پیام، هدف، مخاطب
مطالعات ، تجربه ها و تمرین های ضروری برای تدریس ، سخنرانی ، گویندگی ، گفتگو و مناظرات
۲۹ - مخاطب شناسی و شیوه های متقاعد کردن ، اقناع و ترغیب مخاطبان
۷
پیام، هدف، مخاطب
مبلغ به فرد یا گروهى اطلاق مى شود که سعى دارد تا در یک فرایند تبلیغى پیام را که داراى بار عقیدتى، اجتماعى است به گیرنده یا گیرندگان پیام منتقل نماید.
در فرهنگ اسلام که هدفش رسانیدن پیام حق به انسان ها و رهایى آن ها از جهل و نادانى و راهنمایى در مسیر حق و حقیقت است، نقطه اوج آن ایمان به نور و روشنایى یعنى رسیدن به خداوند بزرگ مى باشد و درست به همین خاطر است که مبلغان که حاملان این پیام و رسالت بزرگ الهى هستند از ارزش و اعتبار خاصى برخوردارند، افتخار همین بس که پیامبران الهى از مبلغان اولیه این رسالت خداوندى بودند و ارزش و اعتبار این رسالت عظیم همانند حلقه هاى رنجیر با رسالت انبیاى عظام و ائمه هدى و اولیاى خدا مرتبط بوده و مبلغ با اتصال به این شجره طیبه ارزش و اعتبار خویش را از آن ها مى گیرد، همان کارى را پى مى گیرد که آن بزرگواران آغاز کرده و تا آخرین لحظه عمر شریف خویش در آن راه طى طریق کرده اند.
اما آن چیزى که در غرب تحت عنوان پروپاگاندیست مطرح بوده و در آن مبلغ براى رسیدن به هدف از هر وسیله اى مى تواند استفاده نماید در اسلام منظور نظر نبوده و نیست.
پیام
پیام عبارت است از اعتقاد اندیشه یا گرایشى که پیام دهنده قصد انتقال آن را به پیام گیرنده دارد، پیام در تعبیر اسلامى همان «رسالت» است که پیام آوران الهى آن را ابلاغ نموده و مردم را به پذیرش آن فرا مى خوانند.
لذا پیام تاثیرگذار آن چیزى است که مخاطب پس از دریافت و قبول آن جهت پیاده کردنش اقدام مى نماید. «الله نزل احسن الحدیث کتاباً متشابهاً مثانى تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم» این که پیام به مخاطب و مخاطبین مى رسد داراى یک تقسیم بندى است که لازم است هر چند گذرا به آن اشاره گردد:
۱- پیام از کجا صادر شده یا مى شود، یعنى این که به منبع صدور پیام دسترسى داریم یا غیرقابل دسترسى است؛
۲- پیام داراى چه محتوا و بارى است؛
۳- با چه هدفى این پیام ارسال شده است؛
و نتیجه این که پیامى که مدنظر است و در اینجا از قرآن کریم به عنوان سند از آن استفاده شده است، همان پیامى است که در طول تاریخ پیامبران الهى از مبدا (حق تعالى) اخذ و به مردم رسانیدند و بعد از آن سلسله جلیله ائمه هدى(ع) این وظیفه و رسالت الهى را بر دوش داشتند و مبلغین نیز با تأسى از آن پیام آوران عدالت و آزادى مى بایست پیام خالص را به مخاطب یا مخاطبان ابلاغ نمایند.
هدف
انگیزه اى که مبلغ را وادار به انتقال پیام به مخاطب مى نماید را هدف مى نامند. یکى از عناصر مهم تبلیغ، هدف در تبلیغ است، یقیناً مبلغ طى یک برنامه تبلیغى در انتقال پیام به مخاطب به منظور تغییر رفتار او اهدافى را مدنظر دارد، چون در غیر این صورت آنچه انجام داده است بیهوده و ابتر است.
مخاطب
مخاطب کیست؟ فرد است یا گروه؟ در چه شرایط جغرافیایى زندگى مى کند، در چه محیطى تربیت شده؟ خاستگاه خانوادگى اش چیست؟ در چه مرحله اى از رشد فکرى و فرهنگى است؟ چه اندازه ظرفیت و زمینه دارد؟ شرایط اجتماعى و افکار عمومى محیط وى چگونه است؟ از نظر روانى به چه چیز گرایش و دلبستگى دارد؟ چگونه مى توان وى را به پیام توجه داد یا علاقه مند ساخت و ده ها نکته دیگر از این قبیل در رابطه با پیام گیرنده قابل طرح است:
- گروه هاى سنى مخاطبین، کودکان، نوجوانان، بزرگسالان؛
- گروه هاى جنسى: زن یا مرد بودن؛
- گروه اعتقادى: مومن، جاهل، معاند یا بى تعهد بودن؛
- گروه هاى فرهنگى: بى سواد، باسواد، متوسط، عالى و...؛
- وضع اقتصادى: مرفه، متوسط، یا فقیر بودن؛
- پایگاه اجتماعى: بالا، متوسط، پایین؛
سوالى که در اینجا مطرح است این که آیا تبلیغ با اراده مخاطب منافات دارد، یعنى مخاطب پس از دریافت پیام این امکان برایش وجود دارد که آنچه را که به او مى رسد انتخاب کند، با اندک تامل در آنچه که امروز به عنوان تبلیغ مطرح است پاسخ منفى است.
امروز در عصر ارتباطات، عصر تکنولوژى و ابر کامپیوترها زمینه تبلیغات و فضایى که مخاطب را در آن قرار مى دهند به گونه اى است که امکان فکر کردن را از او مى گیرند، امروز به جاى او تصمیم مى گیرند که چه بپوشد، چه بخورد، چگونه راه برود، چه چیزى مصرف کند، با چه وسیله اى تردد نماید و...
اما مخاطب از نگاه و دیدگاه اسلام این گونه نیست، آیات متعددى در قرآن بر این نکته تاکید دارد که مخاطب آزاد است پیامى که به او ابلاغ مى شود انتخاب کند که در اینجا به آیه اى از قرآن اشاره مى گردد: «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدایهم الله و اولئک هم اولو الالباب»
لذا با توجه به آنچه که تاکنون در این باب گفته شد انسان موجودى است مختار که مى تواند آزادانه پس از شنیدن پیام انتخاب کند و اگر روى فرد یا افرادى تبلیغى صورت مى گیرد صرفاً به خاطر هدایت آن ها است، حال آن فرد اختیار دارد که بپذیرد یا نه، بر عکس آنچه که در تبلیغات امروز وجود دارد که با تحریف حقایق و تحریک عواطف مخاطب یا مخاطبان از این که بتوانند قضاوت صحیح داشته باشند باز مى دارد.
منبع : روزنامه همشهری ۲۴ / ۱۰ / ۱۳۸۵