فن بیان،اصول سخنرانی و هنرگویندگی وگفتگو

آواشناسی:

آن دسته از صداها که توسط اندام گفتاری تولید میشوند،صداهای زبانی نام دارد. آواشناسی از واژه  یونانی به معنای صدا یا صوت ،شاخه ای از زبان شناسی است که به مطالعه صوت گفتاری انسان می پردازد و به شاخه های متعدّدی تقسیم می شود:
1-آوا شناسی شنیداری:درک گفتاری از طریق گوش صورت می گیرد. (کودک بسیاری از آموخته های خود را چه قبل و چه بعد از ورود به مدرسه از این طریق کسب می کند).
 
2-آوا شناسی فیزیکی: با خصوصیّات فیزیکی گفتار به عنوان امواج صوتی سروکار دارد.مثل فرکانس صداها بین افراد مختلف.
3-  آواشناسی تولیدی:به مطالعه نحوه تولید آواها می پردازد.از جمله:
*دو لبی:  م – ب - پ
*لبی دندانی: واو – ف
*دندانی:ای
*دندانی لثوی:د – ت
*لثوی: ز – س – ن – ر – ل
*کامی: ی
 
واج شناسی:
واج در زبان شناسی کوچکترین جزء کلام است که به کمک آن ها تکواژها ساخته می شود. مثلا کلمه  "ما" از دو واج "م" و "ا" ساخته شده است. واج با حرف متفاوت است . حرف صورت مکتوب واج است .
در زبان فارسی این ارتباط یک به یک نیست . مثلا در زبان فارسی یک واج با صدای (ت) وجود دارد، در حالیکه دو حرف "ت" و "ط" یکسان تلفّظ می شود. یا برای مصوّتهای کوتاه  َ  ِ  ُ حرف جداگانه ای وجود ندارد.
 
منبع :اینترنت – واج شناسی
 
 
(کودک در پایه اوّل در این زمینه توانایی های بسیاری کسب می کند )
بعضی از  کودکان صداهارا جا بجا تلفّظ میکنند مخصوصا در آواهای پایانی و به خصوص در صداهای: ر – ل – س – ش – ژ .
که در حالت حادّ آن ،خانواده هم قادر به درک بیان کودک نیست و در حالت خفیف تر،بعد از ورود به کودکستان تظاهر می کند.اختلالات صدا مثل گفتار تو دماغی و گرفتگی صدا که به روش های" باز پروری صدا" درمان می شود.
در اختلالات آهنگ بیان ، جریان گفتار دچار آسیب است که لکنت زبان و شتابان گویی از آن جمله است.
*لکنت زبان :
تکرار یک حرف یا بخشی از کلمه که معمولا در اوّلین حرف یک کلمه دیده می شود و با تنش روانی و ناراحتی در فرد همراه است و به تداوم آن منجر می شود و به روش های "رون در مانی" و "دارو درمانی" و " گروه درمانی" قابل درمان است.
 
*شتابان گویی:
شتابان گویی را به بی نظمی زمانی گفتار تعریف کرده اند.شامل:
- وجود بی نظمی در جمله ها
- جا انداختن هجاها و صوت ها
- نا مشخّص بودن تلفّظ
برای درمان شتابان گویی از روش های سنّتی و روش های رفتاری نگر استفاده می شود.
(چنانکه در کلاس  با کودکی مواجه شویم که از این موارد رنج می برد با ارجاع به مشاور و را های نام برده در صدد رفع آن بر می آییم.)
منبع: اینترنت،اختلالات یاد گیری،اختلالات گفتار و زبان
 
تقسیم بندی اندامهای گفتاری:
1- اندام های تنفّسی: شش ها، نایژه ها و نای
2- اندام های واج ساز : در محفظه غضروفی موسوم به حنجره قرار دارند که نقش آنها تولید واج و تولید نجوا است.
3- اندام های تلفّظی : حفره حلق، دهان و بینی.
علاوه بردستگاههای گفتاری ،مغزانسان به ویژه ناحیه "بروکا"  و  "ورنیکه"  از  حساسیّت خاصّی   در  تکلّم برخورداراست.
آسیب  به منطقه خاصّی در کنارقطعه پیشانی  نیمکره چپ با نوعی اختلال تکلم به نام "آفازیای بیانی" مرتبط است .
منبع: اینترنت ،اختلالات یاد گیری،مرکز آموزشی قوچان، روان شناسی-توانبخشی
 
د رمرکز تخصّصی شنوایی و گفتاری ، به والدین توصیه می شود که آرام و واضح با کودک صحبت کنند ( و از صحبت به طرز بچه گانه دوری کنند ) والدین و خواهر و برادران بزرگتر بایستی مرتّبا برای کودک با تاخیر گفتاری صحبت کنند .
 اختلالات گفتاری شامل:
-اختلالات ادا کردن
-اختلالات روانی کلام
-اختلالات تشدید ( رزونانس )
* اختلالات ادا کردن شامل:
مشکل در تهیه صدا در سیلاب ها یا گفتن نادرست به گونه ای میباشد که سایر افراد قادر به درک آن نباشند .
* اختلالات روانی کلام شامل:
 مشکلاتی چون لکنت زبان هستند ، وضعیتی که جریان کلام با وقفه های ناهنجار یا تکرار ها یا صداهای طولانی شده و سیلاب ها منقطع میشود .
*اختلالات رزونانس ( تشدید ) یا صدا  شامل :
مشکلاتی هستند  که در زیر و بم بودن صدا ، بلندی صدا یا کیفیت صدای کودک وجود دارند و باعث میشوند که شنونده متوجّه کلام گفته شده نشود .
-اختلالت زبانی میتواند دریافتی یا بیانی باشند.
- اختلالات دریافتی به مشکلات فهم یا پردازش زبان اطلاق می شود .
-اختلالات بیانی شامل مشکل در کنار هم گذاشتن کلمات ، گنجینه لغات محدود یا عدم توانایی در استفاده از زبان به صورت درست و اجتماعی میباشد .
منبع:اینترنت ،اختلالات یادگیری،اختلال گفتاری-زبانی
 
تحلیل کتب پنج پایه اوّل تا پنجم در زمینه واج و واج شناسی:
 
غالبا استثنائاتی در تعریف"کلمه" یافت می شود  که ممکن است نتوانیم پاسخگوی آن باشیم. ولی خود به خود هنگام نوشتن و بیان  واژه ها، فاصله معقولی را رعایت می کنیم . همین مطلب تاکیدی است بر اینکه می دانیم واژه چیست. در مور دانش آموزان نیز بهتر است به همین مقدار بسنده کنیم . بعدها اندک اندک شناخت شان از این اصطلاحات کامل خواهد شد. روش مطلوب آن است که این اصطلاحات را به موقع و به جا آن قدر تکرار کنیم تا خود به خود در ذهن کودکان ثبت شود. این یکی واژه (کلمه) و دیگری جمله است. "واژه" و "کلمه" هیچ فرقی با هم ندارند.جز اینکه اوّلی فارسی است و دوّمی عربی است. در هنگام درس دادن و صحبت کردن و پرسیدن به این اصطلاحات اشاره می کنیم . آنها را آنقدر تکرار می کنیم تا ملکه ذهن کودک شود. برای مثال:
بچّه ها واژه "بابا" را در این گوشه تخته سیاه ببینید.
به واژه "آزاده" در نگاره ها نگاه کنید.
این واژه را گوش دهید.
فلان واژه را پیدا کنید.
چه کسی می تواند واژه "آب" را نشان دهد؟
با اصطلاح " صدا" از همان روزهای آغازین مدرسه سرو کار داریم. هرچه که میشنویم "صدا"ست بدون استثناء – چه معمول باشد ، چه نباشد. چه معنا بدهد، چه ندهد. چه منبع آن حیوان باشد یا طبیعت – فقط یک مطلب می ماند که صدا در حوزه کار ما عبارت است از صداهایی که گرچه خودشان معنا ندارند ، امّا اجتماع آنها معنا دار می شود.یعنی واژه می سازند.
البتّه این ساده ترین تعریف است و ساده ترین برخورد با موضوع ، به جز صداهایی که کودک در طبیعت می شنود، هریک ممکن است نشانه هایی از چیز دیگر باشد یا نه. مثلا زنگ دوچرخه ، غرّش رعد.
               بقیّه صداها تا آنجا که به کار آموزش مربوط می شود، عبارت است از:
از تمام حروف  اَ- اِ - اُ - آ - او- ای - ب- پ- ت- ج - چ- ح-خ- د- ذ- ر- ز- ژ- س- ش-  ف - ق- ک- گ- ل- م- ن- و- ه- ی
این صداها در حقیقت همان واج های زبانند. بعضی واحدهای صوتی که گفته و شنیده می شوند. پس با این حساب به حوزه گفتن و شنیدن ارتباط دارد. خلاصه این که وقتی یک فارسی زبان با زبان فارسی امروز سخن می گوید، در تمام طول سخن گفتن فقط همین صداها را از زبانش می شنوید.
 
در پایه اوّل از نگاره ها آشنایی با صدا  و واژ ه ها  آغاز می شود . کودک  صدای آغازین و پایانی واژ ه ها را و کلمات هم آغاز و هم پایان را تشخیص داده و بیان    می کند. باخوب دیدن ، شنیدن و  تلفّظ کلمات در نگاره ها کلمات را تشخیص می دهد. رفته رفته که به تدریس حروف می رسیم ،با آموختن واج ها به ترکیب و واژه سازی می پردازد و به گنجینه لغات کودک افزوده می شود به طوری در پایان سال کودک می تواند جمله سازی کند و متن کوتاهی را بنویسد.
 
در پایه دوّم دامنه لغات کودک وسیع تر می شود:
1-  واج هایی را که به صورت "ی" نوشته می شوند ولی "آ" تلفّظ می شوند را
می آموزند مثل کبری -  مصطفی- حتی
2- در کنار آن به معانی واژه ها نیز دست می یابندو دامنه لغات آنها وسیعتر از پایه اوّل می شود.
3- واژه های اشاره به معنی را می آموزند مثل: این کتاب -  آن کتاب
4- مخلف کلمات را می آموزند.
5- کلماتی را که بخشی از آن مشترک است فرا می گیرند مثل: سنگین- سنگدان- سنگریزه
در پایه سوّم در این این پایه دانش آموز می آموزد که:
۱- کلماتی "ات" اضافه کند و آنها را جمع ببندد مثل: تحصیل +ات= تحصیلات
۲- به کلماتی "مند" اضافه کند و معنی آن ها را بنویسد مثل :ثروت +مند=ثروتمند
 ۳- به کلماتی "گزار"اضافه کند و معنی هر کدام را بنویسد مثل : شکر+گزار= شکرگزار
4- برای یک کلمه چند کلمه بنویسد مثل :کتاب- کتابخانه –کتاب خوان .
5- به آخر کلمات "گی" اضافه کند  مثل :تشنگی – گرسنگی
6- به آخر کلمات "ستان" اضافه کنند و معنای آن را بنویسند
  بیمار +ستان=بیمارستان        هنر+ستان= هنرستان              
7- با واژه های مترادف آشنا میشود
8- کلمات متضاّد یکدیگر را می آموزد
9- با واژه های هم خانواده آشنا می شود
بچّه ها وقتی معنا را می فهمند که می توانند آن را در نوشتن به کار ببرند.
به این ترتیب گنجینه لغات وی افزایش یافته و در نوشتن از آنها استفاده می کند.
در این پایه گنجینه لغات کودک به حدّی می رسد ، که قادر است  به نوشتن متن توصیفی و انشاء نویسی .
منبع:کتاب راهنمای معلّم – نویسنده :غلامرضا عمرانی
 
پایه چهارّم در این پایه دانش آموز می آموزد که :
1- جهت جمع بستن با"ان"  برای کلماتی که به  "الف"  یا  "واو" ختم می شوند بین کلمه و "ان" حرف "ی" اضافه می شود مثل : زور+ گو+ ان = زورگویان
۲- واژه  "وار" پسوند شباهت است مثل کلمه  : علی وار  = مثل علی    برادر وار = مثل برادر
 امّا "وار" در کلمه دیگر معنا ندارد مثلا در کلمه "دیوار"
3- بعضی کلمات در جملات مختلف معنای مختلفی پیدا میکنند مثل :کلمه "پرداخت" که در جمله ی : ( او با دوستش به رقابت پرداخت)" پرداخت " یعنی مشغول شدن ولی در جمله ی :( حسن بدهی خود را به فروشنده پرداخت ) "پرداخت" به معنای دادن پول است .
4- در زبان فارسی بعضی واژه ها دویا چند شکل دارن مثل : بادمجان - بادنجان
دُ شک - تُشک         تُکمه - دُکمه         یقه - یخه
5- در هر رشته واژه ها و اصطلاحات خاصّی به کار می رود مثلا در رشته ورزش فوتبال واژه های : گل ، آفساید ، اوت ، تیم ، پنالتی ، کارت زرد و قرمز و....
6- بعضی کلمات به شکل کوتاه و بدون تغییر معنا به کار می روند ، که اکثرا  در    اشعار ، از آنها استفاده می کنند مثل : روبه = روباه       پیرهن = پیراهن
 
7- با پسوند  "ناک"قادر به ساختن بعضی از واژه ها می شود
مثل : غم + ناک =غمناک      سوز+ناک = سوزناک     
8- با پسوند "آسا" قادر به ساختن بعضی از واژه ها می شود
مثل :مه + آسا = مهسا                غول + آسا = غول آسا
منبع:مجموعه دروس چهارّم دبستان مولّف مهناز غفاری
 
پایه پنجم  در این پایه دانش آموزان  در قسمت واژه آموزی :
1- با ساختن واژه های جدید و با پسوندها و پیشوندهای متفاوت آشنا می شوند که البته در پایه چهارّم نیز با تعدادی از این پسوندها آشنا شده اند و در یافته اند که یک کلمه هنگام ترکیب با پسوند و پیشوند خاص تغییر معنا نیز می دهد.
 مثل : چشم + ه = چشمه          پیام + بر = پیامبر                
چشمه + سار= چشمه سار      آهن + گر = آهنگر
2- ساختن یک کلمه مرکب که هر بخش آن معنای مستقل دارد ، نیز در این پایه آموخته می شود مثل : فرهنگ + نامه = فرهنگ نامه
3- معرّفی واژه هایی مثل : ( از سیر تا پیاز ) و ( از شرق تا غرب ) که به ترتیب به معنای تمام و محل است نیز در این پایه صورت می گیرد
4- معرّفی واژه  در معنایی جدید مثل :"سر به هوا" یعنی حواس پرت
5- معنای کلمات مرکب مثل : پیل تن
 
منبع:کتاب راهنمی معلّم – نویسنده :غلامرضا عمرانی