قصه درمانی و نیازهای ویژه....(بخش دوم)
قصه درمانی و نیازهای ویژه....(بخش دوم)
......ادامه بخش اول
اهمیت ادبیات کودکان
ادبیات کودکان از جمله وسایل آموزشی و پرورشی غیرمستقیم است که در مقایسه این روش با روش مستقیم اثر بیشتری در تغییر مطلوب رفتار داشته است که با توجه به توضیحات فوق می توان گفت هــرگونه عمل تربیتی، اعم از رسمی و غیررسمی، نــاگریز از استفاده از ادبیات کــودکان است (شعاری¬نژاد، 1378).
می توان به برخی داده های گوناگون و مفاهیم مورد نیاز و متناسب کودکان با استفاده از روش غیرمستقیم، از جمله آگاهی از روابط انسانی، مقررات اجتماعی، آداب و رسوم فرهنگی، مسایل اخلاقی، ارزشی و اعتقادی، ضروریات اولیه بهداشت و سلامتی اشاره کرد. بهره گیری از ادبیات هنر مناسب به ویژه در سال های اولیه دوران کودکی و سنین پیش دبستانی نتایج سودمندی در پی خواهد داشت. این روش درمانی نیز از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است (میرزابیگی، 1376).
به نظر اسمیت هدف از ادبیات، لذت بردن، اغنای زندگی شخصی و تعمیق بینش نسبت به ماهیت و تجربه انسانی است. پرفسور هرگارت نیز بر این نظر است که ادبیات کشف می کند، باز آفرینی میکند و در جستجوی معناست و در نتیجه، هدف ادبیات کودکان آن است که انسان و جامعه را بسازد (گرین/آدینه پور؛ 1378).
ادبیات داستانی و ویژگی های رشد کودکان و نوجوانان
دوره پیش دبستانی :
کودک در این دوره پیشرفت سریعی در فراگیری زبان دارد و به واژه ها توجه خاصی مبذول می کند. از کلام آهنگین و از وزن و قافیه و تکرار الفاظ بی معنا لذت می برد. کودک پیش دبستانی از آنجا که خود را در مرکز کلیه فعالیت ها می بیند، دوست دارد خود را جای قهرمان داستان بگذارد. او به داستان¬هایی تمایل نشان می دهد که به تجربه های روزانه زندگی مربوط می شود (حجازی، 1374؛ شعاری¬نژاد، 1378).
کــودکان در این دوره علاقه مند به درک مفاهیم از طریق تجربه هستند و از این رو، داستان می تواند به آنها کمک کند تا ابعاد مختلف یک مفهوم را کشف کنند. آنان داستان¬هایی را دوست دارند که موجودات بی جان در آنها شخصیت پیدا می¬کنند (حجازی، 1374).
دوره دبستان :
در این دوره که کودک خواندن و نوشتن را می¬آموزد لازم است نخستین تجربه¬هایش در مطالعه لذت¬بخش و موفقیت¬آمیز باشد. کنجکاوی او نسبت به جهان اطرافش افزایش می¬یابد و همچنین دوره استقلال کودک از بزرگسال آغاز می¬گردد. حس کنجکاوی و استقلال کودک را می¬توان با کتاب¬های مفیدی که در اختیار او قرار داده می¬شود، ارضا کرد. کودک در این سنین از خواندن مستقل لـــذت می¬برد و مطالعه را به عنوان وسیله¬ای سرگرم کننده می¬پذیرد. در این سنین می¬توان جلسه¬هایی را برای بحث گروهی درباره داستان¬ها و تهیه و اجـــرای نمایشنامه¬ها تـرتیب داد (حجازی، 1374).
دوره پس از دبستان :
نوجوان در این دوره به دنبال کشف شخصیت خود و شناخت ارزشهاست و در این مسیر به تدریج به اوضاع و احوال جهان توجه پیدا می¬کند. او در این سنین به جنس مخالف تمایل پیدا می¬کند و در راستای جستجوی فلسفه صحیح زندگی توجه خود را به مسایل انسانی جامعه معطوف می¬دارد (حجازی، 1374).
افسانه و داستان نقشی در خور توجه برای تمام گروه¬های سنی دارد. گرچه هنر با تفریح و تنوع همراه است، اما نقش آن صرفاً به سرگرمی محدود نمی¬شود بلکه پیامدهای رفتاری آن تا حدی است که می¬تواند جنبه¬های تشخیصی، آموزشی، پرورشی و درمانی را نیز در برگیرد (میرزابیگی، 1376).
بنابراین یک مربی با روان درمانگر با توجه به اینکه شنونده داستان کیت، چه رفتاری را باید بیاموزد و یا ترک نماید، به انتخاب موضوع، قهرمان و محتوای داستان می¬پردازد.
ویژگی های داستان
قصه یا داستان نیز از نظر تربیتی شرایط و ویژگی¬هایی دارد از جمله :
از آنجا که وقتی کودک قصه¬ای را می¬خواند خود را به جای قهرمان آن قصه می¬گذارد. بنابراین یکی از ویژگی¬های قصه باید آن باشد که :
1- قهرمان قصه، خواه انسان، خواه پری یا حیوان به تنهایی از شایستگی لازم برای عبور از موانعی که بر سر راه او قرار گرفته برخوردار باشد (وزیری، 1357).
در کودکان حالت ایده آل جویی و قهرمان پرستی وجود دارد که با شنیدن داستانی از یک الگو، خود را غیرمستقیم با آن الگوها تطابق می¬دهند و زمینۀ مورد نظر را در خود ایجاد می¬کنند (قائمی، 1376).
2- حوادث قصه باید مرتبط با یکدیگر باشد و در مخاطب صورت¬های ذهنی قوی ایجاد کند.
3- زبان داستان باید ساده باشد تا کودک قادر به فهم و تقلید از آن گردد.
4- از آنجا که کودکان بیشتر به محسوسات توجه دارند، تمام داستان می¬بایست دربارۀ اندرز و مسایل محسوس باشد نه امــور معقول و معنوی که از تصور آنان به دور است. آنچه از نظر تـربیت نیز اهمیت دارد.
5- تصویر داستان باید به گونه¬ای باشد که صحنه¬های آن کاملاً مجسم شود و کودک یا نوجوان خود را در آن صحنه ببیند و این روشی است که در قرآن¬کریم به آن برمی¬خوریم. صحنه¬های داستانی قرآن اغلب مجسم، روشن و قابل تجسم در ذهن هستند.
- داستان متناسب سطح سن، درک و موقعیت کودک یا نوجوان باشد.
- با توجه به هدف تربیتی یا درمانی تهیه شود.
- جنبه¬های مورد نظر از آداب و راه و روش زندگی را به کودک یا نوجوان بیاموزد.
- موجب ترس و خیالات بی¬حساب، وحشت و اضطراب نگردد.
- داستان¬ها در عین اینکه در مواردی مولد خیالند، باید سهمی از واقعیت داشته باشند و یــا لااقل گوشه¬هایی از حیات واقعی و انسانی را به کودک بیاموزد.
- داستان باید بتواند آموزنده راه و روش زندگی باشند، آگاهی بدهند، پیامد رفتارها را نشان بدهند و قوانین و مقررات مربوط به امور مختلف را بیاموزند.
- داستان بــاید قادر باشد خاطره¬ها، افکار، اطلاعات و تجربه¬ای مفید را به کودکان الهام کند و تجربه¬های تازه¬ای در اختیار آنها قرار دهد. داستان باید دارای رنگ عاطفی باشد و هیجان¬های متعددی را در شنونده برانگیزد (شعاری نژاد، 1378).
- کودک یا نوجوان قصه¬ای را می¬پسندد که در آن معمایی حل نشدنی مطرح شده و نیازمند راه¬حل باشد، مشکلی رفع شدنی یا هدفی دست یافتنی مطرح شده باشد (حل مسأله).
- عنوان نیز نقش مهمی را ایفا می¬کند (وزیری، 1375).
- مهم¬ترین ویژگی¬های داستان خوب آن است که هدفی اخلاقی داشته باشد (شعاری¬نژاد، 1378).
- و آداب اجتماعی را نیز به کودک آموزش دهد (منصوری، 1374).
- مربیان و درمانگران با تجربه علی رغم بهره¬گیری از قصه از نحوه ارایه و بیان آن نیز بهره می¬گیرند که عبارت است از هنر یا حرفه نقل داستانها به شعر یا به نثر که شخصاً آن را در برابر شنونده زنده اجرا و کارگردانی می¬ند که آن فن داستان سرایی یا قصه گویی می¬نامند.
قصه گویی
بتلهایم (1975) می نویسد که سفر به اعماق جنگل که در داستان های کودکان بسیار به چشم می¬خورد نمایانگر سفری به درون ذهن و سرزمین ناخودآگاه است. افکار، باورها و تصاویر عمیق ذهنی کودکان در این سرزمین تاریک و وسیع نهفته است که روشن کردن آنها از طریق داستان¬سرایی متقابل، یک جریان بالینی مهیج درمانی است. براساس نظریۀ شناختی رفتاری، قصه گویی به عنوان روشی مناسب به منظور غنی سازی مراحل درمان کودکان به کار می رود (فریدبرگ ، 1994).
قصه گویی ساده ترین، ارزان ترین و در عین حال موثرترین شیوه نمایشی است که امکان اجرای آن برای هر خانواده وجود دارد. قصه¬گویی بهترین راه برای بیان آروزهاست. و زبان مشترک انسانها برای تشریح اشاره¬ها و معنی و انتقال ارزش های اخلاقی و معنوی از نسلی به نسل دیگر است (اناپلویسکی/رحماندوست، 1376).
سلامت و بهداشت روانی از دو جنبه پیشگیری و درمان نابسامانی های روحی، اختلالات عاطفی و ناسازگاری های رفتاری حائز اهمیت است. ایجاد بهداشت روانی مستلزم بهره گیری از شرایط، عوامل و روش های مناسبی است در این میان داستان که از برجسته ترین و پر جاذبه ترین نوع هنر برای کودکان محسوب می¬گردد می¬تواند به عنوان اساس نمایش و تئاتر مد نظر قرار گیرد (میرزا بیگی، 1376).
قصه گویی می¬تواند به عنوان ابزاری لذت بخش برای تقویت مهارت¬های شنیداری و گفتاری باشد. قصه گویی به عنوان یک هنر عام برای تمام گروههای سنی با توانایی¬های مختلف قابل فهم و در دسترس است و به هیچ ابزار خاصی به جز تصویرسازی و قدرت شنوایی و گفتاری برای خلق تصورهای هنری نیاز ندارد (گلشیری، 1375).
اهداف.....منبع :
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.