مبانی خبرنویسی - بخش دوم
مبانی خبرنویسی -بخش دوم
سبكهاي خبرنويسي
وقتي ارزشهاي خبري را در يك رويداد مشاهده كرده و آن را انتخاب كرديم تا تبديل به خبر كنيم، نوبت به عناصر خبري ميرسد، نوبت به شش پرسش كه در بخش پيشين به آنها اشاره شد و بالاخره وقتي به جوابهاي شش پرسش مورد نظر (5W + H?) دست يافتيم نوبت به نوشتن خبر ميرسد، يعني سبكهاي خبرنويسي (New writing styles)
سبكهاي خبرنويسي متعددي در روزنامهنگاري وجود دارد:
سبك هرم وارونه (Inverted Pyramid style)
سبك تاريخي (Chronological style)
سبك تاريخي به همراه مقدمه/ (Combination chronological style + lead)
سبك ساعت شني (Hourglass style)
سبك پايان شگفتانگيز (Surprise ending)
سبك بازگشت به عقب (Retrospective style)
سبك تشريحي (Descriptive style)
سبك ....
روابط عموميها هم مثل روزنامهنگاران بايد سبك هرم وارونه را بشناسند و بتوانند آن را بنويسند. اين سبك كه بخش اعظم خبرهاي روزنامهها به كمك آن نوشته ميشود، يكي از سبكهاي كوتاه ولي موثر در اعلام خبرها است كه به تنهايي براي خبرنويسي در روابط عموميها كفايت ميكند، سبك هرم وارونه همانگونه كه از نام آن پيداست از نظر عرضه اطلاعات به يك هرم كه آن را وارونه قرار داده باشند، شبيه است:
همانگونه كه در شكل شماره يك ميبينيد سبك هرم وارونه از سه قسمت تشكيل ميشود.
بخش اول كه در واقع جمله يا جملات آغازين خبر را ميسازد و به آن ليد گفته ميشود در بردارنده مهمترين قسمت خبر است در اين قسمت بايد جان كلام را به طرزي مختصر و مفيد اعلام كنيم بخش دوم به بدنه خبر تعلق دارد. در اين بخش در واقع ما به اعلام جزئيات درباره چيزي ميپردازيم كه در بخش اول آن را اعلام كردهايم.
بخش سوم به پيشينه و سابقه خبر مربوط ميشود. در اين بخش تلاش ميكنيم اطلاعات مربوط به زمينههاي قبلي وقوع رويداد را در اختيار مخاطب قرار بدهيم.
همانگونه كه در شكل ميبينيد در سمت راست يك فلش عمودي وجود دارد كه در بالاي آن علامت + و در قسمت پيكان آن علامت – ديده ميشود. اين فلش به ما يادآوري ميكند كه در سبك هرم وارونه مهمترين مطالب در ابتدا عرضه ميشود و هرچه به انتهاي خبر نزديكتر ميشويم، از اهميت اطلاعات كاسته ميشود. پس مراقب باشيم كه حرفهاي اصلي را در همان آغاز خبر مطرح كنيم و نكات مهم را به انتهاي خبر منتقل نكنيم.
حالا ميخواهم شكل هرم وارونه را تفصيليتر كنم تا شما بتوانيد با راحتي و سهولت بيشتر اطلاعات خود را در آن بريزيد. اكنون به شكل تفصيليتر هرم وارونه نگاه كنيد و به نحوه چيده شدن اطلاعات در آن دقت كافي به خرج دهيد تا درباره آن توضيح دهيم:
حالا من سعي ميكنم با يك خبر فرضي و اطلاعات فرضي، شكل شماره دو را مطابق راهنماييهايي كه در آن شده است، پر كنم:
ليد
فصلنامه هنر هشتم از اين پس به صورت ماهنامه منتشر خواهد شد.
به گفته حميد حميدي سخنگوي معاونت امور مطبوعاتي و تبليغاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي اين تصميم در تازهترين نشست اعضاي اين فصلنامه اتخاذ شده است.
او گفت: به دليل رشد سريع و گسترش فعاليت روابط عموميها در كشور، مسئولان نشريه تصميم گرفتهاند، براي برقراري ارتباط موثرتر، فصلنامه هنر هشتم را به ماهنامه تبديل كنند.
بدنه
فصلنامه هنر هشتم از جنبه مقالات، گفتگوها و ديدگاههايي كه در زمينه روابط عمومي منتشر ميسازد، به ارتباط موثري با مسئولان و اعضاي روابط عموميها در كشور دست يافته است.
حميدي همچنين گفت: مسئولان نشريه هنر هشتم اميدوارند دستاندركاران روابطعموميها در سطح كشور با ارايه نقطه نظرات خود به غناي اين نشريه بيفزايند.
نشريه هنر هشتم كه نشريهاي مطالعاتي و تحقيقاتي است، با درج ديدگاههاي كساني كه عملاً درگير امور روابط عمومي هستند، جنبه كاربرديتري به خود خواهد گرفت.
پايان
هنر هشتم كه از شماره بعد به صورت ماهنامه منتشر خواهد شد پنج سال است كه فعاليت خود را آغاز كرده است. صاحب امتياز اين نشريه معاونت امور مطبوعاتي و تبليغاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است.
همانگونه كه ملاحظه كرديد من اين خبر فرضي را پاراگراف به پاراگراف مطابق توصيههايي كه در شكل دو شده بود، نوشتم. اما هنوز بايد درباره نحوه شروع كردن يك خبر و به عبارت بهتر درباره ليدنويسي و نحوه آغاز كردن يك خبر و زاويه ورود به خبر حرف بزنيم.
چطور يك خبر را شروع كنيم؟
ليد (Lead) مضمون اصلي خبر را تشكيل ميدهد. ليد يا همان پاراگراف اول در خبر كه نوشتن خبر با آن آغاز ميشود، از اهميت ويژهاي برخوردار است به طوري كه عدهاي از روزنامهنگاران حرفهاي جهان به آن قلاب (Hook) ميگويند، قلابي كه ماهي (مخاطب) را بايد با آن به دام انداخت. پس بنابراين، پيدا كردن زاويه خبر (Angle) را نبايد سرسري و يا دست كم گرفت.
شما بايد هميشه آن دسته از عناصر خبري را كه پاسخهايشان را به دست آوردهايد در نظر بگيريد و دقيقاً بررسي كنيد كه كداميك از اين عناصر و يا چند مورد از اين عناصر ميتوانند در ليد خبر شما جاي بگيرند. البته به ياد داشته باشيد كه هرچند ليد شما كوتاهتر باشد، بهتر است.
پيشنهاد من براي شروع هر خبري استفاده از عنصر What است يعني ابتدا به طرزي ساده بگوييد كه درباره چه چيزي ميخواهيد خبر بدهيد.
چند مثال:
انجمن روابط عمومي تشكيل جلسه داد
كتاب فنون روابط عمومي منتشر شد
برترين روابط عمومي سال انتخاب شد
ضمناً بيدليل از كلمات اضافه در آغاز ليد استفاده نكنيد اين كار باعث ميشود كه ليد شما دفن شود، مثلاً مثال اول اگر به اين صورت نوشته ميشد، دفن شده بود:
خبرنگار ما ديروز از منابع خبري كسب اطلاع كرد كه انجمن روابط عمومي تشكيل جلسه داده است.
يا مثال دوم اگر به اين صورت نوشته ميشد، خيلي دير اصل موضوع را اطلاع ميداد:
بنا به اظهارات سخنگوي معاونت امور مطبوعاتي و تبليغاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي كتاب فنون روابط عمومي منتشر شد.
در هر صورت شروع خبر ميتواند با يكي از عناصر خبري و يا با چند عنصر خبري همراه باشد. به ديگر زبان، دست كم ميتوان با شش نوع ليد – براساس همان شش عنصر خبري – خبرها را آغاز كرد.
1- ليد مبتني برچه: انجمن روابط عمومي تشكيل جلسه داد.
2- ليد مبتني بر كه: وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي از روابط عموميها خواست به ابزار تبليغات تبديل نشوند.
3- ليد مبتني بر كجا: تهران شاهد گردهمايي مسئولان روابط عموميهاي كشور بود.
4- ليد مبتني بر چه وقت: فردا يك نشريه تازه در زمينه روابط عمومي منتشر خواهد شد.
5- ليد مبتني بر چرا: ناديده گرفتن مردم از سوي روابط عموميها، تدوين نظامنامه اخلاقي را براي اين نهادها ضروري ساخته است.
6- ليد مبتني بر چطور: اگر مشاركت روابط عموميها جدي گرفته شود برنامه پنجساله توسعه، سريعتر به اهداف خود ميرسد.
در اينجا بايد اين نكته را يادآوري كنم كه متاسفانه روابط عموميها به خاطر توجه بيش از حدي كه به مديران سازماني خود روا ميدارند، غالباً از عنصر «كه» (Who)- رئيس سازمان خود – براي شروع خبر استفاده ميكنند و اين در حالي است كه چون اين مديران از ارزش خبري شهرت برخوردار نيستند، خبر به مقولهاي تشريفاتي تبديل ميشود. ترديدي به خود راه ندهيد كه عملكرد مديران شما (What) مهمتر از خود آنها (Who) است و بنابراين سعي كنيد ابتدا What را طرح كنيد و بگوييد چه شده است، سپس نوبت به رئيس شما هم خواهد رسيد What را به Who ترجيح بدهيد)
البته شيوههاي متفاوت ديگري هم براي شروع يك خبر وجود دارد كه به برخي از آنها كه ميتواند براي روابط عموميها مفيد باشد، اشاره ميكنم:
7- ليد تك موضوعي: آخرين گردهمايي انجمن روابط عمومي در سال جاري برگزار شد.
8- ليد عمقي: آخرين گردهمايي انجمن روابط عمومي در سال جاري براي بررسي عملكرد ساليانه آن برگزار شد. همانگونه كه ديديد ليد عمقي همان ليد تك موضوعي است كه به آن با ارايه اطلاعات بيشتر عمق ميدهيم.
9- ليد چند موضوعي: انجمن روابط عمومي براي انتخاب هيات مديره، تصويب بودجه ساليانه و بررسي عملكرد ساليانه خود تشكيل جلسه داد.
ليد چند موضوعي همانگونه كه از نام آن پيداست حاوي چند موضوع است. در ليد فوق سه موضوع انتخاب هيات مديره، تصويب بودجه و بررسي عملكرد ساليانه به چشم ميخورد.
10- ليد پرسشي: پيش نيازهاي يك روابط عمومي موفق چيست؟
اين پرسش محور سمينار چشمانداز روابط عمومي در ايران بود. بعضي وقتها ميتوان خبر را با يك پرسش آغاز كرد، به شرطي كه اين پرسش يك پرسش فراگير و عمومي باشد.
11- ليد پرسشي زمينهاي: مرامنامه اخلاقي روابط عمومي پس از سه سال تدوين شد.
وقتي سابقه يك موضوع از جنبه اطلاعرساني اهميت دارد، ميتوان آن را در ليد گنجاند. در ليد فوق عبارت پس از سه سال به مخاطب نشان ميدهد كه اين كار پس از مطالعات طولاني صورت گرفته است.
12- ليد نقل قولي: «روابط عمومي بايد از تعارف كم كنند و بر كيفيت خود بيفزايند»
اين ديدگاه وزير ارشاد در كنفرانس مطبوعاتي امروز بود.
همانگونه كه ديديد ميتوانيم در بعضي از مواقع خبرمان را با يك نقل قول شروع كنيم به خصوص اگر اين نقل قول، مهم، جالب و تازه باشد.
شما ميتوانيد با شيوههاي متنوعتري هم خبرهاي خودتان را شروع كنيد ولي سعي كنيد از موارد زير براي شروع كردن خبرها پرهيز كنيد:
1- كلي گويي و مبهم نويسي
2- آوردن مطالب جزئي
3- اگر از عنصر «كه» (Who) در ليد خبر استفاده كرديد و اين فرد گمنام بود، به جاي استفاده از نام و نام خانوادگي او در ليد از سمت و عنوان او استفاده كنيد، و در پاراگراف بعدي نام و نام خانوادگي او را بياوريد.
4- و بالاخره با حروف اضافه خبرتان را شروع نكنيد.
همانگونه كه گفته بودم حالا نوبت به مواردي ميرسد كه بايد هميشه به هنگام خبرنويسي آنها را رعايت كنيم. ما در بخشهاي قبلي فهميديم خبر چيست، ارزشهاي خبري كدامها هستند، عناصر خبري از چه مواردي تشكيل ميشود، سبكهاي خبرنويسي كدام است و بالاخره چطور ميتوان شروع به نوشتن يك خبر كرد. بخش بعدي ما در واقع روح حاكم بر مباني خبرنويسي را تشكيل ميدهد، اين جمعبندي بدون طرح پيش زمينهها ممكن نبود.
مواردي كه هميشه بايد آنها را رعايت كرد
خوب نوشتن مستلزم رعايت مواردي است كه بايد هميشه آنها را به ياد داشته باشيد. من سعي ميكنم به اين موارد به طرزي خلاصه اشاره كنم من ضمناً سعي ميكنم همين بخش را هم با رعايت مباني خوب نوشتن دنبال كنم يعني ضمن ارايه اطلاعات (Information)، اهميت مساله (Significance) را هم گوشزد كنم. از اين شاخه به آن شاخته نپرم و متمركز حركت كنم (Focus)، و در عين تمركز، از چهار چوب (Context) كار هم غفلت نكنم و همه اينها را به طرزي به پيش ببرم كه قيافه مطلب و ساختار آن هم از حالتي منطقي برخوردار باشد (Form) پس فصل آخر را با اين نكات شروع كرده و به پايان ميبرم.
اطلاعات: اطلاعات ماده خام خبر را تشكيل ميدهد، تهيه اطلاعات دقيق و گويا براي مخاطبان از موارد غيرقابل غفلت است.
اهميت مساله: خبرهايي به ياد خواهند ماند كه اهميت خود را به خوبي مطرح كرده باشند اين كار از طريق عرضه منطقي اطلاعات و تفكيك مناسب آنها امكانپذير است.
تمركز: خبرهاي خوب از تمركز بر روي موضوع بحث برخوردارند. نبايد از اين شاخه به آن شاخه پريد. اين كار از قدرت تمركز مخاطب نيز ميكاهد.
چهارچوب: اين درست است كه بايد متمركز حركت كرد، ولي فراموش نكنيد كه شما بايد با ارايه خبر، چهارچوب گستردهتر رويداد را هم طرح كنيد. به مخاطب بگوييد ماجرا از كجا شروع شده الان در چه مرحلهاي است و چقدر فراگير خواهد شد و يا به كدام سو خواهد رفت. چهارچوب با كل خبر تامين ميشود نه در يك پاراگراف طولاني.
ساختار: خبر بايد از يك ساختار طبيعي و منطقي برخوردار باشد. شايد بتوان خبر را به هيكل يك انسان تشبيه كرد كه نه بايد چاق و نه لاغر باشد.
علاوه بر مواردي كه برشمردم، اين موارد را هم بايد در نظر گرفت:
1- هميشه به هنگام نوشتن، مخاطب را در نظر بياوريد
طوري ننويسند كه خودتان دوست داريد. روزنامهنگاران معتقدند سطح سواد مخاطب را بايد در حد ديپلم در نظر گرفت. براي چنين مخاطبي بنويسيد و سعي كنيد خودتان را به جاي او بگذاريد. بيتكلف و ساده بنويسيد و اين به معني بيمحتوا نوشتن نيست.
2- با سوم شخص و با تكيه به زمان گذشته بنويسيد.
نوشتن از زاويه سوم شخص، احساسي از بيطرف بودن را به مخاطب القاء ميكند. البته در سبكهاي ديگري از خبرنويسي ميتوان خبر را از زاويه اول شخص و با زمان حال نوشت. اين يك اشكال در خبرنويسي است كه «شخص» و «زمان» را در خبر تغيير دهيد. سادهترين راه براي شما نوشتن از زاويه سوم شخص و اتكا به زمان گذشته است.
3- به قواعد سبك هرم وارونه پايبند باشيد
وقتي قواعد هرم وارونه را رعايت كرده باشيد، روزنامهنگاران كه غالباً با كمبود جا و تراكم مطلب مواجه هستند ميتواند خبر شما را از انتهاي آن كوتاه كنند و آن را به چاپ برسانند ولي اگر قواعد هرم وارونه را رعايت نكرده باشيد، كل خبر شما را دور خواهند ريخت، آنها فرصت ندارند خبرهاي شما را بازنويسي كنند.
4- به دادن سابقه وپيشينه در خبر عادت كنيد
گمان نكنيد همه مخاطبان شما همه اطلاعات شمار ار دارند، خيليها ممكن است براي اولين بار به خبر و مساله شما برخورد كرده باشند، سعي كنيد اطلاعات مربوط به سوابق خبرتان را چاشني خبر كنيد.
5- از نوشتن منابع در خبر غفلت نكنيد
خبر بايد مستند باشد، هميشه تلاش كنيد به منابع استناد كنيد، حرفهاي كلي مثل منابع موثق يا منابع آگاه و غيره دردي از شما دوا نميكنند. نام منابع خود را در خبرها و همچنين سمت دقيق آنها را اعلام كنيد تا مخاطب به شما اعتماد كند.
6- قدر نقلقولهاي مستقيم را بداني و از آنها استفاده كنيد.
نقل قولها و به خصوص نقلقولهاي مستقيم به خبرها جان ميدهند. اجازه بدهيد صداي انسان در خبرها به گوش برسد. خبري كه فاقد نقل قول است حالتي خشك و بيروح دارد و به خبرهاي پشت ميزي شبيه ميشود و شما ميدانيد كه روزنامه نگاران به خبرهايي عنوان پشت ميزي ميدهند كه خبرنگار بدون حضور در صحنه رويداد آنها را نوشته است.
7- خبر را با نظر ادغام نكنيد
حتي اگر نظر شما معتبر باشد، جاي آن در خبري كه مينويسيد، نيست. در خبر نه قضاوت كنيد و نه تعميم اعمال كنيد. مطمئن باشد اگر شما رويدادها را به طرزي واقعي و بيطرفانه ارايه كنيد، مخاطبان خودشان قدرت قضاوت دارند. مخاطب اگر احساس كند درصدد القاي چيزي به او هستيد، به منابع ديگري رجوع خواهد كرد و شما را تنها خواهد گذاشت.
8- بيشتر نشان بدهيد و كمتر حرف بزنيد
به جاي اينكه از صفات كلي مثل جالب، جذاب، خطرناك، كسل كننده و يا ... استفاده كنيد، سعي كنيد جزئيات رويداد را بهتر ترسيم كنيد. بصري حركت كردن در خبرنويسي به مراتب جذابتر از حركت نوشتاري است.
9- اجازه ندهيد واژهها راه خبر را سد كنند
اين جمله ممكن است كمي پيچيده به نظر برسد، ولي بسيار گوياست. وقتي ميتوانيد مسالهاي را با يك كلمه بزنيد، چرا از چند كلمه استفاده ميكنيد. مثلاً به جاي اينكه بگوييد «به اين دليل كه» بنويسيد «زيرا» اين يك كلمه، كار همان چهاركلمه را ميكند. اين بحث در خبرنويسي تحت عنوان «اقتصاد واژهها» مطرح ميشود و از آن يك قاعده كلي استخراج ميشود: هر چقدر تعداد پاراگرافها – كه از كلمات ساخته ميشوند – بيشتر باشد، احتمال خوانده شدن خبر كمتر ميشود
10- ليد نقشه خبر شماست، مبادا مخاطب راه را گم كند
دوباره به آغاز خبر برگشتيم به ليد كه بايد كوتاه و گويا باشد. ليد نقشهاي است كه مخاطب بايد راه خود را در آن بيابد و تا انتهاي راه را به سهولت طي كند. اگر اين نقشه زاويه ورود خوبي داشته باشد، مخاطب بدون خستگي تا پايان راه را طي خواهد كرد و اين يعني زدن حرف درست. در زمان مناسب و با مخاطب اصلي، چيزي كه هم رابطه شما با روزنامهها و هم روابط شما با مخاطبان را به طرزي دوسويه و مبتني بر درك متقابل تضمين خواهد كرد. هم روزنامهنگاران و هم مخاطبان روابط عموميها چيزي جز اين نميخواهند كه ارتباطي گويا و موثر با شما داشته باشند.
منبع :
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.