فن بیان،اصول سخنرانی و هنرگویندگی وگفتگو

واکه‌های کشیدهٔ کوتاه

اگر واکه‌های کشیده پیش از /ن/ بیاید، کوتاه تلفظ می‌گردد. همچنین در دیگر موارد نیز معمولاً می‌توان این کار را کرد.

استثناها

همچنین استثناهایی هست که از این قرار است:

§  اگر ترکیب ـَی /ay/، در حالتی بیاید که ی ساکن داشته باشد، می‌گوییم «زبر بر «ی» سنگین است»، یعنی باید به صورت /ey/ خوانده می‌شود. مانند پَیاپَی /payaapey/ که پَی نخست به خاطر داشتن زبر، /pay/ خوانده شده و پِی دوم به خاطر زبر پشت «ی» ساکن، /pey/ خوانده می‌شود.

البته در حالت ـَیّـ استثنا است، مانند صَیّاد /sayyaad/.
زبر پشت «ی»ای که حرکت دارد، گاهی جای /ay/، /ey/ خوانده می‌گردد، مانند ترکیب «مَیِ انگوری» /mey e anguri/.

§  اگر ترکیب ـَو /av/ (/aw/)، در حالتی بیاید که ی ساکن داشته باشد، می‌گوییم «زبر بر «و» سنگین است»، یعنی باید به صورت /o/ (گاهی هم /ow/ و /ō/) خوانده می‌شود. مانند سَواره‌رو /savaare-ro/ که سَوار به خاطر داشتن زبر، /savaar/ خوانده شده و رو به خاطر زبر پشت واو ساکن، /ro/ خوانده می‌شود.

البته در حالت ـَوّـ استثنا است، مانند جَوّ /javv/.
زبر پشت واوی که حرکت دارد، گاهی جای /av/، /ov/ خوانده می‌گردد، مانند نَوین /novin/.

همچنین واکه‌های بلند نیز در واقع با واکه‌های کوتاه نوشته می‌گردد که اغلب نمی‌نویسندش. این الگوها این چنین است:

1.     ـَا = aa

2.     ـِی = i

3.     ـُو = u

پس حواستان باشد، بیت (کوچک‌ترین حافظهٔ رایانه) /bit/ را بیاد نوشت «بِیت»، و بیت (هر سطر در شعر) /beit/ را باید نوشت «بَیت»

تفاوت واکه‌ها در سه گویش

در درازای تاریخ، واکه‌های e (ـِ معمولی)، i (ای کوتاه)، ī (ای معمولی)، ē (ـِ کشیده)، u (او کوتاه)، ū (او معمولی)، ō (ـُ کشیده)، a (ـَ معمولی)، ā (آ معمولی)، o (ـُ معمولی) و ů (؟) در میان گویش‌های فارسی (افغانی، ایرانی و تاجیکی) تغییر کرند. جدول زیر این تغییر را نشان می‌دهد:

همخوان‌ها

زبان فارسی بیست‌و‌سه نماینده‌ی واجی اصلی دارد. دو نماینده از این‌ها، دو نماینده (ن و ر) خود دو همخوان را نشان می‌دهد. واج ق نیز اخیرا در زبان فارسی آمده که تقریباً همانند عربی تلفظ می‌شود، با این تفاوت که ق عربی بی‌واک و ق فارسی واک‌دار است.