اصول روایتگری - فن بیان و سخنوری
اصول روایتگری
الف) تعريف راوي فتح
راوي فتح فردي است توانا، ماهر، متعهد و آگاه به رويدادها، حوادث و وقايع، دفاع مقدس و مسلّط به انعكاس دستاوردها و پيامدهاي آن دوران.
ب) اهداف روایتگری
1- ارتقای سطح دانش، بينش و معرفت راهیان نور و عموم مردم نسبت به مسايل دفاع مقدس
2- تأثيرگذاري بر بازديد كنندگان مناطق جنگي و انتقال پيام دفاع مقدس (با معرفی الگوهاي عيني از طریق ارتباط چهره به چهره.)
3- ارايه محتواي يكسان به بازديدكنندگان مناطق جنگي
4- آشناسازي نسل جوان و نوجوان كشور با درس ها، تجربه ها، عبرت ها، فرهنگ و ارزش هاي دفاع مقدس
5- نهادينه سازي بيان و تحليل وقايع دفاع مقدس به سبك علمي و به شكل صحيح
6- برقراری ارتباط دو سویه بين نسل دفاع مقدس و نسل جديد جامعه، پاسخگويي مناسب به سؤالات و پرسش‌های نسل نو.
ج) اصول و مباني حاكم بر فعاليت راويان فتح
1- اجتناب از هرگونه تحريف و بدعت در تحليل و بيان وقايع دفاع مقدس
2- صداقت در گفتار و بيان واقعيت‌ها و حقايق جنگ به صورت مستند
3- علاقه مندي، انگيزش دروني و روایت گری داوطلبانه
4- توانمندي، مهارت و داشتن معلومات لازم و مناسب براي روايت جنگ
5- الگو بودن راوي براي زایران از نظر داشتن سعه‌ی صدر، حسن خلق و ساير خصوصيات اخلاقي
6- مخاطب شناسي و بيان وقايع، متناسب با شرايط و نيازهاي هر دسته از مخاطبين
7- برخورد اغنايي و صبورانه با زایران و پاسخگويي مطلوب به ابهام‌ها و پرسش‌های آنان
8- ايجاد و تقویت روحيه معنوي و حماسي در زایران
9- اتخاذ شيوه هاي علمي، منطقي و مستدل در روایتگری
10- تلفيق احساس و عاطفه با انديشه و تفكر و پرهيز از عوام زدگي در روایتگری
11- جامع نگري در بيان وقايع و رويدادهاي جنگ و پرهيز از تك بعدي نگري به مسأله دفاع مقدس
12- برقراري ارتباط منطقي وصحيح بين مباني وارزش هاي ديني و وقايع و رويدادهاي دفاع مقدس
13- اجتناب از طرح مباحث اختلاف برانگيز و پرهيز ازايجاد شک وترديد
14- تأكيد بر وحدت، همدلي و هماهنگي سازمانها و نهادهاي درگير در دفاع
15- پرهيز از افراط و تفريط يا بزرگ نمايي و كوچك نمايي در بيان توان مندی‌ها و اقدام‌های نيروهاي دشمن و خودي در دوران دفاع مقدس
د) وظايف راويان فتح
1- بيان رويدادها و وقايع دوران دفاع مقدس براي مخاطبان
2- تحليل و تشريح علل وقايع و تحولات دوران دفاع مقدس براي مخاطبان
3- انعكاس دستاوردها و پيامدهاي عمليات هاي عمده‌ی جنگ براي مخاطبان
4- ارتقای روحيه حماسي و معنوي زایران مناطق جنگي با بيان خاطرات دفاع
5- انتقال تجارب، درسها، عبرتها و ارزش هاي دفاع مقدس به مخاطبان
6- پاسخگويي به سؤالات و ابهام‌های مخاطبان نسبت به دفاع مقدس
7- تلاش در جهت رشد توانايي‌ها و افزايش دانش و مهارت خويش در زمينه روایت گری
8- حسن رفتار و معاشرت صحيح با زایران و الگو بودن براي آنان از نظر خصوصيات اخلاقي رزمندگان اسلام
هـ) شرافت، مسئوليت و تعهد راويان فتح
1- راويان فتح در هر سطح و رتبه‌اي كه باشند با تأسي به حضرت امام زين‌العابدين(ع) و حضرت زينب‌كبري(س) به عنوان راويان حماسه بی‌بدیل دفاع مقدس، بايد همه اصول و مباني حاكم بر فعاليت راويان را مراعات نمايند. اين اصول، اساس و پايه‌های شرافت و تعهد راويان را پي‌ريزي می‌نمايد.
2- هر يك از راويان بايد با ايمان، اعتقاد راسخ و علاقه‌مندي به حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس در انجام وظايف محوله كوشا بوده و در اين زمينه از هرگونه تلاشي دريغ ننمايند.
3- هر يك از راويان فتح بايد در افزايش دانش، بينش و مهارت خويش براي ايفاي نقش مؤثرتري در انتقال پيام و ارزش‌هاي دفاع مقدس به آحاد مردم جامعه تلاش نمايند.
4- مسئوليت راويتگري ايجاب مي‌نمايد هر يك از راويان همواره با آحاد مردم، به ويژه زايران مناطق جنگي با اخلاص، تواضع و فروتني معاشرت داشته و به عنوان يك الگو و اسوه، در ارتقاي روحيه‌ی معنوي و حماسي زایران تلاش نمايند.
5- راويان موظف‌اند كليه‌ی مطالب را به‌طور مستند، دقيق و علمی ارائه، و از هرگونه بدعت و تحريف در روايت جنگ پرهيز نمايند. اگر جواب سؤالي را نمي‌دانند، با شجاعت و صراحت لازم اعلام نموده و از مراجع ذيربط درخواست پاسخگويي نمايند.
6- هريك از راويان باید با ظاهري آراسته و منظم و لباس رزم(برادران) - كه يادآور دوران دفاع مقدس است- در مناطق عملیاتی حضور یافته و در رعايت دقيق قوانين و مقررات پيشقدم باشد.
7- مسئوليت راويتگري ايجاب مي‌نمايد، راويان از بيان مسایل اختلاف برانگيز (چه در زمينه مسايل دفاع مقدس و چه در زمينه مسائل روز جامعه) پرهيز نموده و همواره در تحكيم وحدت، همدلي، همكاري و صميميت جامعه و سازمانهاي درگير در جنگ تلاش نمايند.
8- راويان موظفند هنگام اجراي مأموريت در مناطق جنگي، كارت شناسايي خويش را روي سينه(خواهران روي چادر) خويش نصب نمايند و در ساير عرصه‌ها، كارت شناسايي همراه داشته باشند.
9- شئونات روایتگری ايجاب می‌نمايد راويان بدون هيچ گونه چشم‌داشت مادي به اين وظیفه‌ی خطير مبادرت ورزند و محاسبات مادي را در كار دخالت نداده و با تأسي به روحيات و رفتار رزمندگان اسلام و شهداي عزيز دوران دفاع مقدس به ويژه در بعد تكليف مداري، الگوي مناسبي براي مخاطبين باشند.
و) معلومات و بصيرت در زمينه دفاع مقدس
هر چه دانش عمومي، تجربه، ذخاير فكري و معلومات راوي در زمينه‌هاي مختلف دفاع مقدس (اعم از تاريخچه، مباني، فرهنگ و ارزش‌هاي دفاع مقدس، خاطرات رزمندگان و شهدا) بيشتر باشد، سخنانش از غنا و محتواي بيشتري برخوردار بوده و قدرت «جذب مخاطب»، «رفع ابهام ها» و «رشد و ارتقاء مخاطبين» بيشتر خواهد شد. راوي بايد در موارد زير دارای آگاهی و بصیرت کافی باشد:
1- ريشه‌ها و زمينه‌هاي تجاوز عراق به ايران (شامل اختلافات مرزي، عوامل مؤثر بر تصميم عراق براي شروع جنگ، اقدامات خصمانه عراق قبل از آغاز جنگ و اهداف عراق از تهاجم به ايران)
2- هجوم سراسري عراق (شامل محورهاي تهاجم، اهداف نظامي ارتش عراق در جبهه‌هاي شمالي، مياني و جنوبي، توان نظامي ارتش عراق، علل توقف ارتش عراق و عدم دسترسي به اهداف و ارزيابي نقاط ضعف خطوط پدافندي تحميل شده به عراق و...)
3- نقش و چگونگي مقاومت‌هاي مردمي در جلوگيري از دستيابي ارتش عراق به اهداف سياسي و نظامي خويش
4- فرماندهي ناموفق ليبرال‌ها و چگونگي شكل‌گيري ارتش انقلابي (سپاه و بسيج) در جنگ
5- چگونگي تحول در جنگ و كسب پيروزي‌هاي بزرگ بهويژه تشريح عمليات‌هاي عمده در اين مرحله
6- علل ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر و ضرورت تعقيب متجاوز در خاك عراق و تشريح عمليات‌هاي عمده در اين مرحله
7- نقش قدرت‌ها و سازمانهاي بين المللي در هر مرحله از جنگ
8- نقش سازمانها، قشرها، گروه هاي داخلي و احزاب در جنگ
9- علل و نحوه پذيرش قطعنامه 598 توسط ايران و برقراری آتش بس
10- آثار و پيامدهاي گوناگون جنگ براي دو کشور ايران و عراق
11- فرهنگ و ارزش هاي حاكم بر دفاع مقدس
12- نقش رهبري حضرت امام خميني(ره) در جنگ و به ويژه مباني اعتقادي جنگ و جهاد و حماسه عاشورا
13- خاطرات رزمندگان، زندگينامه و وصيت‌نامه‌ی شهدا- به ويژه سرداران شهيد- دفاع مقدس
14- جغرافياي مناطق عملياتي (شامل نقاط مهم جبهه هاي جنگ، وقايع و عمليات‌هايي كه در هر منطقه اتفاق افتاده، يگان‌هاي عمل كننده، اتفاقات مهم در آن منطقه در طول دفاع مقدس و...)
راويان مي‌توانند اطلاعات فوق را به وسيله تجربه شخصي (به دليل سابقه حضور در جبهه)، آموزش، مطالعه‌ی كتابهای مربوط به دفاع مقدس، بازديد از مناطق جنگي، شنيدن سخنان و خاطرات سرداران و رزمندگان دفاع مقدس و موارد مشابه به دست آورند.
ز) مخاطب شناسي
هدف اصلي راوي آگاهي بخشی به مخاطب است. پيام دهنده (راوي) پيام خود را براي پيام گيرنده (مخاطب) تنظيم و ارايه مي‌كند. لذا بايد مخاطب خود (اعضاي كاروان راهيان نور) را بشناسد. مخاطب شناسي يكي از رمزهاي موفقيت راوي است.
1- اگر راوي فتح نداند براي چه افرادي صحبت مي‌كند، پيام ايشان قابل درك نخواهد بود. لذا نوعي بيزاري، خستگي و كسالت براي مخاطب به وجود خواهد آمد.
2- مواردي كه در مخاطب شناسي بايد در نظر گرفته شود عبارت اند از: گروه‌هاي سني، سطح معلومات و فرهنگ، گروه هاي شغلي و قشري، زمينه‌هاي مختلف روحي و اجتماعي و علاقه و ظرفيت افراد نسبت به مباحث دفاع مقدس
3- راوي نبايد هر چه می‌داند بگويد، بلكه بايد آنچه مورد نياز مخاطبين هست مطرح نمايد. راوي نبايد صرفاً به گفتن مقداري از مطالب اكتفا كند، بلكه شايسته است كه هر لحظه به فكر رشد و ارتقاء آگاهي‌ها و بصيرت مخاطبان خويش نسبت به حماسه‌ها و ارزش‌هاي دفاع مقدس باشد.
4- راوي فتح بايد رعايت حال مخاطبين خويش را در هر حال داشته، و آمادگی‌های جسمي و روحيشان را در نظر بگيرد.
5- راوي بايد در بحث با مخاطبان جوان مسایل دفاع مقدس را به حال و آينده مرتبط كرده، ضرورت و اهميت توجه به تجارب، درسها، عبرتها و فرهنگ دفاع مقدس را براي نسلهاي آينده تبيين نمايد.
6- راوي بايد براي مخاطبين كودك و نوجوان كودكانه و بسيار ساده و روان صحبت كند و با مثال هاي زنده، ملموس و ساده فلسفه دفاع را براي آنان بيان نمايد.
ح) فن بيان و سخنوري
برخورداری از فن سخنراني و سخنوری(خطابه) يكي از شيوههاي تبليغ، رساندن پيام، تربيت ديگران و يك فعالیت فرهنگي و آموزشي است. راوي اگر نتواند آموخته‌ها، اندوخته‌ها و انديشه‌هاي خود را به صورت مطلوب به اعضاي كاروان راهيان نور منتقل كند، دانسته‌ها و اندوخته‌هايش بيثمر می‌ماند. هركدام از راويان كه بتواند سخنان خويش را به طور مؤثر و نافذ در دل و جان مخاطبان بيشتري بنشاند، موفق‌تر است. براي تأثير بيشتر كلام بر ديگران، لازم است سخنور از ويژگي‌هاي فني و مهارت‌هاي لازم در زمينه‌ی «فن بيان و سخنراني» برخوردار باشد. مهم‌ترین ويژگي‌هايي كه رعایت آن برای راویان لازم است به شرح زير می‌باشد:
1- سرعت كلام معتدل باشد. (خيلي تند و خيلي كند و خسته كننده نباشد.)
2- صدا در هنگام سخنراني با حركات(دست، سر و بدن) و قيافه(تبسم، حزن، تعجب، خشم و...) هماهنگي داشته باشد.
3- صدا، رسا و دلنشين باشد.
4- تن صدا متنوع و متغير بوده و يكنواخت نباشد.
5- صدا با موقعيت مكاني شنوندگان (اتوبوس، فضاي باز و يا بسته، با بلندگو و يا بدون بلندگو و غيره) مطابقت داشته باشد.
6-كلمات روان و قابل فهم براي عموم مخاطبان بكار برده شود و از بكار بردن كلمات نامأنوس، پيچيده و غيرواضح پرهيز شود. فصاحت و بلاغت در كلام وجود داشته باشد.
7- جملات، كوتاه بوده و فاصله بين مبتدا و خبر كمتر شود تا مخاطبان مطالب ارایه شده را بهتر درك كنند.
8- در بيان مطالب، مقايسه و سنجش براي سازمان دادن به افكار مخاطبين، زيباسازي كلام و روشن كردن مفهوم مطالب براي آنها به كار برده شود.
9- براي روشن كردن مفاهيم مطالب مثال و خاطره به كار برده شود.
10- برانگيختن توجه و حس كنجكاوي مخاطبين و طرح سؤال براي به تفكر واداشتن مخاطبين از ضرورت‌هاي سخنراني است.
11- از حاشيه روي، پرگويي، پرچانگي و تفصيلهاي ملال آور جداً پرهيز نماييد.
12- نسبت به مسايلي كه در حين سخنراني ممكن است به وجود آيد، خونسردي خودتان را حفظ كنيد.
13- براي تداعي معاني در ذهن مخاطبين خويش، بين موضوعات سخنراني ارتباط برقرار نماييد.
14- از تعريف و تمجيد بي مورد اشخاص به جز در مورد رزمندگان دفاع مقدس و شهدا پرهيز نماييد.
15- بطور مرتب از كار و ميزان تأثير بيان و صحبت خويش در فهم مخاطبين، ارزشيابي داشته و نقاط ضعف خويش را در سخنراني‌هاي بعدي برطرف نمايد.
16- رعايت وقت از نظر شروع و ختم و ميزان صحبت داشته باشيد و به موقع در محل اعضاي كاروان براي سخنراني حضور پيدا كنيد.
17- در حين سخنراني با تسبيح، قلم، لباس و يا چيزهاي ديگر بازي ننماييد.
18- از پراكنده نشستن اعضاي كاروان جلوگيري، و سعي كنيد همه، يك جا، متمركز و نزديك شما بنشينند.
19- در طول سخنراني اعتماد به نفس خود را حفظ نماييد و از سخنراني در حال خستگي و ناراحتي پرهيز نماييد.
20- در حين صحبت براي مخاطبين خويش احترام قائل شويد و از آنها تعريف و تمجيد كنيد.
21- در پايان هر صحبت، خلاصه و نتيجه‌گيري از مطالب گذشته كه گفته‌ايد بيان نماييد.
22- در پايان سخنان خود فرصت مناسبي را براي پاسخگويي به سؤالات مطرح شده زائران اختصاص دهيد.
ط) آراستگي و نظم ظاهري
1- آراستگي و نظم ظاهري راوي فتح، شخصيت وي را در نزد مخاطبين محترم نموده و تأثير كلام وي بر مخاطبين بيشتر خواهد شد.
2- برادران راوي فتح از لباس كار سپاه (در صورت پاسدار بودن) وبرادران بسيجي به صورت «گتر» كرده با فانسقه، پوتين وحتي الامكان از چفيه استفاده نمايند تا چهره رزمندگان اسلام در طول 8 سال دفاع مقدس را در ذهن مخاطبين تداعي نمايد.
3- خواهران راوي فتح از چادر مشكي و در صورت لزوم چفيه استفاده نمايند.
4- حتي الامكان از پيشاني بند با شعارهاي مربوط به دوران دفاع مقدس استفاده نمايند.
5- لباس و چهره راوي فتح بايد كاملاً تميز و مرتب و موهاي سر و صورت وي(برادران) كوتاه و مرتب باشد.
ي) اخلاق و آداب راوي‌گري
اصل منش و آداب معاشرت راوي فتح همان منش و آداب اسلامي است اما براي تأكيد بر اين نقش موارد زير ياد آوري مي‌شود:
1- چهره راوي بايد هميشه همراه با لبخند باشد. (بجز مواردي كه مصيبت اهل بيت(ع) يا موضوع غم انگيز مطرح می‌شود.)
2- رفتار راوي نسبت به زائران كربلاي ايران بايد بسيار متواضعانه بوده و در برخورداري از امكانات اردويي اعم از غذاخوردن و سوار شدن بر وسيله نقليه هميشه خود را متأخر از ديگران بداند. تواضع، نداشتن غرور و خود بزرگ بيني و عدم حسدورزي نسبت به ديگران از رموز موفقيت راويان است.
3- راوي بايد حتي الامكان در امور اجرايي اردو مانند توزيع غذا يا ديگر امور مشاركت نمايند. در همه حال با اعضاي كاروان صميمي باشد.
4- در ابتداي ورود به حضار سلام كنيد.
5- در ابتداي شروع صحبت، خود را به طور كامل معرفي نماييد. موارد معرفي به اين شرح است: نام، نام خانوادگي، شغل، تحصيلات، وابستگي به خانواده معظم ايثارگران، وضعيت در زمان جنگ، نحوه آشنايي و دستيابي به اطلاعات مطروحه در صحبت‌ها و...
6- راوي بايد با صبر، متانت و دقت به مطالب مورد نظر، مطابق زمان اختصاص يافته و متناسب با شرايط سني، تحصيلاتي و حوصله‌ي مخاطب خود بپردازد.
7- چنانچه از نظر زماني محدوديت وجود دارد، راوي نبايد در بين صحبت‌هاي خود سؤالي را مطرح نمايد كه در ادامه نتواند به آن پاسخ كافي و قانع‌كننده بدهد، در هر صورت زمان سخنراني بايد مدنظر بوده و مطالب به شكلي بيان شود كه نكات مهم فراموش نشود.
8- صحبت‌ها حتماً بايد از روند خاصي پيروي كند. ابتدا مقدمه بعد كليات و سپس تشريح جنگ و عمليات، پس از آن خاطرات شيرين و حماسه‌ها و مظلوميت‌ها را بيان نماييد. در اين زمينه توصيه می‌شود كتب خاطرات رزمندگان، زندگينامه و وصيت نامه شهدا را مطالعه نماييد.
9- راوي بايد بر حقانيت، اقتدار همراه با مظلوميت و حماسه سازي جبهه حق در مقابل ددمنشي، بزدلي، بي رحمي و شقاوت و ضعف هاي اساسي دشمن تأكيد نمايد.
10- راوي نبايد دشمن را فوق العاده ضعيف و خودي را فوق العاده قوي و يا بالعكس جلوه دهد.
11- راوي بايد با صبر و حوصله و با كمال وقار و به طور كامل به سؤال زايران گوش فرادهد و آنگاه با عنايت به شرايط سني، تحصيلي و درك مخاطب و با توجه به فرصت باقيمانده به سؤال وي در حد امكان پاسخ قانع كننده بدهد.
12- محبت كردن، توجه و وقت گذاري راوي فتح نسبت به اعضاي كاروان بايد بطور يكسان و يكنواخت باشد و با افراد خاص(بطوري كه ديگران احساس تبعيض نمايند) نشست و برخاست نداشته باشد.
13- راوي نبايد از هيچ سؤال يا رفتار و برخوردي از سوي زايران يا مخاطبين در هيچ شرايطي برافروخته شود و كنترل خود را از دست بدهد، وقار و متانت را در هر حال حفظ نمايد.
14- راوي بايد براي روايت جنگ در ابتدا از دلايل منطقي، انساني و عاطفي تواٌم با هم استفاده كند.
15- راوي براي مخاطبي كه دلايل عقلي و فلسفي جنگ را قلباً نپذيرفته، نبايد بر ابعاد انساني و عاطفي و مخصوصاً بر مصايب جنگ تكيه نمايد؛ زيرا باعث زدگي و لوث شدن مطالب شده و اثر معكوس می‌گذارد.
16- راوي بايد از ورود به بحث‌هاي اختلاف انگيز سياسي- جناحي كه باعث خنثي شدن پيام دفاع مقدس و آثار مثبت بازديد از مناطق جنگي مي‌شود، اجتناب نمايد.
17- راوي بايد بر نقش كليه رده‌ها، يگان‌ها و ارگان‌هاي كشوري و لشكري در جنگ اعم از سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، بسيج، ارتش جمهوري اسلامي، هلال احمر، جهاد سازندگي، وزارت امور خارجه، بنياد شهيد و... تأكيد نموده و از تخطئه هر يك از اركان نظام به شدت پرهيز نمايد.
18- راوي بايد ارتباط منطقي و عاطفي درستي بين مباني ديني (تشيع و حماسه عاشورا) با دفاع مقدس برقرار نمايد. از آيات و روايات مرتبط جنگ و جهاد به تناسب با موضوع استفاده نمايد.
19- راوي بايد با استفاده از شعارهاي اسلامي، حماسي و جبهه‌اي و ذكر صلوات و مداحي به موقع (در صورت توان)، در بين زائران شور و نشاط و تحرك معنوي و حماسي ايجاد نمايد.
20- راوي بايد در بحث دفاع مقدس علاوه بر فيزيك (جغرافيا، روند عمليات‌ها و...) به روح حاكم بر دفاع مقدس شامل فرهنگ و ارزشها، حماسه‌ها، روابط انساني، مديريت، خلاقيت و ابتكار و مشابه آن بپردازد.
21- اگر راوي جواب سؤالي را نمي‌داند به شدت از پراكنده‌گويي و پاسخهاي بدون مدرك اجتناب كند و باصراحت بگويد «نمي‌دانم» و اگر منابع يا افرادي را می‌شناسد، معرفي نمايد تا سؤال كننده بتواند سؤال خود را پي گيري كند. در اين زمينه لازم است كتابهاي مربوط به دفاع مقدس همراه راوي باشد.
اگر راوي مي‌تواند جواب سؤال را بعد از چند روز فراهم كند آدرس زاير را گرفته و پاسخ را براي او ارسال نمايد.
22- راوي بايد حتماً برگه‌اي كه روي آن خلاصه مطالب مورد نظر و آدرس اسناد و مدارك و مستندات و آمار و ارقام دقيق و معتبر ثبت شده همراه داشته باشد. زائران با ديدن برگه، علمي بودن گفته هاي راوي را احساس مي‌كنند و هم راوي مطالب خود را فراموش نمي‌كند.
23- راوي در پايان موقع خداحافظي بايد به گرمي از آنان خداحافظي كند و اين نكته را گوشزد كند كه اگر اشتباهي يا قصوري بوده از جانب او بوده و براي تماس زايران با رده مربوطه آدرس ارائه نمايد.
24- راوي كوشش نمايد از طنز و شوخي به ويژه در مناطق عملياتي - خيلي كم استفاده كند و اگر استفاده كرد بايد دقت لازم را در نوع و كلمات آن داشته باشد. توصيه مي‌شود كتاب شوخ طبعي‌ها، از سري كتابهاي فرهنگ جبهه را مطالعه نمايد.
25- راوي بايد حتي المقدور اسناد و مدارك لازم را همراه داشته باشد تا در موقع استناد آن را به زايران نشان دهد.
26- راوي بايد از افراط و تفريط يا بزرگ نمايي و كوچك نمايي و بطور كلي هر گونه تحريف و بدعت در بيان حماسه‌هاي دفاع مقدس به شدت پرهيز نمايد.
27- راوي نبايد حتي يك روز از جنگ را زير سؤال ببرد و به گفته حضرت امام(ره) كه «ما حتي براي يك روز هم از عملكرد خود در جنگ نادم و پشيمان نيستيم.» نبايد از يك روز جنگ هم ابراز ندامت كند چرا كه ما به تكليف خود عمل كرده‌ايم.
28- راويان فتح مي‌توانند آلبوم‌هاي عكسي از شهدا يا صحنه‌هاي جبهه‌هاي جنگ بهويژه از مناطقي كه مورد بازديد زايرين قرار می‌گيرد را براي نشان دادن به زايرين به همراه داشته باشند.
29- مناسب است راويان فتح نقشه‌هاي بزرگ عملياتي از مناطق جنگي براي توجيه كاروانها و نوارهاي صوتي و تصويري مناسب با حال و هواي جبهه و جنگ براي پخش در اتوبوس‌ها به همراه داشته باشند.
30- راوي بايد جزوات و نشريات كوچكي در زمينه دفاع مقدس بهويژه خاطرات جنگ براي مطالعه زايرين در اوقات فراغت به صورت چرخشي و همچنين وصيت‌نامه شهدا، شعرهاي حماسي، آيات و روايات جهاد و قتال براي قرائت در شرايط مناسب به همراه داشته باشد.
31- برگزاري مسابقات فرهنگي در حين سفر مي‌تواند در برقراري ارتباط معنوي و ايجاد صميميت بين راوي و اعضاي كاروان و همچنين دقت آنها در دريافت مطالب مؤثر باشد. مناسب است راويان فتح براي اين منظور هداياي كوچكي همراه داشته باشند.
پیرامون شهید و شهادت
دست‌مایه اصلی راویان، موضوع شهید و شهادت است، بنابراین راوی باید در این خصوص اطلاعات نسبتاً جامعی داشته و به طور مرتب به منظور کسب معرفت و آگاهی به منابع قرآنی، حدیثی و فقهی مراجعه نماید.
مفهوم واژه شهید
لغت شهید ( ^═ به فتح و کسرش) به معنای کشته شده در راه خدا، آن که در راه خدا به شهادت دست یافته، کشته شده‌ی بی قصاص و دیه. کشته شده در راه خدای بدان جهت که ملائک رحمت بر او حاضر شوند یا آنکه الله تعالی و فرشتگان او شاهدند از برای او به بهشت یا آن که او از جمله آن کسانی است که از آنها شاهدی در روز قیامت بر امت‌های گذشته طلب کرده خواهد شد. یا آن که بر شاهده یعنی زمین افتاده است. یا آن که زنده و حاضر است در نزد پروردگار خود، یا آنکه مشاهده می‌کند ملکوت خدای را.[1]
علامه شهید استاد مرتضی مطهری در خصوص شهادت در مقاله شهید ضمیمه‌ی کتاب قیام و انقلاب مهدی می‌نویسد:
«شهادت مرگی است که انسان با توجه به خطرات احتمالی یا ظنی یا یقینی، فقط به خاطر هدفی مقدس و انسانی و به تعبیر قرآن «فی سبیل الله» از آن استقبال می‌کند.
در حقیقت شهادت دو رکن دارد: یکی اینکه در راه خدا، فی سبیل الله و با هدف مقدس باشد و انسال جان خود را فدای هدف نماید. دیگر این که آگاهانه صورت بگیرد.»[2]
فضائل شهید
مفسر خوش ذوق قرآن کریم حضرت حجه الاسلام قرائتی می‌نویسد:
«1- در روایات آمده است شهید هفت ویژگی اعطایی از جانب خداوند دارد. اول قطره خونش.موجب آمرزش گناهانش می‌گردد. معطر به خوشبوترین عطرها می‌شود. سر در دامن حورالعین می‌برد. به لباسهای بهشتی آراسته می‌گردد، جایگاه خود را در بهشت مشاهده می‌کند. پرده‌ها کنار رفته و به وجه خدا نظاره می‌کند.
2- در روایت آمده است: بالاتر از هر نیکی کار نیکوتری است مگر شهادت که هر گاه کسی شهید شود، دیگر بالاتر از آن چیزی متصور نیست.
3- از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: در قیامت لغزش‌های شهید حتی به خودش نیز نشان داده نمی‌شود.
4- تنها شهید است که طعم شهادت را چشیده و آرزو می‌کند دوباره به دنیا برگردد و شهید بشود.
5- در دعاها می‌خوانیم همه امامان ما آرزوی شهادت می‌کردند.
6- همه امامان ما شهید شدند، رهروان و پیروان انبیاء نیز شهید شدند.
7- حضرت علی علیه السلام می‌فرمود: قسم به خدایی که جان فرزند ابیطالب در دست اوست تحمل هزار ضربه شمشیر در راه خدا آسانتر است از مرگ در رختخواب.
8- امام حسین علیه السلام شهادت را به گردنبندی زیبا بر دور گردن نو عروسان تشبیه می‌کند.
9- همانگونه که کور دنیا را درک نمی کند و جاهل بوعلی سینا را، زنده حیات شهید را درک نمی‌کند.»[3]
حیات شهید
قرآن مجید قطع حیات و مرگ را به دو صورت مطرح می‌کند: یکی بحث قتل و دیگری بحث موت.[4]
آیات قرآن بین مرگ و قتل فرق گذاشته و حیات را در مقابل موت مطرح می‌کنند نه قتل. بنابراین در قرآن حیات در مقابل موت استعمال شده و در مقابل قتل بکار نرفته است، یعنی خداوند حیات را از شهید سلب نکرده است.
حیات نعمت است. و انسان را از دو توانمندی برخوردار می‌شود یکی فعل است و دیگری درک.[5]
جمع‌بندی
راویان با شناخت عمیق جایگاه شهید و تبیین الگوی فراوان دفاع مقدس می‌توانند در بین آحاد جامعه به گسترش فرهنگ شهید و شهادت اهتمام بیشتری بورزند چرا که قرآن کریم نیز با معرفی اسوه‌های حسنه به معرفی نمونه‌های عملی صالحین پرداخته است.
منابع برای مطالعه بیشتر
1- تفسیر آیات 154 سوره بقره و 169 سوره ال عمران از تفاسیر المیزان، نمونه، نور، تسنیم و...
2- سلسه مباحث آموزش روایت گری فرهنگ ایثار و شهادت
3- در فضای شهادت کد 1/2 حجه الاسلام و المسلمین تویسرکانی
4- تا بی نهایت - سید محمد طالبیان
5- شهید و شهادت- آیه الله حسن زاده آملی
نکاتی پیرامون آداب فن سخنوری[6]
1- برای ارایه یک سخنرانی ماهرانه به چهار چیز نیاز دارید:
الف) با یک میل شدید و عزم راسخ شروع بکار کنید.
ب) به طور دقیق بدانید در اطراف چه موضوعی می‌خواهید صحبت کنید.
ج) با اعتماد به نفس و جرأت لازم سخنرانی کنید.
د) زیاد تمرین کنید.
2- اگر بخواهید اعتماد به نفس پیدا کنید باید بدانید چه می‌خواهید بگویید.
3- نطق خود را به روش زیر تهیه نمایید:
الف) موضوع یا موضوعاتی برای سخنرانی خود انتخاب کنید.
ب) عنوان آن را روی پاکت بزرگی بنویسید (از این پاکتها زیاد در اختیار داشته باشید، برای هر موضوع یک پاکت)
ج) در حین خواندن کتاب، شنیدن نوار یا دیدن گزارش‌های تلویزیونی اگر به نکته جالبی برخورد کردید آن را روی یک قطعه کاغذ یادداشت کرده و داخل پاکت مربوطه قرار دهید.
د) قبل از سخنرانی یادداشت‌های داخل پاکت را مطالعه نموده و با حذف و یا اضافه نمودن برخی مطالب جدید برای همیشه می‌توانید نطق‌های خود را تازه و به روز نگاه دارید.
4- موضوع سخنرانی را از یک هفته قبل انتخاب کنید تا فرصت کافی داشته باشید پیرامون موضوع سخنرانی مطالعه، و یادداشت‌های خود را مرور کنید.
5- از لغت نامه برای پیدا کردن معنی الفاظ و پیدا کردن ریشه‌ی لغات استفاده نمایید. می‌توانید از کتاب‌هایی نظیر:
«دایره المعارف»، «فرهنگ نامه» و سایر منابع و مراجع استفاده کنید.
6- یادداشت‌های خود را تنها مرور کنید و اگر مجبور باشید در حین سخنرانی از یادداشت‌ها استفاده نمایید، آنها را بطور مختصر با حروف درشت روی یک کاغذ بنویسید و طوری روی میز قرار دهید که دیده نشود و گاهی به آن نگاه کنید تا از نظر شنوندگان مخفی بماند.
7- نطق خود را کلمه به کلمه نخوانید و نیز کلمه به کلمه به خاطر نسپارید، زیرا این کار هم وقت زیادی می‌گیرد و هم خرابی به بار می‌آورد.
8- تمام حقایقی که قرار است درباره اش بحث کنید، جمع آوری، تنظیم، مطالعه و هضم نمایید، سپس باید آن را ثابت کنید و مطمئن شوید آنچه جمع آوری کرده‌اید، حقیقت است و در انتها درباره راه حل‌هایی که این حقایق ارایه می‌دهد پیش خود فکر کنید.
9- پس از تنظیم سخنرانی، به هنگام راه رفتن در خیابان به تمرین بپردازید و از آغاز تا انجام، نطق را با صدای بلند و با حرکات سر و دست تمرین و تکرار کنید.
10- اگر می‌خواهید صدایتان جذاب تر و روشن تر شود، تمرین‌های زیر را انجام دهید:
الف) برای پرورش طنین صدا در بینی نفس عمیق بکشید و به احساس گشوده شدن بینی در موقع وارد شدن هوا توجه نمایید.
ب) تمرین کردن با صدای نازک، کیفیت صدا را بهتر می‌کند، بنابراین صدایتان را آنقدر نازک کنید که شبیه جیغ شود.
ج) حروف صدادار را واضح بیان نمایید، زیرا ارتعاشات حروف صدادار نطق شما را رسا می‌سازد.
د) فک خود را شل نموده، نفس عمیق بکشید، طوری که گویا می‌خواهید هوا را بمکید و آن را در شکم جای دهید، بعد بدون کمترین تلاش به راحتی کلمه «آه» را ادا کنید.
11- شنوندگان را مقابل خود فرض و مجسم کنید، هر قدر این کار را بیشتر انجام دهید، در موقع روبرو شدن با شنوندگان واقعی با راحتی بیشتری می‌توانید صحبت کنید.
12- در تهیه برخی موضوعات بهتر است، کمی مطالعه کنید تا دریابید پیرامون موضوعی که شما می‌خواهید درباره آن صحبت کنید دیگران چه گفته‌اند.
13- صدا بیشتر از فشارها خراب می‌شود تا علل دیگر، چون صدای شما تحت تاثیر تمام اعضای بدن شماست، تشنج در هر کجای بدن باشد در صدا هم اثر می‌گذارد، بنابراین هر شب که به رختخواب می‌روید به پشت بخوابید و تمام بدن را در حال استراحت رها کنید و نفس عمیق بکشید.
14- لازم است در ابتدا توسط مسئول مربوطه، سخنران به نحو صحیح و کامل به شنوندگان معرفی شود.
15- نباید سخنرانی خود را به یک موعظه پیچیده و انتزاعی تبدیل نمایید.
16- صحبت خود را با ذکر مثال، حکایت، گفته‌های جالب و شیرین و جذاب آغاز نمایید.
17- لبخند، زبان بینالمللی است. از لبخند زدن در حین سخنرانی دریغ نورزید. (البته بجا و به موقع)
18- استفاده از طنز در حین صحبت باید در حد پل باشد نباید آنقدر زیاد باشد که به ایستگاه تبدیل شود.
19- برای برقراری ارتباط و رابطه منطقی با حقایق، باید به پنج سئوال زیر پاسخ دهید:
الف) چرا چنین است؟
ب) چگونه اینطور شده است؟
ج) چه موقع چنین است؟
د) کجا چنین است؟
ه) چه کسی چنین گفته است؟
20- در نطق، سه چیز مهم است که عبارت‌اند از:
الف) شخصیت ناطق
ب) نحوه ایراد نطق
ج) مطلب نطق
در بین سه عامل فوق اهمیت آخری از همه کمتر است.
21- کلمات مهم را با تأکید، و کلمات غیر مهم را بدون تأکید بیان کنید.
22- آهنگ صدا و سرعت بیان را تغییر دهید.
23- قبل و بعد از بیان هر ایده‌ای، کمی مکث کنید.
24- اگر می‌خواهید نطق مهمی داشته باشید از پرخوری پرهیز نمایید و تعادل را در خوردن و آشامیدن رعایت کنید.
25- توجه داشته باشید هر حرکتی که چیزی به وجود شما نیفزاید، چیزی از وجودتان خواهد کاست، بنابراین آرام بایستید و جسم خود را تحت کنترل قرار دهید.
26- در آن چه می‌خواهید بگویید غرق شوید و به حدی در رساندن پیام خود به طرف مقابل مشتاق باشید که خودتان را از یاد ببرید.
27- به طرز آراسته و زیبا لباس بپوشید، تا جذاب باشید. (احساس این که لباس خوب پوشیده‌اید موجب می‌شود بر عزت و اعتماد به نفس شما افزوده شود)
28- از آغاز کردن نطق با یک حکایت خنده آور، خودداری نمایید.
29- یکی از اشتباهات بزرگی که ممکن است سخنران مبتدی مرتکب بشود، این است که بگوید: من سخنران نیستم یا آمادگی برای سخنرانی ندارم یا حرفی برای گفتن ندارم و. .. مخاطب حق دارد بپرسد: اگر این حرف درست است؟ چرا حرف می‌‌زنی؟ و اگر دروغ است چرا دروغ می‌گویی!
30- در همان نخستین جمله‌ای که بیان می‌دارید باید حس کنجکاوی شنوندگان را تحریک کنید تا توجه کامل آنان به طرف شما جلب شود.
مثال: «آیا می‌دانید امروزه در 17 کشور بردگی وجود دارد؟»
ملاحظه می‌کنید که با سئوال فوق نه تنها حس کنجکاوی شنوندگان را برمی‌انگیزد، بلکه آنها را متعجب می‌سازد! بردگی؟ این عصر؟ در 17 کشور؟ این کشورها کدامند؟
31- مطلب خود را با مثالي ويژه و مشخص، آغاز نماييد.
32- نقشه، نمودار و يا چيزي مانند آن را به شنوندگان نشان بدهيد و يا از شنوندگان سؤال كنيد.
33- بهترين طريقه استدلال در سخنراني.
نطق خود را با مطلبي شروع كنيد كه مورد قبول شنوندگان باشد، بعد درباره آن سوالي مطرح كنيد، تا مخاطبان تمایل پیدا کنند جوابي درباره آن بشنوند؟ سپس شنوندگان را براي پيدا كردن جواب به دنبال خود بكشانيد و در حين جستجوي جواب، حقايقي را كه خودتان قبول داريد به وضوح تمام بيان نماييد، اين كار را طوري ماهرانه انجام دهيد كه شنوندگان تصور كنند نتيجه اي را كه از صحبت‌هاي خود گرفته‌ايد، آنها خودشان كشف كرده‌اند، در اين صورت عقيده و ايمان بيشتري به آن خواهند داشت.
34- از بكار بردن اصطلاحات خاص و فني (مخصوص حرفه‌ها و مشاغل) خودداري كنيد.
ايده‌هاي مهم خود را در قالب الفاظ مختلف از نو بيان نماييد ولي همان عبارت را دوباره تكرار نكنيد.
35- نطق خود را با چاشني اصطلاحات و عباراتي كه فرد تصور مي‌كند، بيارائيد و كلماتی بكار ببريد كه تصويري را از جلوي چشم شما بگذراند.
36- براي جلب اعتماد بيشتر شنوندگان مقداري راجع به تجربيات خود با احتياط صحبت كنيد.
37- به انگيزه‌هايي توسل بجوييد كه شنوندگان را به عمل برمي‌انگيزد و ميل پول درآوردن، حفظ وجود، غرور، كسب لذت عواطف، ايده‌آل‌هاي مذهبي(از قبيل: عدالت، شفقت، عفو و محبت) را تحريك مي‌كند.
38 - طرز بيان شما، بخوبي افرادي را كه با آنها محشور هستيد نشان مي‌دهد.
تا آنجا كه مي‌توانيد اوقات خود را با قرآن، نهج البلاغه، كتابهای خاطره، حافظ و ساير دیوان شاعران و ادیبان بزرگ بگذرانيد، در اين صورت ذهن شما بطور ناخودآگاه غني خواهد شد.
39- پايان نطق، يك نقطه استراتژيك است: آن چه سخنران در پايان مي‌گويد، ممكن است بيش از هر مطلب ديگري در خاطره‌ها باقي بماند.
40- براي پايان دادن نطق خود به روش زير عمل نماييد:
الف) خلاصه و نكات عمده را به اختصار بيان نمایید.
ب) به اقدام و عمل توسل جویید.
ج) صميمانه از شنوندگان سپاسگذاری و تمجید نمایید.
د) شنوندگان را بخندانید.
ه) شعري مناسب نقل کنید.
و) جملاتي از قرآن بیان نمایید.
ز) اوج بگیرید.
(يك پايان خوب و يك آغاز خوب طرح ريزی كنيد، سپس اين دو را به هم نزديك نماييد، هميشه قبل از اين كه شنوندگان بخواهند، خود شما از صحبت خودداري كنيد.)
در خاتمه علاوه بر نكات اساسي فوق، يادآوري چهارده نكته‌ی ديگر ضروري است، آن چهارده نکته عبارت اند از:
1- قانون دوم حافظه، تكرار است.
2- قانون سوم حافظه، تداعي معاني است.
3- هر كسي استعداد و قابليت براي ايراد نطق ( سخنراني ) دارد، اگر شك داريد خودتان را امتحان كنيد.
4- گفته‌هايتان عكس العمل شنونده را تعيين می‌كند.
5- «جوهر نطق خوب، آن است كه، ناطق حرفي داشته، و ميل داشته باشد آن را اظهار نمايد.»
6- شنوندگان را در يك نقطه جمع كنيد.
7- تبسم كنيد.
8- دل و فكر خود را در نطق خويش بگنجانيد.
9- براي ايجاد شور و شوق (در سخنراني) مستقيم بايستيد و در چشم شنوندگان نگاه كنيد.
10- براي توضيح دادن به طرز بهتر از مقايسه استفاده كنيد.
11- اگر ممكن است جملات موزون و ايده هاي متضاد بكار ببريد.
12- اظهارات خود را با اظهار نظرهاي مقاماتي كه غرضي ندارند تقويت كنيد.
13- اگر خسته هستيد سخنراني نكنيد.
14- شنوندگان خود را دوست بداريد.
شرایط سخنران
شرایط ظاهری
مناسب بودن لباس از نظر رنگ، شکل ظاهری، تمیزی.
مناسب بودن چهره.
ایستادن مناسب.
عدم استفاده از وسایل اضافی.
نگاه مناسب.
تنوع آهنگ کلام «زیر و بم کلام».
شادابی چهره (تناسب چهره با موضوع).
داشتن حرکات مناسب.
شرایط باطنی
1- آشنایی با روحیات و خصوصیات شنونده.
2- برتر نداشتن خود بر شنوندگان.
3- غلبه بر تمایلات شخصی برای ارشاد دیگران.
4- سخنران در فکر سود و زیان مادی و شغلی نباشد.
5- حساس نبودن نسبت به حرکات شنونده، در صورت لزوم تذکر دادن به طور مستقیم یا غیر مستقیم.
6- سخن نگفتن از نعمت‌های خود در جمع افراد محروم.
7- جلب اعتماد شنونده.
8- سرعت در انتقال مطالب متناسب با وضعیت شنونده.
9- تمام کردن سخنرانی با پایان یافتن وقت و اتمام مطالب.
10- سخن نگفتن درباره آن چه آگاهی ندارد.
11- مستند سخن گفتن.
توصیه‌های ده‌گانه به سخنرانان
1- هنگام سخنرانی از موضوعی که اطلاع کافی ندارید سخن نگویید.
2- برای خودنمایی گفته‌های دیگران را به نفع خود تغییر ندهید.
3- توصیه‌ها و سفارشاتی برای رفع نیازهای اجتماعی، معنوی و روحی ارایه کنید.
4- اگر برای بیان موضوعی سودی در نظر دارید جریان را به اطلاع شنوندگان برسانید.
5- براساس حُب و بغض شخصی، افکار کسی دیگر را رد، قبول یا اثبات نکنید.
6- به موضوع مورد سخنرانی علاقه و ایمان داشته باشید.
7- سخن دیگران را با ذکر مأخذ ذکر کنید.
8- در بیان موضوعی که با احساس و ذوق سروکار دارد حالت تصنعی به خود نگیرید.
9- از طولانی ساختن یا خلاصه کردن بی مورد سخن بپرهیزید.
10- در صورت اتمام مطالب سعی در اتلاف وقت ننمایید.
انواع سخنرانی
1- گفتگوی دو نفره یا محاوره: هر دو نفر نقش سخنور دارند.
2- بحث علمی(همایش).
الف) درباره‌ی موضوعی خاص که از قبل تعیین شده بحث می‌شود.
ب) سخنران مطابق ضوابط همایش سخن می‌گوید( زمان، موضوع، زبان، نحوه ارایه مقاله و غیره).
چ) در پایان همایش قطع نامه‌ای صادر می‌شود.
3- سمپوزیوم: «سخن جویی» مرحله‌ای بالاتر از همایش است، که نتایج بحث‌های آن مشخص نیست. سمپوزیوم در مورد موضوعی بحث می‌کند که ممکن است نتایج مختلفی بدهد.
4- میزگرد: گفتگوی چند نفره در مورد یک موضوع (افرادی با امکانات یکسان به ذکر نظریات خود می‌پردازند).
5- مناظره: هدف، دفاع از یک موضوع و رد موضوع دیگر است. چون در مناظره امکان خروج از معیارهای عقلی، منطقی، و. ... وجود دارد، وجود ناظر یا ناظم ضروری است.
اساس مبنای مناظره بر خوب سخن گفتن است، نه سخن‌های خوب گفتن.
[1]. جهت اطلاع بیشتر رک: لغت نامه دهخدا، فرهنگ جامع بزرگ نوین (ترجمه المنجد)
[2]. شهید مطهری: مرتضی، قیام و انقلاب مهدی(عج) از دیدگاه فلسفه تاریخ به ضمیمه شهید، انتشارات صدرا، ص 86
[3]. ر.ک: طالبیان -سید محمد - تا بی نهایت، ص 41، 42، 43 به نقل از تفسیر نور
[4]. جهت اطلاع بیشتر رک: سوره بقره آیات: 28- 73- 154- 164- 243- 258- 260، سوره آلعمران 27- 49- 144- 156- 157- 158- 169، سوره انعام 95- 122- 162، سوره اعراف 25- 158، سوره توبه 115، سوره النمل 20
[5]. به راویان محترم توصیه می‌شود جهت آگاهی از جنبه‌های مختلف حیات شهید به کتاب تا بی نهایت نوشته سید محمد طالبیان مراجعه نمایند.
*. جهت اطلاع بیشتر ر.ک: آیین سخنرانی، دیل کارنگی، ترجمه مهرداد مهرین، انتشارات اسکندری مطالب این بخش از کتاب آیین سخنرانی استخراج شده است.
منبع :
http://kh-razavi.sajed.ir/ravian/88-1389-02-20-14-38-46/109-1389-02-22-08-55-18.html
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.