اختلال تولیدی
اختلال تولیدی ۱
تعریف اختلال تولیدی:
اختلال تولید عبارت است از اختلال در تولید همخوان و واکه . معمولا ً اختلال در تولید همخوان شایعتر از واکه می باشد
انواع خطاهای تولیدی:
خطا های تولیدی شامل 1- خطای حذف 2- خطای جانشین 3- خطای کیفی 4- خطای اضافه
1- خطای حذف یعنی فرد واج هدف را اصلا ً تولید نمی کند وهیچ واج دیگری اعم از استاندارد وغیر استاندارد نمی گوید مثلا ً خط خ َ
2- خطای جانشین یعنی گویند یک واج استاندارد را به غلط جانشین واج هدف کند کتاب تتاب
3- خطای کیفی یک واج غیر استاندارد را به جای واج هدف تولید کند واج س Lispدار بیان کند
4- خطای اضافه یک صدا یا هوا را به غلط در جایی بین مجموعه اصلی صداها تولید می کندمثلا ً کمالکما،ل
اختلال تولیدی2: روش درمان
یکی از روشهای درمان اختلال تولیدی روش درمان ون رابپر است . که شامل سه مرحله است
1-مرحله آموزش شنیداری:
شامل 4 مرحله است
1-1- تجزیه:در این مرحله به کودک می آموزیم که حواسش را به واج هدف متمرکز واز حضور آن در بافتهای آوایی مختلف آگاه گردد واینکار را به این طریق انجام می دهیم که واژه هایی مختلفی که دارای واج مزبور است برای بیمار می خوانیم وبا افزایش شدت صدایمان به هنگام ادای آن واج یا کش دادن واج مزبور روی آن تاکید می کنیم.
1-2- تحریک :در این مرحله بیمار را ازمسیر شنیداری بمباران می کنیم یعنی آوای مورد نظر را با توسل به ضبط وتعلیمات معلم زبان کرارا ً به گوش بیمار می رسانیم هدف در این مرحله شناسایی آوا توسط کودک وآشنایی هرچه بیشتر کودک به آوا است.
1-3- تشخیص :در این مرحله به بیمار آموزش می دهیم تا مشخصه های اصلی آوای هدف را شناسایی کند وتشخیص دهد اینکار از طریق مقایسه ومقابله ویژگیهای شنیداری آوای هدف با سایر آواهای انجام می گیرد (تعدادی لغات که صدای /ک / دارد ارائه می دهیم با شنیدن آنها باید دستش را بالا ببرد)
1-4- تمییز :در این مرحله که آخرین مرحله است به بیمار آموزش می دهیم تا آوای خطا را با آوای هدف مقایسه کند (کدام دستم درست می گوید)
2- مرحله آموزش تولید
این مرحله وقتی آغاز می شود که کودک در تعیین صحیح وغلط بودن هر یک از آواهایی که در بافتهای آوایی مختلف تولید می کند توانا باشد کار آموزش تولید را ابتدا در آوا بعد هجا وقتی در این مرحله موفقیت بدست آورد به سراغ تولید صحیح در واژه وسپس ساخت جمله می رویم
ون رابپر 5 شگرد برای آموزش تولید بیان کرده است
2-1- تقارب تدریجی: در این حالت بیمار را از یک آوا یا حالت آوایی به آوای دیگر وبعد به اوایی دیگر به نحوی که هر آوادر این زنجیره به آوای هدف نزدیکتر است هدایت می کند
2-2- تحریک شنیداری : درمانگر واج هدف را به تنهایی تولید میکند وهمچنین آوا را کش دار وبا شدت بیشتر تولید می نماید
2-3- تعیین جایگاه تولید :درمانگر با کمک یک آبسلانگ اندام های گویایی بیمار را دست ورزی کند تا به جایگاه مورد نظر برخورد کند
2-4- اصلاح سایر آواهای مورد خطا : تا حدودی شبیه روش اول است ،با کمک صداهایی که نزدیک ، صدای خطا است وروش تولید آنها به هم نزدیک است به او آموزش داده می شود
2-5- واژه کلیدی: واج هدف در یافتی که درست تولید می کند پیدا کرده وبیمار با تکرار آن واژه ومقایسه آن با واژه های دیگر ونحوه قرار گیری زبان در واژه کلیدی به او آموزش می دهد.
3- مرحله تحکیم:
یعنی بیمار در تمام شرایط وموقعیتهای گفتاری ودر تمام بافتها صدای مورد خطا را درست بیان نماید یکی از شگردهای تحکیم صدا عبارت است از وادار کردن شاگرد به کش دادن آوا ودر همان حین ، توجه شاگرد به پس نوردهای بساوایی وکنستتیک(kinesthetic) جلب نماییم از روشهای دیگر تولید را با عمل نوشتن همراه کنیم.
از روشهای دیگر تمرین منفی است در این حالت از کودک می خواهیم به طور عمد واج هدف را به صورت اشتباه بیان کند وهدف این عمل مقایسه بین واج خطا وواج هدف است.
اختلال تولیدی3
شناخت انواع صدا های گفتاری:
صدا های گفتاری براساس شیوه تولید به چهار دسته تقسیم می شوند.
1- صدا های خیشومی یا nasal مانند صدا های/m/و/n/
مشخصات واج /m/: واکدار -خیشومی -دولبی وپیوسته
وضعیت قرارگیری اندام های گفتاری: لبها بسته زبان :خنثی،جریان بازدم:ازبینی حفره بینی:باز وتار آواها مرتعش
مشخصات واج/n/: واکدار،خیشومی،زبانی-لثوی،پیوسته
آرواره :کمی پایین،زبان:نوک زبان به سمت لثه،لب:خنثی،جریان بازدمی:ازبینی حفره بینی:باز،تارآواها:مرتعش وکناره های زبان در تماس با دندانهای آرواره بالا
2- صداهای انسدادی :شامل صدا های/p/،/b/،/t/،/d/،/k/،/g/
مشخصات واج /p/: بی واک -دولبی ،انسدادی
آرواره :کمی پایین،زبان:نوک زبان خنثی،لبها:بسته،جریان بازدمی:ازدهان حفره بینی:بسته،تارآواها:ساکن
مشخصات واج /b/: واکدار - دولبی وانسدادی بقیه موارد مانند صداهای /p/است
مشخصات واج /t/: بی واک - زبانی- لثوی ،انسدادی
مشخصات واج /d/: واکدار - زبانی- لثوی ،انسدادی
در صدا های /d/و/t/آرواره کمی پایین ،لبها :کمی باز ،نوک زبان بلند شده ودر تماس با سه تیغ لثوی وپشت دندانهای آرواره بالا قرار می گیرد.کناره های زبان در تماس با آرواره بالا جریان بازدم:دهانی، حفره بینی :بسته، تار آواها برای صدای /d/ مرتعش وصدای /t/ ساکن است
مشخصات واج /k/: بی واک - کامی- انسدادی
مشخصات واج /g/: واکدار - کامی- انسدادی
آرواره :کمی پایین ،لبها:در وضعیت خنثی،نوک زبان:پایین ومجاور دندانهای پیشین،آرواره پایین:قسمت خلف زبان بالارفته وبا خلف نرم کام تماس پیدا می کند .هوا موقتا ً در پشت زبان وفرم کام فشرده شده وپس از فشرده شدن تست خلفی زبان ناگهان پایین می آید وهوا فشرده شده رها می شود.جریان بازدم :از دهان وحفره بینی :بسته وتار آواها برای /k/ مرتعش و/g/ غیر مرتعش
صدای/ق/:انسدادی ،چاکنایی،واکدار
وضعیت اندامهای گفتار:آرواره کمی پایین، ،نوک زبان به پشت دندانهای پایین وعقب زبان به انتهای نرم کام وزبان کوچک برخورد کرده ولبها در حالت خنثی ، حفره بینی:بسته وجریان بازدم از بین زبان وزبان کوچک خارج شده تار آواها مرتعش است.
3-آواهای سایشی:مانند /h/،/f/،/v/،/s/،...
مشخصات صدای /h/: چاکنایی،بی واک،سایشی وبدون جفت
آرواره کمی پایین، لبها :خنثی،زبان:آرام ورها،جریان بازدم دهانی ،حفره بینی:بسته تار آواها در حالت ساکن
مشخصات صدای/f/،/v/
صدای/f/:بی واک ،لبی- دندانی،سایشی،پیوسته
صدای/v/:بی واک ،لبی- دندانی،سایشی،پیوسته
آرواره کمی بالا رفته تا با حرکت لب پایین تطابق داشته باشد .لب پایین در تماس با لبه دندان پیشین قرار می گیرد،زبان:در وضعیت خنثی،جریان بازدم:با فشار از میان دندانهای پیشین،لب بیرون رانده می شود،حفره بینی:بسته ،تار آواها برای صدای/f/ غیر مرتعش برای صدای /v/ مرتعش
مشخصات صدای/s/،/z/
صدای/s/: واکدار ،زبانی- لثوی،سایشی،پیوسته
صدای/z/: بی واک ،زبانی- لثوی،سایشی،پیوسته
آرواره کمی پایین، لبها :در وضعیت خنثی ،نوک زبان تا حدود سطح خلفی دندانهای پیشین آرواره بالا بی آنکه با دندانها تماس داشته باشد ، تنه زبان شیار پیدا کرده با دندانهای آسیا بزرگ بالا تماس می یابد ،جریان بازدم:با فشار از فاصله بین نوک زبان ودندانهای پیشین بیرون فرستاده وسایش ایجاد می شود ،حفره بینی:بسته ،تار آواها برای صدای/z/ مرتعش برای صدای /s/ ساکن است
مشخصات صدای /ش/و/ژ/
صدای/ش/: بی واک ،زبانی-کامی،سایشی
صدای/ژ/:واکدار ،زبانی-کامی،سایشی
آرواره کمی پایین لبها به جلو برآمده و حالت گرد دارد،نوک زبان به سمت سه تیغ لثوی به سمت بالا متمایل است ، تنه زبان تشکیل شیار می دهد کناره زبان در تماس با دندانهای خلفی آرواره بالا است جریان بازدم:از شیار وسط نوک زبان وکام از پشت سه تیغ لثوی به بیرون فرستاده می شود،حفره بینی:بسته ،تار آواها برای صدای/ژ/ مرتعش برای صدای /ش/ غیر مرتعش است.
مشخصات صداهای برسایشی شامل صدا های /چ/و/ج/
صدای/چ/: بی واک ،زبانی-کامی،مرکب
صدای/ج/:واکدار ،زبانی-کامی،مرکب
مشخصات وضعیت قرارگیری اندامها
آرواره کمی پایین لبها کمی گرد تر از حالت مربوط به صدای /d/و/t/زبان: ،نوک زبان عقب تر از حالت مربوط به /s/و/ژ/، تنه زبان تشکیل شیار می دهد وکناره زبان با کناره خلفی دندانهای آرواره بالا در تماس است جریان بازدم:از فاصله کوچکی بین زبان وخلف سه تیغ لثوی تشکیل می شود بیرون می رود ،حفره بینی:بسته ،تار آواها برای صدای/چ/ غیرمرتعش برای صدای /ج/ مرتعش است
صدای/خ/:سایشی ،زبانی،کامی،واکدار
وضعیت اندامهای گفتار:آرواره پایین، ،نوک زبان پایین پشت دندانهای پایین وعقب زبان به سمت بالا وبه انتهای نرم کام نزدیک می شود وهوا به آرامی از بین آن خارج می شود، حفره بینی:بسته تار آواها مرتعش است.
4- صدای روان یا غلتان : شامل /r/و/l/
صدای/l/:واکدار ،جانبی (کناری)،زبانی- لثوی،پیوسته
آرواره کمی پایین، لبها :در وضعیت طبیعی یا کمی گرد ،نوک زبان در تماس با تیغ لثوی،کناره های زبان پایین آمده ودر تماس با دندانهای آرواره بالا نیستند جریان بازدم:در کناره های زبان بیرون فرستاده شده ، حفره بینی:بسته ،تار آواها مرتعش است.
صدای/r/:واکدار ، زبانی- لثوی،لرزشی،پیوسته
آرواره کمی پایین، لبها گرد ،نوک زبان رو به بالاوخلف سه تیغ لثوی،کناره های زبان در تماس با دندانهای بزرگ آرواره بالا ،جریان بازدم:دهانی ، حفره بینی:بسته ،تار آواها مرتعش است.
صدای/ی/:واکدار ، زبانی-کامی،غلتان با لغزش
آرواره کمی پایین، لبها :در حالت خنثی ،نوک زبان در مجاورت قاعده دندانهای پیشین لب پایین تنه زبان خمیده به جلو ،کناره های زبان در تماس با دندانهای بالا جریان بازدم:از میان دندانها وکام به بیرون فرستاده می شود ، حفره بینی:بسته ،تار آواها مرتعش است.
مراجع:
1- ماهیت ودرمان اختلالات تولیدی نویسنده جان پی جانسون ترجمه بهرام شاهی
2- بررسی آوایی زبان فارسی نویسنده دکتر ثمره
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.