فن بیان،اصول سخنرانی و هنرگویندگی وگفتگو

مطالعات ، تجربه ها و تمرین های ضروری برای تدریس ، سخنرانی ، گویندگی ، گفتگو و مناظرات

۲۸ - اصلاح ، حفظ و مهار زبان و مبارزه با آفت های بیان

( آسیب شناسی زبان سخنرانی و گفتگو )

۹۶

الف: علل بروز شایعات
1- سانسور یا القاى سانسور: سانسور یا توهم سانسور یكى از مهم ترین عوامل گسترش شایعه است، زیرا مخاطب براى تكمیل پازل ذهنى خود تلاش مى كند.
2- سوءظن: سوءظن باعث مى شود كه فرد مبتنى بر ذهنیت قبلى كه توام با برداشت بدبینانه بوده است به هر پدیده جدید نگاه كند و چون اصل اعتماد وجود ندارد با ارجاع پدیده هاى جدید به پدیده هاى واقع شده قبلى، اصل شایعه را بپذیرد.
3- فقدان اطلاعات: فرض كنید فردى از تصادف شدید یك وزیر مطلع مى شود و از نحوه و نتیجه تصادف بى خبر است، این فرد براى آرامش خود و رهایى از درگیرى ذهنى مابقى ماجرا را با سؤالات احتمالى طرح و به دیگران منتقل مى كند و تكرار این انتقال موجب مى شود كه خبرهاى زیر به اصل تصادف اضافه شود.
وزیر دركما است، وزیر پایش شكسته، در بیمارستان فلان شهر بسترى است، فوت كرده است، ماشین وى واژگون شده، راننده ...
ارائه اطلاعات تكمیل شده مانع از رواج این شایعه است.
4- آمادگى(ذهنیت داشتن): جامعه ما مى دانند كه در سال1377 چهار نفر توسط عناصر وزارت اطلاعات (قتل هاى زنجیره اى) كشته شدند و وزارت مذكور همین اتفاق را رسماً به عهده گرفت. ذهنیت مذكور مى تواند در حوادث بعدى نیز این خاطره را تجدید كند كه: قتل مجهول فعلى هم مى تواند مربوط به آن دستگاه باشد، زیرا قبلاً موارد این گونه را انجام داده اند.
5- ترس و امید: رهایى از فشار ترس و گرایش به امید براى رهایى از استرس و اضطراب نیز از دلایل تولید شایعه است. تنش هاى مستمر و خشونت آمیز كه خستگى روانى و جسمى را به همراه دارد، مى تواند سرچشمه این شایعه قرار گیرد.
6- حدس زیركانه: بعضاً شایعه جهت كشف یك حقیقت یا تست ضریب حساسیت افكار عمومى طرح مى شود. حدس زیركانه اگر براى مخاطبى كه مورد عملیات روانى قرار مى گیرد به عنوان یك اتهام یا پرداخت هزینه طرح شود باعث كشف پاسخ حقیقى مى شود. بدین معنى كه فرد براى فرار از تهمت، اصل ماجرا را آشكار مى كند.
7- خودنمایى: تلاش براى جلب توجه دیگران، افزایش پرستیژ نزد دیگران و تظاهر به مطلع بودن و مورد مصاحبت قرار گرفتن از دلایل عمده این نوع شایعه است .

ب) انواع شایعات
شایعه داراى اقسام مختلفى مى باشد كه متناسب با نوع كاربرد و نوع واكنش تقسیم بندى مى شود.
1- شایعه خصمانه یا تفرقه افكنانه
این شایعه كثیف ترین نوع شایعه است. بدین معنى كه تولید این شایعه آگاهانه و تعمدى صورت مى گیرد. این شایعه براى تخریب یك فرد یا نظام سیاسى مورد استفاده قرار مى گیرد. بدین معنى كه متناسب با نقاط قوت و ضعف آن نظام سیاسى و متناسب با تاثیرگذارى شایعه بر اعتمادزدایى و اعتبارزدایى به كار مى رود. شایعه «قتل»، «تجاوز»، «بردن افراد بازداشتى به محل نامعلوم» و «ناپدید شدن افراد» از جمله این شایعات خصمانه به شمار مى رود كه این روزها علیه نظام اسلامى استفاده مى شود.
2- شایعات شیطانى: این شایعه مبتنى بر ترس است، بدین معنى كه یك فرد یا حزب براى مخفى كردن واقعیات یا نقاط آسیب پذیر به تولید اخبار مبالغه آمیز مى پردازد. به طور مثال یك تجمع صدنفرى، هزاران نفر عنوان مى شود، دو نفر كشته معادل ده ها نفر تبلیغ مى شود. براى مخفى كردن ضعف نظامى، میزان تولید سلاح و سلاح هاى دوربرد را چند برابر اعلام مى كنند.
3- شایعات رؤیایى: این شایعات مبتنى بر امید و تفكرات آرزومندانه است. بدین صورت كه فرد، نابودى یك حكومت یا فرد مخالف را شایعه مى كند، اقدامات بى اثر خود را اثرگذار جلوه مى دهد و چشم انداز آینده را مثبت جلوه مى دهد تا در پرتو آن آرامش یابد.
4- شایعه وحشت: خطر این شایعه فورى است، لذا مخاطب باید سریعاً واكنش نشان دهد، نظیر اینكه تا لحظاتى دیگر در فلان خیابان انفجار صورت مى گیرد، تا لحظاتى دیگر سیل فرا مى رسد، بزودى مورد حمله قرار خواهید گرفت، امروز دستگیر مى شوید و ... این شایعه حتماً توام با واكنش آنى مى باشد و موجب دردسر خواهد شد.
5- شایعه تست: شایعه تست معمولاً براى تخلیه اطلاعات صورت مى گیرد، علاوه بر آن دولت ها، بسیارى از طرح هاى اجتماعى و اقتصادى را كه از واكنش عمومى نسبت به آن اطلاع دقیق ندارند مورد تست قرار مى دهند و براساس واكنش اجتماعى نسبت به انجام یا تكذیب آن اقدام مى نمایند. به طور مثال خبر آزاد شدن قیمت نان یا انحلال فلان حزب سیاسى طرح مى شود و واكنش افكار عمومى قبل از اقدام سنجیده مى شود. اگر واكنش منفى و شدید باشد خود دولت ها نیز به جرگه تكذیب كنندگان شایعه مى پیوندند.