نکات ضروری درباره ی خواندن و نارسا خوانی
شامل:
- عوامل مؤثر در اختلال خواندن
- راههاي درمان اختلال خواندن
- مشكلات خواندن و رههاي شناسايي آن
- انواع خواندن و ملاك هاي ارزشيابي از خواندن؛
خواندن مهارتي است كه نيازمند دانش و تجربه است.خواندن مانند ساير مهارت ها نيازمند آموزش است.
امروزه دانشمندان علوم پزشكي و تربيتي، دريافته اند كه قدرت مغز انسان فراتر از تصوّري است كه پيش از اين وجود داشته است تاجايي كه ما قادريم فقط با يك نگاه مطالب زيادي را كه در ميدان ديد چشم ما قرار دارد، به سرعت بخوانيم و درك كنيم. اما چرا برخي از افراد به خوبي نتوانسته اند اين مهارت ها را كسب نمايند؟ عده اي آن را به اختلال در ناحيه ي گفتاري نيمكره مغز و عده اي هم علت را به اختلالات عصبي و صدمات مغزي مرتبط مي دانند. به هر حال هرچه هست بايد به دنبال علت و معلول ها بگرديم و براي درمان كودكاني كه در خواندن دچار مشكل هستند، چاره انديشي كنيم.
ويژگي هاي كودكان دچار مشكل خواندن
1-اغلب پسر هستند.
2-تمايلي به خواندن ندارند.
3- دامنه توجه و تمركزشان كوتاه است.
4- معمولاً دچار افت تحصيلي هستند.
5- احساس نااميدي، بي لياقتي و اعتماد به نفس پايين مي كنند.
6- به جاي آنكه چشمهايشان را هنگام خواندن حركت بدهند،سرشان را حركت مي دهند.
7- كلمات را از روي حدس و يا جابه جا مي خوانند.
8- حافظه ديداري و شنيداري كافي ندارند.
9- در مدرسه سازگاري اجتماعي مناسبي ندارند.
10- به نقطه گذاري ها توجه ندارند و به معني و مفهوم كلمات و جمله ها بي توجه هستند.
11- در هجي كردن كلمات ضعيف هستند.
12- در يادآوري،نظم و تداعي معاني دچار مشكل هستند.
برخی ازمشکلات خواندن
1-اشکال در شناسایی حروف یا برخی حروف
2-اشکال در ترکیب حروف(هجاهای یک کلمه)
3- اشکال در طریقه ی نگاه کردن به اجزای کلمه به جای کل کلمه
4- اشکال در جایگزینی یک حرف به جای حرف دیگر(توالی دیداری)
5- اشکال در تلفظ نادرست برخی از حروف نزدیک به هم از لحاظ صوتی مثل«م» با «ن» - «ب» با «پ».
6- تکرار کردن یک کلمه یا بخشی از کلمه
7-به یاد نیاوردن یک حرف در کلمه
8- اشکال در تشخیص دیداری برخی از حروف
9-حذف و یا اضافه کردن بخشی از کلمه یا کل کلمه،مثال به جای کلمه «رفت»،«بود» تلفظ می شود.(معمولاً در این موقع فرد آنچه در ذهن خودش می پرورد،همان را تلفظ می کند.)
10-گم کردن کلمات در خط
11- گم کردن سطر در متن
12- رعایت نکردن علایم نقطه گذاری و ندادن آهنگ مناسب به جمله ها براساس علامت های آنها.
13-عدم مطابقت فعل و نهاد
14- عدم درک و فهم جمله یا برخی کلمه ها
15- وجود اضطراب،ترس،افسردگی،بیش فعالی و عدم اعتماد به نفس لازم در فرد.
چگونه می خوانیم؟
همانطور که می دانید،خواندن یک مهارت بنیادی و کلیدی در ادامه تحصیل هر فرد است.افرادی خوب می توانند زندگی کنند و یاد بگیرند که از خواندن خوبی برخوردار باشند.آنچه درهنگام خواندن اتفاق می افتد،در الگوی صفحه ی بعد ترسیم شده است.اطلاع اولیا ومربیان از این الگو،به تقویت مهارت خواندن کودک کمک می نماید.
هنگامی که فرد می خواند چشم روی خط افقی حرکت نمی کندبلکه به صورت بالا،پایین حرکت می کند ودراین هنگام که یک بار توقف و یکبار پرش می کند.در هنگام توقف و یا تثبیت،حروف و کلمات از طریق چشم به مغز منتقل می شود و هنگام پرش چشم روی کلمات حرکت می کند.حال خود تصور کنید،اگر تعداد توقف ها بیشتر باشد،چه اتفاقی می افتد؟مسلماً فرد کندخوان می شود پس یک فرد تندخوان مقدارزمان توقف های چشمش روی کلمات بسیار کوتاه است.به شکل زیر در این مورد توجه نمایید:
حركت چشم
كلمه ها
پس نتیجه می گیریم چشم انسان قادر استهربار گروهی از کلمات را بپذیردو این فرد است که مهارت و سرعت لازم را در چشم تقویت نکرده است.از طرفی مغز انسان جمله ها را هرگزبه خاطر درک تک تک کلماتش نمی خواند بلکه آن را برای درک جمله هایی که کلمات نیز در آنها هستند،می پذیرد و می خواند.
اینک به چند عامل از عوامل اختلال در خواندن توجه نمایید:
1-عوامل محیطی-اجتماعی-فرهنگی و شرایط نامساعد خانه؛
2-روش های آموزش ناقص در منزل و مدرسه وقبل از مدرسه(پیش دبستانی)؛
3-عدم آمادگی لازم برخی از کودکان برای خواندن؛
4- معلولیت های جسمی مانند اشکال در دیدن و شنیدن؛
5- عقب ماندگی های عمومی مانندرشد در گفتار و اشکالات مربوط به گفتار؛
6- عوامل شخصیتی از حیث عاطفی و سازگاری و توقعات بیش از حد کودک؛
7- محتوای ناکافی و نامناسب متن هایی خواندنی؛
8-مشکل در فهم مطالب به دلیل عدم رشد کافی حواس و سسیستم عصبی؛
9- عدم برتری طرفین؛
10- تولد کودک جدید در خانواده که مورد قبول او نباشد؛
11-اختلال در قدرت حرکتی و عدم هماهنگی در حرکات؛
12- عدم تشخیص درست بین تصاویر مشابه-متفاوت و غیره؛
13- اشکال در درک موقعیت فضایی؛
14- عدم تشخیص توالی رویدادها و رابطه منطقی بین آنها؛
نارسانا خوانی چیست؟
دیسلکی یا نارسانا خوانی اصطلاحی است که در مورد برخی از کودکانی که علیرغم داشتن هوش بهر طبیعی،قادر به خواندن نیستند،به کار می رود.
این کودکان کلمات زیادی را در تکلم خود استفاده می کنند امّا از درک و شناسایی علائم یا نشانه ها عاجز هستند.بسیاری از علائم کودکانی که به این بیماری ها دچارهستند،در بالا قید شده است.معمولاً نسبت دختران به پسران سه برابر است.
شایان ذکر است که برخی از افرادی که به این اختلال دچار هستندچنانچه در مراحل اولیه یادگیری خواندن باشند.(پایه اول)و چندان حاد نباشد،یک امر پیش پا افتاده محسوب می شود در غیر این صورت قابل تعمق و پیگیری است و باید به طور جدی و هرچه زودتر به درمان آن اقدام کرد.
راهکارهای پیشنهادی در مورد درمان اختلال در خواندن
1-ارتقای روحیه و احساس خودباوری در فرد.
2-پرهیز از سرزنش کودک و به دست آوردن شناخت کافی از وضعیت شخصی و خانوادگی فرد از قبیل:وضعیت تولد-مبتلا بودن به برخی از بیماریها در زمان تولد و بعد از آن،طی نکردن درست مراحل رشد،بیش فعالی،گوشه گیری،فاقد تمرکز بودن،ندیدن دوره های آمادگی و پیش دبستانی و نداشتن هوش لازم.
3-در صورت تشخیص مشکل،مراجعه به متخصص مغز و چشم،مشاور و روانشناس بالینی.
4- تهیه متن های مناسب،ساده و آموزشی که واژه ها بکار رفته ازواژگان پایه باشد . و کلیه حروفش را کودک کلاس اولی خوانده باشد.(جلد اول این کتاب مناسب است)
5-بکارگیر تکنیک های خواندن از قبیل،رعایت اصل ساده مشکل،خط بردن،تربیت چشم و گوش،تقویت حافظه دیداری،تمیز دیداری و غیره.
6-استفاده از درک مطالب در پایان هر متن(نمونه های این کتاب)
7- تهیه امکانات مناسببرای رفع اشکالات خواندن(به توضیحات صفحات بعد مراجعه کنید)
8- تقویت صوت آموزی(صداشناسی)
9- رفع مشکل تنفسی(در صورت داشتن چنین مشکلی)
راهکارهای عملی
1-کلمه ها و سپس جمله هایی به وی گفته شود تا او بلافاصله و عیناً تکرار کند.(تقویت حافظه شنودی)
2- صداهای مختلفی از قبیل صدای حیوانات-باد-آب و غیره را ضبط نمایید و از وی بخواهید تا مثل آنها تقلید کند.
3-جمله های ناقص را بگوئید تا وی ادامه آن را به طور مناسب کامل کند.
4- تعدادی کلمه را به او بگویید و از وی بخواهید تا صدای مورد نظر را اگر در آن کلمه ها شنید دست بلند کند.
5- تعدادی دستورالعمل به وی بگویید تا آنها را اجرا نمایید.مثال:در را باز کن، بخواب و...
6- چند کلمه بگویید و از وی بخواهید تا کلمات را برعکس نماید.
7- تمریناتی کتبی را به وی بدهید تا آنها را انجام بدهد.(در مورد مفاهیم ریاضی،چپ،راست،بالا،پایین و غیره)
8- تعدادی تصاویر را در اختیار وی قرار دهید سپس بخواهید تا شکل و شکل هایی مورد نظر شما را از بین آنها پیدا کند.
9- تعدادی تصاویر ناقص را در اختیار وی قرار دهید و بخواهید آنها را از روی نمونه کامل شده ،کامل کند.
10- تعدادی شکل را که رویدادی را نشان بدهدبه طور نامنظم در اختیارش قرار دهید و بخواهید آنها را براساس نظم منطقی،شماره گذاری نماید.(اگر به صورت پازل باشد،مرتب کند.)
11- تعدادی ماز را در اختیار وی قرار دهیدتا راه مناسب را نشان دهد.(هر تمرین برای یک روز)
12- از بین حروف یا کلمه ها ی داده شده مثلاً حروف یا کلمه ها ی سمت راست را پیدا کن.(مانند نمونه ی داده شده در این کتاب)
13- تعدادی کلمه ی ساده را روی کارت بنویسید و آنها را روی زمین بچینید،سپس بخواهید مثلاض فلان کلمه را پیدا کند.
14- تعدادی شماره را روی کاغذ یا تخته به طور پراکنده بنویسید و هربار از کودک بخواهید تا شماره مورد نظر شما را پیدا کند.
15- چنانچه احساس می کنید کودک در هنگام خواندن سرش را کج می گیرد یا سوزش چشم دارد همچنین چشمش را نزدیک به کتاب می گیرد لازم است وی را به چشم پزشک هدایت نمایید.
16-چنانچه یک چشم یا یک گوش وی تنبل است،چشم یا گوش سالم و برتر را نتا مدتی ببندید تا از چشم یا گوش تنبل استفاده کند تا به این وسیله از حالت تنبلی خارج شود.
17- مدادی را جلو چشمان وی قرار دهید(در فاصله ی 50 سانتی متر) و بخواهید بدون حرکت دادن سر،مسیر حرکت آن را با چشم تعقیب نماید.
18- چند مثلث و دایره بکشید و از وی بخواهید مانند نمونه و با توجه حرکت فلش ها یک بار از راست به چپ و بار دیگر از چپ به راست روی هوا با انگشت آن شکل را رسم نماید.
19- کارهای تربیت بدنی زیر را انجام بدهد:
راه رفتن روی پنجه های پا-راه رفتن چهار دست و پا-راه رفتن به صورت زیگزاگ
20- چشم کودک را ببندید و از وی بخواهید به فرمان شما به چپ-راست-جلو و عقب برود.
21- از وی بخواهید تا نور چراغ قوه ای را که شما روی دیوار(در اتاق تاریک) انداخته اید با چشم دنبال کند.نور را به جهات مختلف حرکت دهید.
تذکرات لازم:
برای اینکه برنامه ی درمانی فوق به خوبی اجرا گردد و کودک به هدف مورد نظر برسد،لازم است مسائل زیر را رعایت نمایید:
1-همه موارد را باهم انجام ندهید،بلکه آنها را گروهبندی و زمانبندی نمایید و در هر روز
حداقل یک ساعت و هرساعت را به چند قسمت تقسیم کنید.همچنین طول دوره درمان
باید حداقل یکماه باشد.
2- در کار آموزش خسته و نامید نشوید زیرا کار آموزش سریع جواب نمی دهد بلکه در بلند مدت اثر خود را می گذارد.
3- بسیاری از تمرینات این کتاب مناسب و قابل اجرا و درمان می باشد،لذا خودتان مانند این نمونه ها کار را توسعه بدهید.
4- در هنگام کار حتماً کودک را تشویق نمایید و به پیشرفت های اندک او ایمان بیاورید.
انواع خواندن
خواندن با دو تکنیک صورت می گیرد:
1-خواندن با صدا(قرائت)
2- خواندن بی صدا(مطالعه)
معمولاً در سالهای اولیه دبستان خواندن به صورت باصدا انجام می شود که خود به دو دسته،«روخوانی» و «روانخوانی» تقسیم می شود.
روخوانی – روان خوانی
در روخواني فرد بلند مي خواند و بقيه تكرار مي كنند،اگر چه اين تكنيك در سال اول مؤثر و لازم است اما چنانچه تا پايان سال ادامه يابد،زيان هاي زير به كودك مي رسد.:
1-كودك كندخوان مي شود. 2- از درك و معناي جمله ها عاجز است. 3- بقيه دانش آموزان رفته رفته خسته مي شوند.
در روان خواني يك فرد مي خواند بقيه گوش مي دهند و خط مي برند.در اين دو تكنيك(روخواني و روان خواني) مزايايي كه وجود دارد،اين است كه همزمان هم،حافظه ديداري تقويت مي شود و هم حافظه شنيداري،اما بهتر است اين فعاليت در پايه هاي اول و دوم در كلاس وزير نظر معلم استمرار پيدا كند تا مهارت لازم براي خواندن صورت گيرد.مشروط برآنكه افراد به نوبت نخوانند بلكه از هرجاي كلاس به طور تصادفي و گزينشي يك فرد انتخاب شود و بخواند.
خواندن بي صدا يا مطالعه
خواندن بي صدا يا مطالعه يعني نگاه كردن به كلمه ها و جمله هاي متن و انتقال آن به مغز. در اين نوع خواندن برخلاف خواندن با صدا كه هم حس بينايي و هم شنوايي تقويت مي گردد،فقط از حس بينايي كمك گرفته مي شود و به اين وسيله انرژي كمتري مصرف مي شود.
بنابراين لازم است از همان كودكي كودكان را با فن‹مطالعه' آشنا كنيم. متأسفانه تحقيقات نشان مي دهد،درصد بالايي از دانش آموزان در مقاطع راهنمايي و دبيرستان و حتي دانشگاه، اصول اوليه مطالعه را ياد نگرفته اند و در اين زمينه هيچگونه آموزشي نديده اند. لذا ضروري است كه برنامه ريزان آموزشي كشورمان براي اين مشكل برنامه ريزي هاي لازم را انجام بدهند و از سالهاي دوم و سوم ابتدايي به بعد،ساعاتي را به منظور تقويت مهارت مطالعه در برنامه درسي دانش آموزان بگنجانند.
ارزشيابي از خواندن
به منظور ارزيابي از ميزان كمي و كيفي پيشرفت دانش آموزان در يادگيري خواندن،لازم است والدين و مربيان ،ملاك هايي را در نظر داشته باشند و هر از گاهي پس از رسيدن به يك مرحله،پيشرفت وي را بسنجد و نقاط ضعف دانش آموزان را در جهات مختلف خواندن برطرف كنند.
چند ملاك ارزشيابي از خواندن:
|
رديف |
ملاك هاي ارزشيابي |
بلي |
خير |
|
1 |
آيا واژه ها را درست تلفظ مي كند؟ |
|
|
|
2 |
آيا مي تواند كلمات و جمله ها را به رواني و درست بخواند؟ |
|
|
|
3 |
آيا معني و مفهوم هر عبارت را مي فهمد و مي تواند توضيح بدهد؟ |
|
|
|
4 |
آيا مي تواند كلمات را هجا كند؟ |
|
|
|
5 |
آيا مي تواند يك متن را در حضور جمع و با صداي بلند بخواند؟ |
|
|
|
6 |
آيا مي تواند كلمه ها ي متن را در جمله هاي ديگري بكار ببرد؟ |
|
|
|
7 |
آيا حالت لب ها در هنگام خواندن طبيعي بنظر مي رسد؟ |
|
|
|
8 |
آيا به علامت هاي دستوري در هنگام خواندن توجه دارد؟ |
|
|
|
9 |
آيا به جز كتاب هاي درسي متن هاي ديگري از قبيل روزنامه،مجله و ... را مي تواند بخواند؟ |
|
|
|
10 |
آيا مي تواند خلاصه و يا نتيجه يك متن يا داستان را بگويد؟ |
|
|
|
11 |
آيا هنگام خواندن ديگران گوش مي دهد و مطالب را مي فهمد؟ |
|
|
|
12 |
آيا از متن ها و مطالب خواندني در زندگي روزانه اش استفاده مي كند؟ |
|
|
|
13 |
آيا پيشرفت وي در خواندن باعث پيشرفت در نوشتن او شده است؟ |
|
|
|
14 |
آيا هنگام خواندن دچار ترديد،ترس و هيجان نمي شود؟ |
|
|
گرداورنده: فاطمه نعمتي كارشناس آموزش ويژه مركز اختلالات يادگيري سينا
http://ekhtelalatld.blogfa.com/
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.