آداب سخن گفتن
آداب سخن گفتن
آداب سخن گفتندر اندرزهاى لقمان اشاره اى به آداب سخن گفتن شده بود ، و در اسلام باب وسيعى براى اين مساله گشوده شده ، از جمله اينكه : تا سخن گفتن ضرورتى نداشته باشد سكوت از آن بهتر است .
چنانكه در حديثى از امام صادق (عليه السلام) مى خوانيم : السكوت راحة للعقل : سكوت مايه آرامش فكر است .
و در حديثى از امام على بن موسى الرضا (عليهما السلام) آمده است من علامات الفقه : العلم والحلم والصمت ، ان الصمت باب من ابواب الحكمه : از نشانه هاى فهم و عقل ، داشتن آگاهى و بردبارى و سكوت است ، سكوت درى از درهاى حكمت است .
ولى البته در روايات ديگر تاكيد شده است ، در مواردى كه سخن گفتن لازم است مؤمن بايد هرگز سكوت نكند پيامبران به سخن گفتن دعوت شدند نه به سكوت ، وسيله رسيدن به بهشت و رهائى از دوزخ ، سخن گفتن به موقع است .
از شاخه هاى ديگر حسن خلق ، كه رابطه ها را استوارتر و پيوندهارا صميمى تر مى سازد ، گفتار دلپذير و شادى بخش است . متانت درسخن و ادب در گفتار و زيبايى در كلام ، خصلت پاكدلان بى كينه است و خلق و خوى اولياء دين .
ارزش انسان و جوهره وجودى اش را زبان و بيان روشن مى سازد :
يكى تحقير مى كند ، يكى تشويق .
يكى عيبجويى مى كند ، ديگرى تحسين و تقدير .
يكى ملامت مى كند ، ديگرى پر و بال مى دهد و اميد مى آفريند .
كدام يك خوبتر است ؟
شما خودتان چگونه بيان و زبانى داريد ؟ تلخ يا شيرين ؟ گزنده يامرهم گذارنده ؟
آيا با ديگران همان گونه صحبت مى كنيد كه دوست داريد ديگران با شما آنچنان حرف بزنند و خطاب كنند ؟
پذيرايى از ديگران ، هميشه با غذا و ميوه و شيرينى نيست .
گاهى پذيرايى ، با يك كلام خوب و سخن شايسته است . اين اكرام ، بالاتر از تغذيه و اطعام است ، چرا كه گفتار شايسته و زيبا ، غذاى روح است .
گفتن يك آفرين ، احسنت ، بارك الله مگر چقدر هزينه و خرج دارد ؟
كسانى هستند كه جان مى دهند ، ولى حاضر نيستند يك كلام تشويق آميز و محبت بار بر زبان جارى كنند. بشنويم از رسول خدا صلى الله عليه و آله كه اسوه اخلاق حسنه و الگوى ادب در گفتار و رفتار است كه فرموده است :
من اكرم اخاه المؤمن بكلمة يلطفه بها وفرج عنه كربته لم يزل فى ظل الله الممدود عليه الرحمة ما كان فى ذلك .
هر كس برادر با ايمانش را با گفتن كلامى ملاطفت آميز و غم زدا ، مورد تكريم قرار دهد ، تا وقتى او شادمان است ، گوينده آن سخن همواره در سايه رحمت گسترده الهى به سر مى برد.
كلام تشويقى و آفرين و مرحبا گفتن بر عمل شايسته ديگرى نيز ، از اين گونه صالحات است . باز هم از كلام امام صادق عليه السلام بشنويم :
من قال لاخيه المؤمن مرحبا كتب الله له مرحبا الى يوم القيامة .
هر كس به برادر مؤمن خود (مرحبا) بگويد ، خداى متعال تا روز قيامت براى او مرحبا و آفرين مى نويسد.
غير از پاداش الهى ، تاثيرات اجتماعى (خوشگويى) در نرم ساختن دلها و جلب عاطفه ها و استوار ساختن رابطه ها مشهود است . آنكه خوش سخن باشد ، از ديگران نيز كلام نيكو مى شنود. (اين جهان كوه است و فعل ما ندا) و البته كه حرف و سخن ما هم در كوهستان زندگيها انعكاس دارد و خوبى آن به خود ما منعكس مى شود.
كسى كه گفتار مؤدبانه داشته باشد ، ديگران نيز با او مؤدبانه سخن خواهند گفت . وگرنه ... (كلوخ انداز را پاداش ، سنگ است). از كلام مولاعلى عليه السلام است كه :
اجملوا فى الخطاب تسمعوا جميل الجواب
زيبا خطاب كنيد ، تا جواب زيبا بشنويد !...
كيفيت برخورد ما با انسانهاى ديگر ، همان نتيجه را به ما برمى گرداند. ادب ، ادب مى آورد و توهين و فحش ، بدزبانى و اهانت متقابل را در پى دارد.
هرگاه در علل مشكلات ناگوارى كه در محيط خانواده ها و اجتماع پيدا مى شود به كاوش پردازيم خواهيم ديد كه منشاء بيشتر آنها بد زبانى و زشت گوئى و سخنان دور از نزاكت است كه بى مطالعه و فكر از شخص سر مى زند و در نتيجه نفرت طرف را بر مى انگيزاند و غالبا هم منجر به منازعاتى مى گردد كه انسان از آنها بى نياز است يعنى بسيار ديده شده و مى شود كه از يك سخن كوچك زشت نزاع بزرگى به وجود آمده كه تبديل به يك معركه خونين گشته است براى همين است كه قران كريم مردم را از بد زبانى بكلى بيزار ميكند و به گفتار نيك تحريص مى نمايد و بد زبانى را به عرعر خر تشبيه نموده تا قباحت آن را كاملا مجسم و محسوس گرداند تا هر كس همينكه خواست صداى خود را به بد زبانى و بد گوئى بلند كند فورا آن صحنه خنده آور و مسخره آميز و منفورى را كه صداى ناهنجار الاغ آنرا ايجاد مى كند بخاطر آورده و از نعره زدن و عربده كشيدن خود دارى كرده و يادآور شود كه الاغ نيست بلكه آدم است .
پس گفتار نيك و زيبا گوئى و دقت در طرز تكلم و آنگ صدا و انتخاب بهترين سخن و اداى آن با بهترين روش از مهمترين رموز موفقيت و راه رسيدن به يك اجتماع مترقى است و به همين جهت مربيان و مصلحين نيز به آن توجه خاص مبذول نموده و در اين باره كتابهاى زيادى تاليف كرده و در آنها طرز گفتگو با مردم را كه بايد با لهجه اى نرم و مودبانه باشد نشان داده اند .
پس انتخاب كلمات زيبا با مراعات لهجه و زبان و صدا آسانترين و ارزانترين وسيله محبوبيت انسان در اجتماع و هم باعث پيشرفت وى در كار و حرفه خود ميباشد و هم بهترين راه دوستيابى است كه براى انسان دوستان زيادى كه در نبرد زندگى كمكهاى موثرى به او كنند فراهم مى آورد .گفتار نيك با همه خوب و لازم است هم با دوستان هم با دشمنان اما با دوستان ضامن حفظ و پايدارى دوستى است اما با دشمنان باعث كاهش دشمنى و يا حد اقل مانع از تشديد و افزايش آن است .لذا قران مجيد با يك تعبير كلى و عام يعنى با كلمه (مردم) گه شامل مسلمان و غير مسلمان و دوست و دشمن است به ما دستور خوش گفتارى مى دهد .
رسو لخدا (ص) فرمود : (در بهشت غرفه (قصر و بالا خانه) هائى هست كه [ از درخشندگى ] بيرون آنها از درون و اندرون از بيرون ديده مى شود ، خدا آنها را براى كسانى آماده كرده است كه مردم را اطعام كنند و خوش سخن باشند).
و فرمود : الكلمة الطّيّبة صدقة.
سخن نيكو صدقه است.
و روايت است كه : (حيوانى از نزد عيسى عليه السّلام مى گذشت ، به او گفت :
برو به سلامت . شخصى عرض كرد : يا روح اللّه ، به حيوان چنين مى گوئى ؟! فرمود :
نمى خواهم زبانم به بدى عادت كند).
حكيمى گويد : (سخن نرم كينه هاى نهانى را مى شويد).
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.