشيم . همه ما طی دوران تدریسمان در گيری هايی با شاگردان دشوار و مسئله ساز داشته ايم . در اغلب موارد اين شاگردان ، نقش تحريک کننده و ترغيب کننده ای را در ايجاد کشمکش در کلاس دارند و به طور مستمر با اطرافيان خود دردسر و برخورد ايجاد می کنند . تا آنجا که به معلم مربوط می شود اين دسته از شاگردان اقتدار و سطح اعتماد به نفس وی را پايين می آورند و به طور جدی در يادگيری شاگردان ديگر نيز اخلال ايجاد می کنند . به نظرم اگر چنين دانش آموزی يک جلسه غيبت کند ، معلم نفس راحتی می کشد . به نظر می رسد که برای اين اقليت کوچک ، تعيين ساختاری زير بنايی بر اساس نظم باز دارنده هم موضوعيت ندارد و هم بی تاثير است .
برای کاهش بی نظمی های کوچک و معمولی در کلاس بايد صبوری به خرج داد و راهی طولانی را طی کرد تا در اين ميان بتوان برنامه های عملی خود را اجرا کرد و متعاقب آن بتوان بر مسايل انضباطی پيچيده تر تمرکز کرد . اين نکته نيز اهميت دارد که هر گاه ديديد که کارها مطابق ميل و برنامه شما پيش نمی رود ، خود را سرزنش نکنيد . حتی پس از سی سال تدريس ، هنوز گاهی از کلاس خارج می شوم و با خود می گويم که عجب کلاس افتضاحی بود و از اينکه در کلاسم معلم جديدالاستخدامی نبود تا کارم را مشاهده کند خوشحال می شوم . اگر احساس کنيد که در ۸۰ درصد موارد کارها به خوبی پيش می رود ، معلم موفقی هستيد . در عين حال ،کسب مهارت در استفاده از روش های کنترل تاکتيکی کافی نيست . بسيار ضروری است که در جهت شناختن شاگردانتان ، بهبود روابط با آنها و نيز تصميم گيری از روی خونسردی تلاش جدی کنيد . خلاصه اين که لازم است به طور کامل در زمينه های مختلف کار خود به تفکر بپردازيد .
http://physicm6.persianblog.ir/
مدیریت کلاس درس - چگونه کلاس درس را مدیریت کنیم ؟
وضع مقررات و دستورالعمل های واضح و روشن
یکی از عوامل اصلی برای تضمین جریان روان تدریس وضع دستورالعمل ها و مقررات مشخص از اغاز کار تدریس است .
مقررات عبارت های رسمی و معمولا مکتوب هستند که مشخص می کنند دانش آموزان چه کارهایی را می توانند انجام دهند و چه کارهایی را نباید انجام دهند .
دستورالعمل ها تدابیر غیر رسمی هستند که مشخص می کنند در یک کلاس معین کارها چگونه باید انجام شوند . مقررات غالبا در سطح مدرسه تعیین می شوند و در پژوهش های کارامدی مدرسه به عنوان عامل تمییز دهنده مدارس کارامدتر از مدارس دارای کارامدی کمتر، شناخته شده اند .
برای اینکه مقررات و دستور العمل ها موثر واقع شوند لازم است انها را به صورت جدی به دانش اموزاناموزش داد و دلایل وجودی آنها را برای آنان بیان کرد.
یکی از عوامل اصلی که هنگام وضع مقررات و دستورالعمل ها ی کلاس درس باید به ان توجه شود ضمانت اجرای پیوسته و مداوم آنهاست . چنانچه مقررات به طور پیوسته به اجرا در نیاید به زودی نقض می شوند و ا زبین خواهند رفت .
مشارکت دانش اموزان در وضع مقررات غالبا می تواند برای تقویت حس مالکیت و مسئولیت مشترک در قبال انها و برای همکاری انها در اعمال مقررات و دستور العمل ها مفید باشید . مقررات معدودی که به راحتی قابل فهم و اجرا باشند نسبت به مقررات مفصل و زیاد که اجرای انها دشوار است کارامدتر خواهند بود .
نمونه ای از مقررات مدرسه به شرح ذیل است .
همیشه آهسته صحبت کنید – به دیگران گوش دهید – همیشه تمام توان خود را به کار گیرید– به دانش آموزان دیگر گوش دهید و به آنها احترام بگذارید – در راهروها ندوید
بررسی عواملی که سرعت تدریس راکاهش می دهند.(حفظ فرایند روان تدریس)
یکی از موثرترین راههای جلوگیری از بی انظباطی دانش آموزان درجریان تدریس ،حفظ فرایند روان تدریس است.
روشهایی وجودداردکه براساس آنها خودمعلم باعث کندشدن سرعت پیشروی درس می شود. پدیده بلاتکلیفی وپدیده الاکلنگ ازجمله آنهاست.
پدیده بلاتکلیفی: دراین روش وقتی معلم فعالیت خاصی راآغاز می کند.اماآن را ناتمام رها می سازد برای مثال وقتی معلم به آماده سازی مقدمات تمرین کلاسی می پردازد وناگهان تصمیم می گیرد که ابتدا باید مطلب دیگری تدریس کند.
پدیده الاکلنگ: دراین حالت معلم فعالیتی راشروع می کند اماقبل از اتمام آن سراغ فعالیت دیگری می رود وپس از آن دوبار ه به فعالیت قبلی می پردازد
هردوروش فوق می تواند باعث سردرگمی درمیان برخی از دانش آموزان وشروع بی انضباطی در میان دانش آموزان کنجکاو شوند. معلم بابرنامه ریزی درسی مناسب می تواند از هردو پدیده ذکر شده جلوگیری کند.
توضیح اضافی: معلم از طریق توضیح اضافی هم می تواند جریان درس را مختل کند
این اتفاق وقتی روی می دهد که معلم ،بعدازاین که دانش آموزان کاملا فهمیدند چه کاری باید انجام دهند به تشریح دستورالعمل ها ادامه می دهد.این مساله باعث بی حوصلگی دانش آموزان وافزایش احتمال بی انضباطی خواهد شد.به مثال زیر توجه کنید:
معلم در کلاس درس کاغذهای خودراپخش می کند.معلم می گوید:جزوه ها را بردارید. یکی ازروبرداریدوبقیه را به بغل دستی خودبدهید. حالا یکی از رو بردارید. چراهمه را بهم ریختید. حالا یکی از رو بردارید...
زمان بیکاری down time
به قسمت هایی از جلسه ی درس که طی آن یک یاچندنفر از دانش آموزان یا کل کلاس به دلیل اینکه تمرین کلاسی رازودتر تمام کرده اندیادرس زودتر تمام شده است وموقع شروع مبحث جدید نیست یا دانش آموزان باید منتظربمانندتاموادووسایل لازم مهیا شود وقت آزاد پیدامی کنند زمان بیکاری می گویید.اگر دستورالعمل های مشخص برای مواجهه بااین موقعیت ها وجود نداشته باشد،به آسانی می توانند به بی نظمی منجر شوند.
بهترین روش اجتناب از مشکلات وقت بی کاری ،کاهش میزان وقوع آن است. تکالیف وبرگ های تمرین اضافی و در اختیار دانش آموزقرار دادن آن روش مناسبی در این زمینه است .
خاتمه دادن به درس
پایان درس آخرین مرحله ای است که طی آن احتمال دارد مشکلات مدیریتی روی دهد مشکلاتی که در این مرحله وجود دارد به شرح زیر است :
1)اختصاص ندادن وقت کافی برای به پایان رساندن فعالیت های برنامه ریزی شده
2)وجود ابهام در تعیین و اعلام به موقع مشق شب
3)عدم وضع مجموعه ای از مقررات برای خروج تک تک دانش آموزان از کلاس درس
4)عدم نشانه گذاری به نحوی که دانش آموزان بدانند که درس تاچه مدتی باید ادامه یابد
جریان انتقال دانش آموزان در تدریس
یکی از روشهای اصلی برای سودمندی کلاس درس این است که در جریان انتقال از یک قسمت درس به قسمت دیگر وقت زیادی تلف نشود .درصورتی که لازم باشد دانش آموزان از یک قسمت کلاس به قسمت دیگر آن بروند این مساله می تواند مشکل ویژه ای باشد.
اگر چنین انتقال هایی به طور مناسب اداره نشوند به آسانی بخش قابل توجهی از وقت کلاس را به خود اختصاص می دهند وباعث اتلاف وقت می شوند.
مثلا تدریس مبحث جدید برای کل کلاس وانتقال به تمرین انفرادی به عنوان یک مبحث جدید یا زمانی که دانش آموزان بایستی از کلاس به کارگاه یا آزمایشگاه یاسمعی بصری ویانمازخانه آموزشگاه بروند.یاوقتی که درکلاسهای موضوعی که امروزه درحال برنامه ریزی و اجرا است باید وسایلی مثل کتاب تمرین یا مداد یا خودکارشان را بیاورند .
مراحل انتقال باید تا حدامکان کوتاه و آسان باشند.بدین منظور معلمان کارآمد دستورالعمل های روشنی برای انتقال های درسی وضع می کنند .
مثلا 1- محدود کردن تعداد دانش اموزانی که در یک زمان می توانند جابجا شوند
2- سپردن وظیفه جمع کردن برگه ها به یکی از دانش اموزان
3- در نظر گرفتن مراحل مشخص برای اجرای انتقال
نشانه گذاری cueing تکنیک سودمندی است برای اگاه کردن دانش اموزان از نزدیک بودن زمان انتقال درسی
در این روش به دانش اموزان گفته می شود برای تمام کردن کارشان 5 دقیقه وقت دارند و این جمله یک دقیقه قبل از پایان وقت تمرین کلاسی تکرار می شود .
ارائه ی تکلیف شب
ارائه مشق شب یکی از قسمت های مشکل تدریس است به ویژه به این دلیل که همه دانش اموزان مشتاق انجام دادن تکالیف درسی نخواهند بود . برای به حداقل رساندن این مشکلات ، معلمان کارامد بلافاصله به دنبال فعالیت های کلاسی تکلیف می دهند . این کار مشق شب را به عنوان یکی از قسمت های اصلی درس مطرح می کند معلم همچنین باید بگوید که تکلیف شب حائز اهمییت است .
برای مثال معلمی که می گوید ." تمرین این قسمت به شما کمک می کند که وقتی به تمرین های مشکل تر رسیدیم آنها را خوب انجام دهید به همین دلیل چند تمرین در مورد آن به شما خواهم داد " نسبت به معلم دیگری که می گوید " من مجبورم برای شما تکلیف معین کنم بنابر این تمرین های 12 و 14 در صفحه 25 را انجام دهید " انتظارات متفاوتی ایجاد می کند .
جو کلاس درس
جو کلاس درس از دهه 1960 به صورت گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است . فرا تحلیل تعداد زیادی از یافته های پژوهشی که توسط ونگ ،هارتل، و والبرگ ( 1997) اجرا شد نشان داد که جو کلاس یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر پیشرفت دانش اموزان است .
پرورش انگیزه در دانش اموزان
ظرفیت طبیعی و تمایل فرد به یاد گرفتن و رشد کردن به شیوه ی مثبت و هدفمند برای دست یابی به اهداف شخصی انگیزش نام دارد .
تقریبا هر کاری که معلم در کلاس انجام می دهد از جمله نحوه ارائه اطلاعات ،نوع تمرین های مورد استفاده و شیوه ی تعامل با دانش اموزان و فرصت های که به دانش اموزان برای تمرین انفرادی و یا گروهی می دهید اثر انگیزشی بر روی دانش اموزان دارد با وجود این اثرات انگیزشی متعدد معلمان ابزار کمی برای درک انگیزش و نحوه افزایش آن در دانش آموزان خود دارند .
امروزه نظریه های انگیزشی بیشتر برنحوه تفکر افراد در باره خود و توانایی های یادگیری خویش متمرکز است تا رفتارهای انان ، علاوه بر این نظریه های معاصر ، انگیزه یادگیری را ظرفیت طبیعی می دانند که در تمامی دانش آموزان ، به طور بالقوه وجود دارد و اگر آنان به صورت مثبت فکر کنند و در محیط حمایت گرانه حضور داشته باشند گسترش می یابد.
اکثر نظریه های شناختی معاصر بر ساختارهای ذهنی و سازماندهی تجارب ،تاکید اساسی دارند و براساس این رویکرد ، انگیزش حاصل باورهای اموخته شده فرد در باره ارزشمندی فردی، توانایی ها و قابلیت های خود ( خود پنداره های تحصیلی ) ، اهداف و انتظارات فرد برای کسب موفقیت یا شکست و احساسات مثبت و منفی ( کنجکاوی و اضطراب ) ناشی از فرایند خود ارزشیابی است . مانند انچه در تحقیقات البرت بندورا (1) و کووینگتن( 2) و کارول دوک (3) و دیگران آمده است .
1-albert bandura 2- martyCovington 3 – carol dwee
درک انگیزش و نحوه افزایش آن
سئوال این است که معلم چگونه می تواند از طریق کیفیت تعامل با دانش اموزان ، نقش خود را ایفا کند ؟ برخی از اصول اساسی بدستآمده از پژوهشهای تربیتی عبارتند از :
الف ) دانش آموزان از طریق یادگیری شرایط و فعالیت هایی برانگیخته می شوند که به انها اجازه داده شود تا دست به انتخاب های شخصی بزنندو مقتضیات تکالیف را با ظرفیت هایشان هماهنگ سازند .
ب) انگیزش دانش اموزان در صورتی افزایش می یابد که دریابند تکالیف یادگیری به طور مستقیم با نیازها و علایق و اهداف شخصی انها مرتبط است و سطوح دشواری تکالیف به گونه ای است که می توانند به صورتی موفقیت امیزانها را انجام دهند .
ج) انگیزش ذاتی دانش آموزان به یادگیری می تواند در محیطی امن ، اعتماد بخش و حمایت گرانه پرورش یابد.
راهبردهای مهمی که معلمان می توانند برای کمک به دانش آموزان در جهت خود انگیزشیانان به کار برند عبارتند از :
الف ) کارکردهای روانشناختی دانش آموزان را در ایجاد و هدایت افکاری که بر انگیزه و یادگیری تاثیر می گذارند آموزش دهند .
فعالیت :
الف) درک چرخه افکار
ب) درک کردن اصل واقعیت های مجزا
ج) درک احساس ناامنی
د) چرخه افکار در تعارضات بین فردی
و) درک ارزش یادگیری
ب) به دانش آموزان کمک کنند تا خودشان ، فرایند یادگیری و فعالیت های یادگیری خاص را ارزشمند تلقی کنند .
فعالیت :
الف ) درک ارزش یادگیری
ب) تشخیص نیازها و تعیین علایق و اهداف دانش آموزان
ج) نظر سنجی از علایق دانش آموزان در جلسات فردی و گروهی
د) مرتبط ساختن علایق و اهداف یادگیری
ج) فرصت هایی برای دانش آموزان ایجاد کنند تا تمایلات طبیعی خود نسبت به یادگیری و رشد کردن را ثابت کنند و مسئولیت یادگیری را بر عهده بگیرند .
فعالیت :
الف ) اهمییت کنترل شخصی دانش آموزان
ب) ارایه ی فرصت ایفای نقش دانش آموزی
ج) ارایه ی مسئولیت یادگیری به دانش آموزان
د) تشویق به قبول خطرات تحصیلی تا پیامدهای بالقوه منفی تجارب آموزشگاهی چون کسالت ، ترس از شکست و گوشه گیری و ... را جبران کنند .
فعالیت :
الف ) کلاس درس محیطی مناسب برای مشارکت باشد
ب) از اظهار نظر منفی سایر دانش آموزان جلوگیری شود
ج) از بی ارزش تلقی کردن مهارت های منحصر به فرد دانش آموزان اجتناب شود
د) نظام جدید پاداش دهی ایجاد شود
و) ایجاد فضای مثبت از حمایت شخصی و اجتماعی که در آن تک تک دانش آموزان ، صادقانه احساس ارزشمندی و مورد احترام بودن کنند .
فعالیت :
الف ) ایجاد محیطی امن
ب) بیان واضح قواعد و مقررات و دستور العمل ها
ج) تصمیم گیری دسته جمعی
د) تشویق دانش آموزان به ابداع و نوآوری
و) پذیرش دیدگاهها و راه حل های متفاوت
اصول و فنون آماده سازی و ایجاد انگیزه
انگیزه، حالات درونی فرد است که موجب تداوم رفتار تا رسیدن به هدف میشود. انگیزه ارتباط مستقیم و مثبت با پیشرفت تحصیلی دارد.
به همین علت علاوه بر آنکه انگیزه وسیله‌ای برای پیشرفت تحصیلی در نظر گرفته میشود، گاهی از آن به عنوان هدف نیز نام برده میشود، زیرا با افزایش انگیزه، پیشرفت تحصیلی نیز پدید می‌آید.
از آنجا که هوش و استعداد تحصیلی به‌عنوان دو عامل اساسی در پیشرفت تحصیلی، کمتر تحت تأثیر معلم یا مربی واقع میشود، سعی بر آن است که با افزایش انگیزه دانشآموزان حداکثر بهره‌وری از هوش صورت گیرد. زیرا در حالت مساوی برابری هوش و استعداد تحصیلی افراد، مشاهده شده است که پیشرفت تحصیلی افراد با انگیزه چشمگیرتر بوده است. با وجود آ ن که معلمان در تغییر هوش و استعداد تحصیلی نقش چندانی ندارند، ولی می‌توانند در بالا بردن انگیزه دانشآموزان مفید واقع شوند.
انگیزه به دو نوع درونی و بیرونی قابل تقسیم است. از انگیزه بیرونی می‌توان به تقویت‌کننده‌هایی چون پول، تائید، محبت، احترام، نمره و از تقویت‌کننده‌های درونی می‌توان به رضایت خاطر و احساس خوب از یادگیری اشاره کرد.
آنچه که بیشتر موجب رفتار خود‌جوش میشود، انگیزه درونی است. هدف عمده فعالیتهای پرورشی معلم یا مربی این است که دانش‌آموز به تدریج از انگیزه‌های بیرونی به سمت انگیزه‌های درونی هدایت شود.
تفاوت اساسی افراد دارای انگیزه درونی با افراد دارای انگیزه بیرونی این است که افراد با انگیزه درونی احساس کفایت بیشتری در خود دارند و کمتر به دیگران اجازه می‌دهند که محرک رفتارشان شوند. این گروه از دانشآموزان، خود تعیین کننده رفتارها هستند و به خاطر کفایتی که در خود احساس می‌کنند، باور دارند که می‌توانند با رفتارشان بر محیط خود تأثیر بگذارند.
این گروه از دانش آموزان با انگیزه درون‌گرا، تصورشان این است که موفقیت و عدم موفقیت در تحصیل به خاطر نحوه رفتار صحیح یا غلط خودشان است.
اما برخلاف آنها، دانشآموزان باانگیزه برون‌گرا، احساس بی‌کفایتی یا کفایت کمی داشته و همواره تصور می‌کنند که موفقیت آنها تحت تأثیر عوامل محیطی نظیر:
معلم و سوالات سخت است. این گروه از دانشآموزان حتی اگر درس بخوانند، باز هم موفقیت چندانی نخواهند داشت. چرا که اندک تلاش آنها به خاطر همان انگیزه‌های بیرونی، همچون فرار از تنبیه یا کسب خواست معلم است.اینان در صورت کسب موفقیت اندک هم آن را به شانس و تصادف نسبت می‌دهند و نه به تلاش و استعداد خود.
این دانشآموزان حتی اگر نیم‌نگاهی به موفقیت داشته باشند، آنقدر آن را صعب‌الوصول می‌دانند که دست به عمل نمی‌زنند، در نتیجه هرگز طعم موفقیت را نخواهند چشید.
در حقیقت گام اول در برخورد با این افراد چشاندن طعم موفقیت به آنها و درهم شکستن تصور منفی آنها در مورد دستیابی به موفقیت است. در این صورت است که «موفقیت»، «موفقیت» می‌آورد.
از آنجایی که انسان آمادگی دارد تا فعالیت‌ها و تصوراتش را تعمیم دهد، موفقیت در یک درس منجر به موفقیت در دروس دیگر میشود و این موضوع در مورد دروس اصلی هر رشته مهم‌تر است.
درواقع، ضعف درسی در این دروس منجر به بی‌علاقگی به تحصیل و گاهی حتی ترک تحصیل میشود و البته عکس آن هم صادق است. به همین علت به معلمان دروس اصلی هر رشته توصیه میشود، شرایط آموزشی و امتحانی را مطلوب نمایند و با ارزشیابی‌های مناسب فضای کلاس را لذت‌بخش کنند.
به طورکلی به‌منظور افزایش انگیزه دانشآموزان و سوق دادن آنها به سمت درونی شدن انگیزه‌ها راهکارهای زیر توصیه میشود:
۱) سعی کنیم اولویت تجربه‌های دانشآموزان برای آنها جالب باشد، احساس موفقیت اولیه اعتماد به نفس آنها را افزایش میدهد. این موضوع در مسابقات ورزشی نیز مشهود است.
۲) برای موفقیت دانشآموزان پاداش در نظر بگیریم. منتظر نباشیم تا افت تحصیلی اتفاق افتد و سپس موفقیت را تحسین کنیم.
۳) با احترام گذاشتن به تفاوت‌های فردی دانشآموزان، هرگز آنها را با یکدیگر مقایسه نکنیم.
۴) دانشآموزان را در کلاس کمتر درگیر مسائل عاطفی منفی نمائیم و نسبت به حساسیت‌های عاطفی آنان آشنا و در کاهش آن کوشا باشیم. سخت‌گیری و انضباط شدید، تبعیض، بیان قضاوت‌های منفی و خبرهای ناخوشایند از جمله عواملی است که موجب درگیری ذهنی و کاهش علاقه به یادگیری میشود.
۵) بلافاصله پس از آزمون یا پرسش کلاسی، دانشآموزان را از نتیجه کار آگاه کنیم .
۶) برای اینکه دانش‌آموز بداند، در طول تدریس به‌دنبال آموختن به چیزی باشد، بیان اهداف آموزشی مورد انتظار از او را در ابتدای درس فراموش نکنیم.
۷) چگونگی یادگیری و نحوه انجام کار برای دانش‌آموز مشخص کنیم .
۸ ) به‌منظور افزایش حس کفایت در دانش‌آموز از او بخواهیم مطالب یاد گرفته شده را به دوستان یا کلاس آموزش دهد.
۹) در مورد مشکلات درسی دانش‌آموز و ریشه‌یابی آن، با او تبادل نظر و گفت‌وگو کنیم.
۱۰) تشویق کلامی در کلاس، به صورت انفرادی بسیار حائز اهمیت است.
۱۱) مطالب درسی را به ترتیب از ساده به دشوار مطرح کنیم.
۱۲) از بروز رقابت ناسالم در بین دانشآموزان پیشگیری شود.
۱۳) در فرآیند آموزش متکلم وحده نباشیم و یادگیرندگان را در یادگیری مشارکت دهیم.
۱۴) علاقه به دانشآموزان و تعلق خاطر و اهمیت دادن به یکایک آنها، سطح انگیزه‌ها را افزایش میدهد.
۱۵) آموزش را با «تهدید» پیش نبریم.
۱۶) برای دانشآموزان با انگیزه، خوراک علمی کافی داشته باشیم.
۱۷) با محول کردن مسئولیت به دانشآموزان کم توجه، آنان را به رفتارهای مثبت هدایت و علل کم‌توجهی در آنها را بررسی کنیم .
۱۸) شیوه‌های تدریس را از سنتی به شیوه‌های روز تغییر داده و با استفاده از تکنولوژی آموزشی، حواس پنجگانه دانشآموزان را به کار گیریم.
۱۹) میان درس کلاس و مسائل زندگی که به وسیله همان درس قابل حل است، ارتباط برقرار کنیم.
۲۰) تدریس را با طرح مطالب و پرسش‌های جالب توجه آغاز کرده و با تحریک حس کنجکاوی، دانشآموزان را برانگیخته‌تر سازیم.
۲۱) به وضعیت جسمانی دانشآموزان توجه کرده و علل جسمی بی‌توجهی و کاهش انگیزه آنان را بیابیم.
۲۲) محیط کلاس را با طراحی زیبا و مناسب، جذاب سازیم تا مانع بروز کسالت روحی شویم.
۲۳) با فرهنگ و تاریخچه زندگی افراد مدرسه یا محله‌ای که در آن تدریس می‌کنیم، آشنا شده و در طول تدریس از مثال‌های آشنا استفاده کنیم.
۲۴) به منظور اطلاع از نتیجه فعالیت درسی دانشآموزان و ارائه بازخورد به موقع و مناسب، تکالیف آنان را بلافاصله در جلسه بعدی ملاحظه و با رفع اشکالات، جنبه‌های مثبت را تشویق کنیم .
۲۵) در گرفتن آزمون و امتحان به قول خود عمل کنیم.
۲۶) زمان یادگیری باید در حد توان دانش‌آموز باشد. برای تجدید قوا و انگیزه در میان کلاس از وقت تفریح و استراحت غافل نشویم.
۲۷) دانش‌آموز را از میزان پیشرفت خود آگاه سازیم تا بداند برای رسیدن به هدف چه گام‌های دیگری بردارد.
۲۸) به لحاظ اخلاقی و ایجاد انگیزه، همیشه خوش‌اخلاق و خوش‌رو باشیم.
۲۹) به منظور افزایش حس کفایت و مشارکت در ارائه دروس از نظرات دانشآموزان استفاده کنیم.
۳۰) مطمئن باشیم که توجه دانشآموزان برای شروع تدریس آماده است.
۳۱) تمام مطالب دشوار را یکجا و در یک جلسه آموزش ندهیم.
۳۲ ) به خاطر داشته باشیم، توجه افراطی به دانشآموزان (قوی یا ضعیف) موجب متشنج شدن فضای کلاس میشود.
۳۳ )دانشآموزان را به گروه‌های «خوب»، «بد» و «ضعیف» تقسیم‌بندی نکنیم.
۳۴) از ورود به موضوعات حاشیه‌ای که منجر به انحراف توجه کلاس میشود، بپرهیزیم.
۳۵) با ایجاد جلسات بحث و تحلیل به دانش آموزان فرصت تفکر و اظهار نظر بدهیم.
۳۶) هرگز دانشآموزان را مجبور به انجام فعالیتهای تحقیرکننده نظیر «جریمه» نکنیم.
۳۷)به افراد درون‌گرا، کمرو، مضطرب که تمایلی به ابراز وجود ندارند، توجه کرده و با تقویت رفتارهای مثبت، آنها را به مشارکت در بحث‌های کلاسی و کارهای گروهی تشویق کنیم.
۳۸) در روشهای تدریس، کنفرانس و سمینار را مد نظر قرار دهیم.
۳۹ )تأکید بر نمره، اضطراب دانشآموزان را افزایش میدهد و مانع از توجه کامل به موضوع درس میشود. این دانشآموزان با وجود تلاش زیاد از نمرات پایینی برخوردارند و به تدریج رابطه میان تلاش و نتیجه را نادیده می گیرند که در نهایت منجر به از دست رفتن انگیزه خواهد شد.
۴۰) گاهی از تجربه‌های دوران تحصیل و شکست‌ها و موفقیت‌های خود برای دانشآموزان صحبت کنیم
http://yadgiri.blogfa.com/post-62.aspx
مدیریت کلاس درس - چگونه کلاس درس را مدیریت کنیم ؟
وضع مقررات و دستورالعمل های واضح و روشن
یکی از عوامل اصلی برای تضمین جریان روان تدریس وضع دستورالعمل ها و مقررات مشخص از اغاز کار تدریس است .
مقررات عبارت های رسمی و معمولا مکتوب هستند که مشخص می کنند دانش آموزان چه کارهایی را می توانند انجام دهند و چه کارهایی را نباید انجام دهند .
دستورالعمل ها تدابیر غیر رسمی هستند که مشخص می کنند در یک کلاس معین کارها چگونه باید انجام شوند . مقررات غالبا در سطح مدرسه تعیین می شوند و در پژوهش های کارامدی مدرسه به عنوان عامل تمییز دهنده مدارس کارامدتر از مدارس دارای کارامدی کمتر، شناخته شده اند .
برای اینکه مقررات و دستور العمل ها موثر واقع شوند لازم است انها را به صورت جدی به دانش اموزاناموزش داد و دلایل وجودی آنها را برای آنان بیان کرد.
یکی از عوامل اصلی که هنگام وضع مقررات و دستورالعمل ها ی کلاس درس باید به ان توجه شود ضمانت اجرای پیوسته و مداوم آنهاست . چنانچه مقررات به طور پیوسته به اجرا در نیاید به زودی نقض می شوند و ا زبین خواهند رفت .
مشارکت دانش اموزان در وضع مقررات غالبا می تواند برای تقویت حس مالکیت و مسئولیت مشترک در قبال انها و برای همکاری انها در اعمال مقررات و دستور العمل ها مفید باشید . مقررات معدودی که به راحتی قابل فهم و اجرا باشند نسبت به مقررات مفصل و زیاد که اجرای انها دشوار است کارامدتر خواهند بود .
نمونه ای از مقررات مدرسه به شرح ذیل است .
همیشه آهسته صحبت کنید – به دیگران گوش دهید – همیشه تمام توان خود را به کار گیرید– به دانش آموزان دیگر گوش دهید و به آنها احترام بگذارید – در راهروها ندوید
بررسی عواملی که سرعت تدریس راکاهش می دهند.(حفظ فرایند روان تدریس)
یکی از موثرترین راههای جلوگیری از بی انظباطی دانش آموزان درجریان تدریس ،حفظ فرایند روان تدریس است.
روشهایی وجودداردکه براساس آنها خودمعلم باعث کندشدن سرعت پیشروی درس می شود. پدیده بلاتکلیفی وپدیده الاکلنگ ازجمله آنهاست.
پدیده بلاتکلیفی: دراین روش وقتی معلم فعالیت خاصی راآغاز می کند.اماآن را ناتمام رها می سازد برای مثال وقتی معلم به آماده سازی مقدمات تمرین کلاسی می پردازد وناگهان تصمیم می گیرد که ابتدا باید مطلب دیگری تدریس کند.
پدیده الاکلنگ: دراین حالت معلم فعالیتی راشروع می کند اماقبل از اتمام آن سراغ فعالیت دیگری می رود وپس از آن دوبار ه به فعالیت قبلی می پردازد
هردوروش فوق می تواند باعث سردرگمی درمیان برخی از دانش آموزان وشروع بی انضباطی در میان دانش آموزان کنجکاو شوند. معلم بابرنامه ریزی درسی مناسب می تواند از هردو پدیده ذکر شده جلوگیری کند.
توضیح اضافی: معلم از طریق توضیح اضافی هم می تواند جریان درس را مختل کند
این اتفاق وقتی روی می دهد که معلم ،بعدازاین که دانش آموزان کاملا فهمیدند چه کاری باید انجام دهند به تشریح دستورالعمل ها ادامه می دهد.این مساله باعث بی حوصلگی دانش آموزان وافزایش احتمال بی انضباطی خواهد شد.به مثال زیر توجه کنید:
معلم در کلاس درس کاغذهای خودراپخش می کند.معلم می گوید:جزوه ها را بردارید. یکی ازروبرداریدوبقیه را به بغل دستی خودبدهید. حالا یکی از رو بردارید. چراهمه را بهم ریختید. حالا یکی از رو بردارید...
زمان بیکاری down time
به قسمت هایی از جلسه ی درس که طی آن یک یاچندنفر از دانش آموزان یا کل کلاس به دلیل اینکه تمرین کلاسی رازودتر تمام کرده اندیادرس زودتر تمام شده است وموقع شروع مبحث جدید نیست یا دانش آموزان باید منتظربمانندتاموادووسایل لازم مهیا شود وقت آزاد پیدامی کنند زمان بیکاری می گویید.اگر دستورالعمل های مشخص برای مواجهه بااین موقعیت ها وجود نداشته باشد،به آسانی می توانند به بی نظمی منجر شوند.
بهترین روش اجتناب از مشکلات وقت بی کاری ،کاهش میزان وقوع آن است. تکالیف وبرگ های تمرین اضافی و در اختیار دانش آموزقرار دادن آن روش مناسبی در این زمینه است .
خاتمه دادن به درس
پایان درس آخرین مرحله ای است که طی آن احتمال دارد مشکلات مدیریتی روی دهد مشکلاتی که در این مرحله وجود دارد به شرح زیر است :
1)اختصاص ندادن وقت کافی برای به پایان رساندن فعالیت های برنامه ریزی شده
2)وجود ابهام در تعیین و اعلام به موقع مشق شب
3)عدم وضع مجموعه ای از مقررات برای خروج تک تک دانش آموزان از کلاس درس
4)عدم نشانه گذاری به نحوی که دانش آموزان بدانند که درس تاچه مدتی باید ادامه یابد
جریان انتقال دانش آموزان در تدریس
یکی از روشهای اصلی برای سودمندی کلاس درس این است که در جریان انتقال از یک قسمت درس به قسمت دیگر وقت زیادی تلف نشود .درصورتی که لازم باشد دانش آموزان از یک قسمت کلاس به قسمت دیگر آن بروند این مساله می تواند مشکل ویژه ای باشد.
اگر چنین انتقال هایی به طور مناسب اداره نشوند به آسانی بخش قابل توجهی از وقت کلاس را به خود اختصاص می دهند وباعث اتلاف وقت می شوند.
مثلا تدریس مبحث جدید برای کل کلاس وانتقال به تمرین انفرادی به عنوان یک مبحث جدید یا زمانی که دانش آموزان بایستی از کلاس به کارگاه یا آزمایشگاه یاسمعی بصری ویانمازخانه آموزشگاه بروند.یاوقتی که درکلاسهای موضوعی که امروزه درحال برنامه ریزی و اجرا است باید وسایلی مثل کتاب تمرین یا مداد یا خودکارشان را بیاورند .
مراحل انتقال باید تا حدامکان کوتاه و آسان باشند.بدین منظور معلمان کارآمد دستورالعمل های روشنی برای انتقال های درسی وضع می کنند .
مثلا 1- محدود کردن تعداد دانش اموزانی که در یک زمان می توانند جابجا شوند
2- سپردن وظیفه جمع کردن برگه ها به یکی از دانش اموزان
3- در نظر گرفتن مراحل مشخص برای اجرای انتقال
نشانه گذاری cueing تکنیک سودمندی است برای اگاه کردن دانش اموزان از نزدیک بودن زمان انتقال درسی
در این روش به دانش اموزان گفته می شود برای تمام کردن کارشان 5 دقیقه وقت دارند و این جمله یک دقیقه قبل از پایان وقت تمرین کلاسی تکرار می شود .
ارائه ی تکلیف شب
ارائه مشق شب یکی از قسمت های مشکل تدریس است به ویژه به این دلیل که همه دانش اموزان مشتاق انجام دادن تکالیف درسی نخواهند بود . برای به حداقل رساندن این مشکلات ، معلمان کارامد بلافاصله به دنبال فعالیت های کلاسی تکلیف می دهند . این کار مشق شب را به عنوان یکی از قسمت های اصلی درس مطرح می کند معلم همچنین باید بگوید که تکلیف شب حائز اهمییت است .
برای مثال معلمی که می گوید ." تمرین این قسمت به شما کمک می کند که وقتی به تمرین های مشکل تر رسیدیم آنها را خوب انجام دهید به همین دلیل چند تمرین در مورد آن به شما خواهم داد " نسبت به معلم دیگری که می گوید " من مجبورم برای شما تکلیف معین کنم بنابر این تمرین های 12 و 14 در صفحه 25 را انجام دهید " انتظارات متفاوتی ایجاد می کند .
جو کلاس درس
جو کلاس درس از دهه 1960 به صورت گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است . فرا تحلیل تعداد زیادی از یافته های پژوهشی که توسط ونگ ،هارتل، و والبرگ ( 1997) اجرا شد نشان داد که جو کلاس یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر پیشرفت دانش اموزان است .
پرورش انگیزه در دانش اموزان
ظرفیت طبیعی و تمایل فرد به یاد گرفتن و رشد کردن به شیوه ی مثبت و هدفمند برای دست یابی به اهداف شخصی انگیزش نام دارد .
تقریبا هر کاری که معلم در کلاس انجام می دهد از جمله نحوه ارائه اطلاعات ،نوع تمرین های مورد استفاده و شیوه ی تعامل با دانش اموزان و فرصت های که به دانش اموزان برای تمرین انفرادی و یا گروهی می دهید اثر انگیزشی بر روی دانش اموزان دارد با وجود این اثرات انگیزشی متعدد معلمان ابزار کمی برای درک انگیزش و نحوه افزایش آن در دانش آموزان خود دارند .
امروزه نظریه های انگیزشی بیشتر برنحوه تفکر افراد در باره خود و توانایی های یادگیری خویش متمرکز است تا رفتارهای انان ، علاوه بر این نظریه های معاصر ، انگیزه یادگیری را ظرفیت طبیعی می دانند که در تمامی دانش آموزان ، به طور بالقوه وجود دارد و اگر آنان به صورت مثبت فکر کنند و در محیط حمایت گرانه حضور داشته باشند گسترش می یابد.
اکثر نظریه های شناختی معاصر بر ساختارهای ذهنی و سازماندهی تجارب ،تاکید اساسی دارند و براساس این رویکرد ، انگیزش حاصل باورهای اموخته شده فرد در باره ارزشمندی فردی، توانایی ها و قابلیت های خود ( خود پنداره های تحصیلی ) ، اهداف و انتظارات فرد برای کسب موفقیت یا شکست و احساسات مثبت و منفی ( کنجکاوی و اضطراب ) ناشی از فرایند خود ارزشیابی است . مانند انچه در تحقیقات البرت بندورا (1) و کووینگتن( 2) و کارول دوک (3) و دیگران آمده است .
1-albert bandura 2- martyCovington 3 – carol dwee
درک انگیزش و نحوه افزایش آن
سئوال این است که معلم چگونه می تواند از طریق کیفیت تعامل با دانش اموزان ، نقش خود را ایفا کند ؟ برخی از اصول اساسی بدستآمده از پژوهشهای تربیتی عبارتند از :
الف ) دانش آموزان از طریق یادگیری شرایط و فعالیت هایی برانگیخته می شوند که به انها اجازه داده شود تا دست به انتخاب های شخصی بزنندو مقتضیات تکالیف را با ظرفیت هایشان هماهنگ سازند .
ب) انگیزش دانش اموزان در صورتی افزایش می یابد که دریابند تکالیف یادگیری به طور مستقیم با نیازها و علایق و اهداف شخصی انها مرتبط است و سطوح دشواری تکالیف به گونه ای است که می توانند به صورتی موفقیت امیزانها را انجام دهند .
ج) انگیزش ذاتی دانش آموزان به یادگیری می تواند در محیطی امن ، اعتماد بخش و حمایت گرانه پرورش یابد.
راهبردهای مهمی که معلمان می توانند برای کمک به دانش آموزان در جهت خود انگیزشیانان به کار برند عبارتند از :
الف ) کارکردهای روانشناختی دانش آموزان را در ایجاد و هدایت افکاری که بر انگیزه و یادگیری تاثیر می گذارند آموزش دهند .
فعالیت :
الف) درک چرخه افکار
ب) درک کردن اصل واقعیت های مجزا
ج) درک احساس ناامنی
د) چرخه افکار در تعارضات بین فردی
و) درک ارزش یادگیری
ب) به دانش آموزان کمک کنند تا خودشان ، فرایند یادگیری و فعالیت های یادگیری خاص را ارزشمند تلقی کنند .
فعالیت :
الف ) درک ارزش یادگیری
ب) تشخیص نیازها و تعیین علایق و اهداف دانش آموزان
ج) نظر سنجی از علایق دانش آموزان در جلسات فردی و گروهی
د) مرتبط ساختن علایق و اهداف یادگیری
ج) فرصت هایی برای دانش آموزان ایجاد کنند تا تمایلات طبیعی خود نسبت به یادگیری و رشد کردن را ثابت کنند و مسئولیت یادگیری را بر عهده بگیرند .
فعالیت :
الف ) اهمییت کنترل شخصی دانش آموزان
ب) ارایه ی فرصت ایفای نقش دانش آموزی
ج) ارایه ی مسئولیت یادگیری به دانش آموزان
د) تشویق به قبول خطرات تحصیلی تا پیامدهای بالقوه منفی تجارب آموزشگاهی چون کسالت ، ترس از شکست و گوشه گیری و ... را جبران کنند .
فعالیت :
الف ) کلاس درس محیطی مناسب برای مشارکت باشد
ب) از اظهار نظر منفی سایر دانش آموزان جلوگیری شود
ج) از بی ارزش تلقی کردن مهارت های منحصر به فرد دانش آموزان اجتناب شود
د) نظام جدید پاداش دهی ایجاد شود
و) ایجاد فضای مثبت از حمایت شخصی و اجتماعی که در آن تک تک دانش آموزان ، صادقانه احساس ارزشمندی و مورد احترام بودن کنند .
فعالیت :
الف ) ایجاد محیطی امن
ب) بیان واضح قواعد و مقررات و دستور العمل ها
ج) تصمیم گیری دسته جمعی
د) تشویق دانش آموزان به ابداع و نوآوری
و) پذیرش دیدگاهها و راه حل های متفاوت
اصول و فنون آماده سازی و ایجاد انگیزه
انگیزه، حالات درونی فرد است که موجب تداوم رفتار تا رسیدن به هدف میشود. انگیزه ارتباط مستقیم و مثبت با پیشرفت تحصیلی دارد.
به همین علت علاوه بر آنکه انگیزه وسیله‌ای برای پیشرفت تحصیلی در نظر گرفته میشود، گاهی از آن به عنوان هدف نیز نام برده میشود، زیرا با افزایش انگیزه، پیشرفت تحصیلی نیز پدید می‌آید.
از آنجا که هوش و استعداد تحصیلی به‌عنوان دو عامل اساسی در پیشرفت تحصیلی، کمتر تحت تأثیر معلم یا مربی واقع میشود، سعی بر آن است که با افزایش انگیزه دانشآموزان حداکثر بهره‌وری از هوش صورت گیرد. زیرا در حالت مساوی برابری هوش و استعداد تحصیلی افراد، مشاهده شده است که پیشرفت تحصیلی افراد با انگیزه چشمگیرتر بوده است. با وجود آ ن که معلمان در تغییر هوش و استعداد تحصیلی نقش چندانی ندارند، ولی می‌توانند در بالا بردن انگیزه دانشآموزان مفید واقع شوند.
انگیزه به دو نوع درونی و بیرونی قابل تقسیم است. از انگیزه بیرونی می‌توان به تقویت‌کننده‌هایی چون پول، تائید، محبت، احترام، نمره و از تقویت‌کننده‌های درونی می‌توان به رضایت خاطر و احساس خوب از یادگیری اشاره کرد.
آنچه که بیشتر موجب رفتار خود‌جوش میشود، انگیزه درونی است. هدف عمده فعالیتهای پرورشی معلم یا مربی این است که دانش‌آموز به تدریج از انگیزه‌های بیرونی به سمت انگیزه‌های درونی هدایت شود.
تفاوت اساسی افراد دارای انگیزه درونی با افراد دارای انگیزه بیرونی این است که افراد با انگیزه درونی احساس کفایت بیشتری در خود دارند و کمتر به دیگران اجازه می‌دهند که محرک رفتارشان شوند. این گروه از دانشآموزان، خود تعیین کننده رفتارها هستند و به خاطر کفایتی که در خود احساس می‌کنند، باور دارند که می‌توانند با رفتارشان بر محیط خود تأثیر بگذارند.
این گروه از دانش آموزان با انگیزه درون‌گرا، تصورشان این است که موفقیت و عدم موفقیت در تحصیل به خاطر نحوه رفتار صحیح یا غلط خودشان است.
اما برخلاف آنها، دانشآموزان باانگیزه برون‌گرا، احساس بی‌کفایتی یا کفایت کمی داشته و همواره تصور می‌کنند که موفقیت آنها تحت تأثیر عوامل محیطی نظیر:
معلم و سوالات سخت است. این گروه از دانشآموزان حتی اگر درس بخوانند، باز هم موفقیت چندانی نخواهند داشت. چرا که اندک تلاش آنها به خاطر همان انگیزه‌های بیرونی، همچون فرار از تنبیه یا کسب خواست معلم است.اینان در صورت کسب موفقیت اندک هم آن را به شانس و تصادف نسبت می‌دهند و نه به تلاش و استعداد خود.
این دانشآموزان حتی اگر نیم‌نگاهی به موفقیت داشته باشند، آنقدر آن را صعب‌الوصول می‌دانند که دست به عمل نمی‌زنند، در نتیجه هرگز طعم موفقیت را نخواهند چشید.
در حقیقت گام اول در برخورد با این افراد چشاندن طعم موفقیت به آنها و درهم شکستن تصور منفی آنها در مورد دستیابی به موفقیت است. در این صورت است که «موفقیت»، «موفقیت» می‌آورد.
از آنجایی که انسان آمادگی دارد تا فعالیت‌ها و تصوراتش را تعمیم دهد، موفقیت در یک درس منجر به موفقیت در دروس دیگر میشود و این موضوع در مورد دروس اصلی هر رشته مهم‌تر است.
درواقع، ضعف درسی در این دروس منجر به بی‌علاقگی به تحصیل و گاهی حتی ترک تحصیل میشود و البته عکس آن هم صادق است. به همین علت به معلمان دروس اصلی هر رشته توصیه میشود، شرایط آموزشی و امتحانی را مطلوب نمایند و با ارزشیابی‌های مناسب فضای کلاس را لذت‌بخش کنند.
به طورکلی به‌منظور افزایش انگیزه دانشآموزان و سوق دادن آنها به سمت درونی شدن انگیزه‌ها راهکارهای زیر توصیه میشود:
۱) سعی کنیم اولویت تجربه‌های دانشآموزان برای آنها جالب باشد، احساس موفقیت اولیه اعتماد به نفس آنها را افزایش میدهد. این موضوع در مسابقات ورزشی نیز مشهود است.
۲) برای موفقیت دانشآموزان پاداش در نظر بگیریم. منتظر نباشیم تا افت تحصیلی اتفاق افتد و سپس موفقیت را تحسین کنیم.
۳) با احترام گذاشتن به تفاوت‌های فردی دانشآموزان، هرگز آنها را با یکدیگر مقایسه نکنیم.
۴) دانشآموزان را در کلاس کمتر درگیر مسائل عاطفی منفی نمائیم و نسبت به حساسیت‌های عاطفی آنان آشنا و در کاهش آن کوشا باشیم. سخت‌گیری و انضباط شدید، تبعیض، بیان قضاوت‌های منفی و خبرهای ناخوشایند از جمله عواملی است که موجب درگیری ذهنی و کاهش علاقه به یادگیری میشود.
۵) بلافاصله پس از آزمون یا پرسش کلاسی، دانشآموزان را از نتیجه کار آگاه کنیم .
۶) برای اینکه دانش‌آموز بداند، در طول تدریس به‌دنبال آموختن به چیزی باشد، بیان اهداف آموزشی مورد انتظار از او را در ابتدای درس فراموش نکنیم.
۷) چگونگی یادگیری و نحوه انجام کار برای دانش‌آموز مشخص کنیم .
۸ ) به‌منظور افزایش حس کفایت در دانش‌آموز از او بخواهیم مطالب یاد گرفته شده را به دوستان یا کلاس آموزش دهد.
۹) در مورد مشکلات درسی دانش‌آموز و ریشه‌یابی آن، با او تبادل نظر و گفت‌وگو کنیم.
۱۰) تشویق کلامی در کلاس، به صورت انفرادی بسیار حائز اهمیت است.
۱۱) مطالب درسی را به ترتیب از ساده به دشوار مطرح کنیم.
۱۲) از بروز رقابت ناسالم در بین دانشآموزان پیشگیری شود.
۱۳) در فرآیند آموزش متکلم وحده نباشیم و یادگیرندگان را در یادگیری مشارکت دهیم.
۱۴) علاقه به دانشآموزان و تعلق خاطر و اهمیت دادن به یکایک آنها، سطح انگیزه‌ها را افزایش میدهد.
۱۵) آموزش را با «تهدید» پیش نبریم.
۱۶) برای دانشآموزان با انگیزه، خوراک علمی کافی داشته باشیم.
۱۷) با محول کردن مسئولیت به دانشآموزان کم توجه، آنان را به رفتارهای مثبت هدایت و علل کم‌توجهی در آنها را بررسی کنیم .
۱۸) شیوه‌های تدریس را از سنتی به شیوه‌های روز تغییر داده و با استفاده از تکنولوژی آموزشی، حواس پنجگانه دانشآموزان را به کار گیریم.
۱۹) میان درس کلاس و مسائل زندگی که به وسیله همان درس قابل حل است، ارتباط برقرار کنیم.
۲۰) تدریس را با طرح مطالب و پرسش‌های جالب توجه آغاز کرده و با تحریک حس کنجکاوی، دانشآموزان را برانگیخته‌تر سازیم.
۲۱) به وضعیت جسمانی دانشآموزان توجه کرده و علل جسمی بی‌توجهی و کاهش انگیزه آنان را بیابیم.
۲۲) محیط کلاس را با طراحی زیبا و مناسب، جذاب سازیم تا مانع بروز کسالت روحی شویم.
۲۳) با فرهنگ و تاریخچه زندگی افراد مدرسه یا محله‌ای که در آن تدریس می‌کنیم، آشنا شده و در طول تدریس از مثال‌های آشنا استفاده کنیم.
۲۴) به منظور اطلاع از نتیجه فعالیت درسی دانشآموزان و ارائه بازخورد به موقع و مناسب، تکالیف آنان را بلافاصله در جلسه بعدی ملاحظه و با رفع اشکالات، جنبه‌های مثبت را تشویق کنیم .
۲۵) در گرفتن آزمون و امتحان به قول خود عمل کنیم.
۲۶) زمان یادگیری باید در حد توان دانش‌آموز باشد. برای تجدید قوا و انگیزه در میان کلاس از وقت تفریح و استراحت غافل نشویم.
۲۷) دانش‌آموز را از میزان پیشرفت خود آگاه سازیم تا بداند برای رسیدن به هدف چه گام‌های دیگری بردارد.
۲۸) به لحاظ اخلاقی و ایجاد انگیزه، همیشه خوش‌اخلاق و خوش‌رو باشیم.
۲۹) به منظور افزایش حس کفایت و مشارکت در ارائه دروس از نظرات دانشآموزان استفاده کنیم.
۳۰) مطمئن باشیم که توجه دانشآموزان برای شروع تدریس آماده است.
۳۱) تمام مطالب دشوار را یکجا و در یک جلسه آموزش ندهیم.
۳۲ ) به خاطر داشته باشیم، توجه افراطی به دانشآموزان (قوی یا ضعیف) موجب متشنج شدن فضای کلاس میشود.
۳۳ )دانشآموزان را به گروه‌های «خوب»، «بد» و «ضعیف» تقسیم‌بندی نکنیم.
۳۴) از ورود به موضوعات حاشیه‌ای که منجر به انحراف توجه کلاس میشود، بپرهیزیم.
۳۵) با ایجاد جلسات بحث و تحلیل به دانش آموزان فرصت تفکر و اظهار نظر بدهیم.
۳۶) هرگز دانشآموزان را مجبور به انجام فعالیتهای تحقیرکننده نظیر «جریمه» نکنیم.
۳۷)به افراد درون‌گرا، کمرو، مضطرب که تمایلی به ابراز وجود ندارند، توجه کرده و با تقویت رفتارهای مثبت، آنها را به مشارکت در بحث‌های کلاسی و کارهای گروهی تشویق کنیم.
۳۸) در روشهای تدریس، کنفرانس و سمینار را مد نظر قرار دهیم.
۳۹ )تأکید بر نمره، اضطراب دانشآموزان را افزایش میدهد و مانع از توجه کامل به موضوع درس میشود. این دانشآموزان با وجود تلاش زیاد از نمرات پایینی برخوردارند و به تدریج رابطه میان تلاش و نتیجه را نادیده می گیرند که در نهایت منجر به از دست رفتن انگیزه خواهد شد.
۴۰) گاهی از تجربه‌های دوران تحصیل و شکست‌ها و موفقیت‌های خود برای دانشآموزان صحبت کنیم
علل بی نظمی دانش آموزان در کلاس درس... بسیاری از معلمان و حتی مدیـران مـدارس از دانش آموزانی که به اعتقاد آن ها شلوغ هستند و رفتارهای نا خواسته و نا مناسبی از خود بروز می دهند و به این ترتیب نظم و انضباط مدرسه و کلاس درس را دچار اخلال می کنند گله دارند....
برای خیلی از معلمان و مدیران ومعاونین مدارس ، وجود کلاسهای ساکت و به اصطلاح مودب و منضبط ، نشان از رضایت دیگران از نحوه کار معلم و مربی دارد و این در حالی است که به تمایل تحرک دانش آموزان در سنین مختلف توجه نمی شود و با انجام شیوه های بازدارنده فعالیت و تحرک ، بر جریان آموزش لطمه وارد می آورند یکی از این دوره های حساس دوره پیش دبستانی است ....یادگیری فعال را فدای مدیریت کلاس و انضباط خشک نکنیم محدوديت هايي که بر سر راه تحرک کودکان يا شرکت فعالانه در طول دوره کلاس قرار گرفته در خور توجه مي باشد
مدیریت کلاس در مقابل یادگیری فعال
کودکان فراگیرندگان فعالی هستند.آگاهی از این امر باید برای مربیان تربیت بدنی کمی آسودگی فراهم آورد
با این وجود اگر فعالیتهای جسمانی به عنوان رفتار اولیه ای که کودکان فرا میگیرند شناخته شود به نظر میرسد که تربیت بدنی با طبیعت کودکان متناسب است . گاهی مدرسه این ویژگی مهم کودک را نادیده میگیرد . محدودیت هایی که بر سر راه تحرک کودکان یا شرکت فعالانه در طول دوره کلاس قرار گرفته در خور توجه می باشد . طرح معمول اجرای یک کلاس تربیت بدنی را در نظر بگیرید
کودکان به آرامی به درون سالن ورزشی قدم میگذارند
آنها خودشان را در صفهای تیمی یا اشکال استاندارد دیگر نظم می دهند
آنها دست به سینه و با نگاه به معلم خود آرام و ساکت می نشینند
آنها به آرامی به دستورات معلم گوش می دهند
آنها در واکنش به توصیه های معلم حرکت می کنند .
وقتی معلم به کودکان می گوید وسایل را سر جایشان بگذارند و به آرامی و به صف سالن را ترک کنند زمان پایان کلاس فرا رسیده است
برای بیشتر معلم ها این شرایط کلاس خیلی خوب را به تصویر می کشد . با این وجود اولین نگرانی معلمان جدید ( همانند بسیاری از معلمان با تجربه ) مدیریت کلاس است . همچنین مدیران و والدین توقع دارند معلمان کنترل کلاسهایشان را به دست گیرند . بارزترین نشانه مدیریت موثر کلاس زمانی است که بچه ها تکالیف تعیین شده معلم را به آرامی تمرین می کنند . هر چند که سرو صدا و بی نظمی پیشنهاد نمی شود اما معلم ممکن است هنوز نگران باشد که وسایل و زمان لازم برای به دست آوردن چنین کلاسی تلف شده استwww.zibaweb.com
مشکلاتی در مدیریت کلاس اغلب در آموزش پیش دبستانی وجود دارد . تاکید بر یادگیری مستقیم از معلم در یک محیط محدود، شور و نشاط و توسعه یادگیری در کلاس را از بین می برد . در یک محیط بازی بچه ها به یادگیری ترغیب می شوند . آنها به نوبت طرحهای بازی را برای همدیگر توضیح می دهند و با توجه به تواناییهای فزاینده خود به حل کردن مسايل پیچیده و تصمیم گیری مشغول می شوند . در محیط مدرسه سنتی علایق و عقاید کودکان در مقایسه با علایق و عقاید معلمان کمتر مورد تایید قرار می گیرد . چنین تمهیدات یک جانبه ای در بین کودکان ممکن است به خاتمه زود هنگام پاره ای از نقش آنها (به عنوان دانش آموز و یکی از ارکان مدرسه ) منجر شود
همچنین در مدت زمانی که صرف می شود استاندارد رفتاری تحت فرمان معلم ، مورد قبول واقع شود، فرصت یادگیری به هدر میرود . مدت زمانی را در نظر بگیرید که در کلاسهای زیادی به انتظار پیروی از یک استاندارد رفتاری صرف می گردد . مانند مدت زمان تشکیل یک صف مستقیم، ساکت نشستن ، وسایل را بی حرکت نگه داشتن یا نگاه کردن به معلم . بسیاری از معلمان توجیه می کنند که دانش آموزان به این موقعیتها نیاز دارند تا کنترل خود را بیاموزند . متاسفانه در بعضی از این محیط ها آنها حتی تغییر ظاهری بسیار کمی را در رفتارشان به کار می بندند .
در نهایت تاکید بر مدیریت در دوران پیش دبستانی نا بجا می باشد زیرا از نظر توسعه نا مناسب است . کودکان فقط فراگیران فعال نیستند ، آنها به سبب قدرت استدلال بسیار بالا موجودات فعالی هستند . پیاژه در نظر یه خود استدلال می کند که کودکان از طریق شنوایی و تفکر چقدر می توانند یاد بگیرند . مرحله (تفکر قبل از عمل ) نشان می دهد که کودکان از 6 یا 7 سالگی شکل دادن تصاویری را در مغزشان شروع می کنند . به عبارت دیگر ، توانایی کودک برای شکل دادن یک طرح منطقی برای تحرک کاملا محدود می باشد . از این رو ، او به تحرک و فعالیتهای دستکاری جسمانی به عنوان یک ویژگی آموزشی نیاز دارد. علاوه بر این ، تمایل به موفقیت یا رقابت ، کودکان را به انطباق و وفق دادن اطلاعات ادراکی سوق می دهد همان طور که فعالانه در یادگیری یک وظیفه شرکت می کنند . بنابراین در حالی که دانش آموزان فعالانه به تمرین مهارت درگیرند ، ارايه اطلاعات قبل از مشارکت ممکن است به اندازه آموزش (به عنوان عامل تقویت کننده ) مفید نباشد . علاوه بر این ، در نظر بگیرید که کودکان قابلیت زیادی برای یادگیری از یکدیگر دارند . به یقین تمرین بی سر و صدا با کاهش بازخوردها از سوی همسن و سالانشان مانع یادگیری آنان از دیگران می شود . همچنین فرصتهای حل کردن مشکلات همسن و سالان نیز از این طریق حذف می گردد منبع:ماه نامه زیور ورزش
علل بی نظمی دانش آموزان در کلاس درس و شیوه های برخورد با آن
بسیاری از معلمان و حتی مدیـران مـدارس از دانش آموزانی که به اعتقاد آن ها شلوغ هستند و رفتارهای نا خواسته و نا مناسبی از خود بروز می دهند و به این ترتیب نظم و انضباط مدرسه و کلاس درس را دچار اخلال می کنند گله دارند . هر کدام از این افراد واکنش های متفاوتی در مقابل این نوع دانش آموزان از خود نشان می دهند و تصمیم گیری ها ی آنان در این زمینه هم متفاوت است . معمول ترین و آشکار ترین این تصــمیـم گیـری ها برای کاهش یا از بین رفــتن بی نظمی ، گرفتن تعهد کتبی از دانش آموزان و در صورت تکرار از والدین آنان ، تهدید به تنبیه و حتی عملی کردن آن و در نهایت اخراج موقتی از کلاس و مدرسه است . از این رو ، نگارش این مقاله و مطالعه ی آن ، به معلمان و مدیران کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند .
در زمــینه ی بی نظــمی دانــش آمــوزان در کـلاس درس ، معلمان بایــد به سه سوال پاسخ دهند :
1) علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان کدام اند ؟
2 ) چگونه می‌توان از بروز و ظهور رفتار های نا مناسب دانش آموزان ، که نظم و انضبــاط را به مخاطره مي اندازند ، پیشگیری کرد ؟
3 ) به هنگام وقوع رفتار های نا مطلوب دانش آموزان ، چه باید کرد ؟
برای پاسخ دادن به این سوال هــا به عــبارت دیــگــر ، شنا سایی علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان در مجموعه عامل های متعدد ، باید زیر مجموعه ای از عوامل کشف شوند تا با ارائه ی راه کار های کاربردی برای از بین بردن یا کاهش آن ها ، تغییرات مناسب و مثبت در کیفیت نظم و انضباط مدرسه ایجاد شود. در این ارتباط ، کارگاهی با حضور عده ای از معلمان با تجربه در مراکز تربیت معلم یاسوج برگزار شد . حاصل چند جلسه بارش مغزی در این کار گاه برای پاسخ به سوال های یاد شده ، بررسی شد . سپس با اندکی دخل و تصرف و تغییر در دید گاه های افراد ، این مقاله برای استفاده ی معلمان و مدیران مدارس و دست اندر کاران تعلیم و تربیت تهیه و تنظیم شد.
علل بی انضباطی دانش آموزان را می توان با توجه به ابعاد در یک مقاله نمی گنجد ، اما به دلیل کاربردی بودن بحث وجلوگیری از طولانی شدن آن ابتدا به ذکر علل و عوامل کلی بی انـضباطی دانــش آموزان می پردازیم ، آنگاه حاصل هم اندیشی معلمان با جربه را در این زمینه به طور مختصر بررسی می کنیم و در پایان هر قسمت ، راهکار های عملی برای جلوگیری از بی انضباطی دانش آموزان را به منظور برقراری نظم و انضباط در مدرسه ارائه می کنیم .
علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد :
الف ) علل مربوط به دانش آموزان (ویژگی های فردی آنان ) ؛
ب ) عوامل مربوط به معلم ؛
ج ) عوامل مربوط به فضای مدرسه ، کلاس درس و کارکنان ستادی مدرسه ؛
د) ویژگی های خانوادگی دانش آموزان ؛
و ) عوامل اجتماعی .
نظم و انضباط تعاریف متعددی دارد. عده ای کنترل رفتار فرا گیرند گان و تسلط بر عوامل رفتاری آنان را انضباط می نامند . برخی دیگر معتقدند نظم و انضباط شامل هر نوع سازماندهی در محیط مدرسه و کلاس است ، به نحوی که سبب افزایش یاد گیری شود . صفوی ( 1383 ) می گوید« انضباط عبارت است از اعمال قواعد و مقرراتی که یاد گیری از تسهیل می کند و اخلال در کلاس را به حداقل کاهش می دهد (ص 266 ) . لو فرانسوا (1991 ) معتقد است " انضباط" به آن دسته از اعمال معلم اطلاق می شود که مانع سر زدن رفتارهایی از دانش آموز است که فعالیت کلاسی را مختل یا تهدید به اخلال می کنند(نقل از زمانی ، 1378) با وجود این ، بی نظمی یا بی انضباطی را می‌توان این گونه تعریف کرد : انجام دادن هر عمل یا رفتاری به وسیله ی دانش آموز که سازماندهی مدرسه و فعالیت های کلاس را مختل یا تهدید به اخلال می کند. بروز رفتارهایی از دانش آموزان که انضباط کلاس را مختل می کنند ، تنها به معلم و کلاس درس مربوط نیستند، بلکه همان طور که قبلا گفته شد علل دیگری نظیر عوامل آموزشگاهی ، خانوادگی ، اجتماعی و... وجود دارند که به طور مستقیم یا غیر مستقیم زمینه را برای بروز رفتار های مخرب دانش آموزان فراهم می‌کنند . بنابراین ، برای برقراری انضباط در کلاس درس و اداره ی آن ، معلمان باید قبل از برقراری نظم و انضباط اقدامات لازم را برای پیشگیری از رفتار های نامناسب دانش آموزان را به کار گیرند ؛ زیرا پیشگیری مهم تر از در مان است . کانین ( 1970 ) در تحقیق خود که به مقایسه ی رفتار معلمان در کلاس های دارای رفتارهایی نا مطلوب وكلاس‌هاي عادي پرداخته است او مي‌گويد : تفاوت اين كلاس‌ها به نحوه‌ي پاسخ گويي معلمان به رفتار نامطلوب دانش آموزان مربوط نیست ، بلکه از اقدامات پیشگیرانه ی آن ها نا شی میشود (نقل از کدیور 1382 ص 431 ) به هر حال بی نظمی های دانش آموزان در کلاس علل متعدد دارد :www.zibaweb.com
الف – علل مربوط به دانش آموزان
گاهی علل بی نظمی در کلاس ناشی از خود دانش‌آموز است . برخی از این علت ها عبارت است از :
1 ) ناراحتی های جسمی ، روحی و روانی ؛
2 ) نداشتن علاقه و انگیزه ؛
3 ) سر در گم بودن و بی اعتنایی به انتظارات معلم و قوانین و مقررات مدرسه و کلاس درس ؛
4 ) نداشتن برنا مه ی مشخص مطالعه ؛
5 ) کم خوابی و خستگی مفرط ؛
6 ) انجام دادن تکالیف خود ؛
7 ) تغذیه ی نا مناسب ؛
8 ) نا امیدی به آینده ؛
9 ) استقلال طلبی و مقابله با اقتدار معلم .
از بین بردن یا کاهش عوامل بی نظمی ، در درجه ی اول مستلزم هم کاری و هماهنگی میان خانه و مدرسه است ، و روشن است که معلمان و اولیای مدرسه به تنهایی و بدون همکاری والدین کاری از پیش نخواهند برد . بنا براین ، در نظام آموزش و پرورش برای برقراری ار تباط میان خانه و مدرسه نهاد مستقلی به نام انجمن اولیا و مربیان به وجود آمده است که این نهاد در هر مدرسه ای برای آگا هی والدین از مراحل رشد فرزندان خود در سنین متفاوت و آگاه کردن آن ها از این مسائل فعالیت می کند :
o توجه والدین به وضعیت جسمی و روحی فرزندان خود ؛
o ایجاد شرایط ، موقعیت و امکانات مورد نیاز برای پیشرفت تحصیلی فرزندان خود ؛
o تشویق ما دی و معنوی و تقویت اعتماد به نفس آن ها ؛
o پذیرش وضعیت خاص فرزندان خود و مقایسه نکردن آن ها با افراد دیگر؛
o تبعیض قایل نشدن بین آن ها ؛
o تهیه ی میز و صندلی ، اتاق مطالعه ، وسایل مورد نیاز ، رعایت سکوت هنگام مطالعه؛
o کمک به آن ها در تهیه و اجرای برنامه ی مطالعه ؛
o تشویق آن ها به ورزش و تفریحات سالم و تنظیم خواب و استراحت آن ها ؛
o داشتن برنامه ی تغذیه ی مناسب ، کمک به آن ها در انتخاب دوستان مناسب ؛
o آگاه کردن فرزندان از وظایف خود در مدرسه و خانه ، رعایت حقوق معلمان و کمک به دوستان و هم کلاسان خود ؛
و در نهایت تشویق آن ها به رعایت نظم و انضباط در مدرسه و کلاس درس ، اغلب، والدین علاقه مندند که بدانند در طول سال تحصیلی، درخصوص امور تحصیلی وحتی تر بیتی فرزندان خود ، چه وظیفه ای به عهده دارند وچه کمک هایی سبب پیشرفت تحصیلی فرزندانشان می شود . آگاهی از این مسائل، مستلزم ارتباط مستمر با مدرسه است.www.zibaweb.com
ب- علل مربوط به معلم
1) فقدان آماد گی جسمی ، روحی و روانی معلم ؛
2 ) نا مناسب بودن وضعیت ظا هری معلم ؛
3 ) نا آگاهی از روش های جدید تدریس و استفاده ی مکرر از روش های سنتی ؛
4 ) بی علاقه بودن به شغل معلمی ؛
5 ) نا توانی در برقراری ارتباط مطلوب با دانش آموزان ؛
6 ) رعایت نکردن عدالت آموزشی ( تبعیض بین دانش آموزان )؛
7 ) نا مناسب و نا رسا نا بودن صدا ی معلم؛
8 ) نداشتن طرح درس؛
9) بی توجهی به نیاز های دانش آموزان؛
10) فعال بودن معلم و منفعل بودن دانش آموزان ؛
11) استفاده ی نا مناسب از تشویق و تنبیه؛
12) بی حـوصــلگی و نداشتن صــبر و بــر د بــاری و سعه ی صدر ؛
13 ) بی نظمی معلم (نظیر دیر آمدن به کلاس و ترک زود هنگام آن و... )؛
14 ) تسلط نداشتن به موضوع مورد یاد گیری؛
15 ) نداشتن رو حیه ی انتقاد پذیری و خود داری از پاسخ گویی به سوال های دانش آموزان؛
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.