ارزيابي اندامهاي توليدي گفتار(Oral Assessment)
ارزيابي اندامهاي توليدي گفتار(Oral Assessment)
ارزيابي اندامهاي توليدي گفتار(Oral Assessment)در بخش ارزيابي اندامهاي محيطي گفتار،ساختمان،حرکت ودامنه حرکت،سرعت وقدرت هر يک ازاندامهاي توليدي گفتار همچون لب،دندان،زبان،فک،کام ونرم کام مورد توجه آزمونگر است.همچين مواردي چون وجود ياعدم وجود حساسيت در هر يک از اندامهاي فوق،توانايي تشخيص،حس لمس داخل دهاني نيز از اهميت خاص برخوردار است وضروري است تا در کنار زير بخش هاي ذکر شده شناخت همه جانبه اي را در ارتباط با کفايت عملکرد اندامهاي توليدي گفتاربراي فرد آزمونگر فراهم سازند.
الف 1-حرکت اندامهاي توليدي گفتار:
1-ارزيابي حرکات زبان:جهت ارزيابي حرکات مربوط به زبان،حرکات زبان به سمت بالا،پايين،چپ وراست وحرکات چرخشي زبان در داخل وخارج دهان مورد بررسي قرار مي گيرد.
2-ارزيابي حرکات لب:در ارزيابي حرکات لب وضعيتي که گوشه لب ها به طرفين کشيده شده/i/ويا وضعيتي مشابه توليد واکه /u/وسپس حرکت پيوسته/u/-/i/ مورد توجه آزمونگر مي باشد هم چنين باز وبسته کردن لبها بدون آواسازي مورد ارزيابي قرار مي گيرد.
3-ارزيابي حرکات نرم کام:حرکت نرم کام به هنگام توليد واکه/â/ مورد نظر است.
4-ارزيابي رفلکسGag: اين رفلکس با فشار آرام روي قسمت خلفي زبان يابوسيله ضربه زدن به نرکام يا ديوارحلق توسط قاشق به وجود مي آيد پاسخ طبيعي عبارتست از حرکت قدامي-خلفي نرم کام بطور قرينه وحرکت پرده خلفي لوزه ها به طرف خط وسط است.حرکات نامتقارن وکاسته شدن حرکت کام يا پرده خلفي لوزه هانشانه ضعف نرم کام است .عدم ايجاد رفلکس Gagبايد ثبت شود.ارزياب بايد توجه داشته باشد درصد کمي از افرادطبيعي رفلکس Gagندارند ولي در کودکان عقب مانده ذهني معمولا حساسيت بيش از حد طبيعي وجود دارد،بطوريکه حتي با لمس قسمت هاي جلوئي دهان وبخصوص زبان اين رفلکس در آنها فعال مي شود.در صورت حساسيت بيش از حد معمول دهان وايجاد رفلکس Gag درقسمت هاي قدامي،ارزياب دو برگه ارزيابي مشخص خواهد کرد با تحريک کدام قسمت از دهان رفلکس ايجاد شده است.
الف2-ارزيابي دامنه حرکت اندامهاي گفتاري:آزمونگر پس از اينکه وجود يا عدم وجود هريک از حرکات اندامهاي محيطي گفتار را مورد بررسي قرار مي دهد،مي بايد در ارتباط باکفايت ومهارت انجام حرکات فوق ونيز وسعت حرکت مورد نظر،توضيحاتي را در برگه ثبت ارزيابي شرح دهد تحت عنوان دامنه حرکات اندامهاي محيطي گفتار.
ب-ارزيابي سرعت اندامهاي توليدي گفتار:
گفتار مجموعه اي از حرکات پيچيده ومتوالي بصورت زنجيره هاي حرکتي است وبه همين دليل مستلزم حرکات بسيار ظريف وهماهنگ مي باشد.به منظور اطمينان از سلامت ويکپارچگي دستگاه گفتار پس از ارزيابي وجود يا عدم وجود حرکت ودامنه حرکت ارزياب کفايت اندامهاي محيطي گفتار در دو زمينه 1-سرعت حرکاتverbal و2-سرعت حرکاتnonverbal مورد توجه قرار خواهد داد.منظور از ارزيابي سرعتverbal اندامهاي گفتار،سرعت انجام حرکاتي است که توﺃم با آن فرد مورد آزمون صداهاي گفتاريي را که با اندام مربوطه توليد مي شوند را به هنگام انجام حرکت توليد خواهد کرد وچنانچه انجام حرکت مورد نظر بدون توليد آوائي باشد ارزيابي سرعتnon-verbal اندامهاي توليدي گفتار مورد توجه مي باشد.قابليت انجام حرکات سريع ومتناوب اندامهاي محيطي گفتار در توليد حرکات گفتاري وغيرگفتاري،Diadochokinesis ناميده ميشود.
1-ارزيابي سرعت حرکات verbal اندامهاي توليدي گفتار:در اين قسمت ارزيابي،سرعت انجام حرکات لبها به هنگام توليد سيلابهائي با همخوان دولبي (/pa//ba/)،سرعت انجام حرکات زبان به هنگام توليد سيلابهائي با همخوان هاي لثوي(/ta/و/da/) وکامي(/ka/ و/ga/( مدنظر مي باشد.در اين ارزيابي زمان انجام تست براي کل حرکات ثابت فرض شده و زماني حدود7ثانيه مي باشد وتعداد دفعاتي که فرد مورد نظر آزمون توانائي انجام حرکات مربوطه را در زمان فوق داراست،ثبت مي شود.ارزيابي سرعت حرکاتverbal اندامهاي توليدي گفتار مي تواند علاوه بر استفاده از تک سيلابهاي مرکب همخوانهاي دولبي،لثوي،کامي با استفاده از زنجيره دوسيلابي وسه سيلابي نيز انجام مي شود بدين ترتيب باتغيير واکه در يک جايگاه وتغيير همخوان درچند جايگاه امکان ارزيابي سرعت اندامهاي توليد گفتار به هنگام آواسازي وسعت قابل ملاحظه اي پيدا نموده ودر نتيجه اطلاعات باارزشي در اين زمينه در اختيار ارزياب قرار خواهد داد ولي از آنجا که چگونگي انجام چنين ارزيابي مستلزم دقت وتوجه کافي فرد مورد آزمون مي باشد وکودکان عقب مانده ي ذهني طرز انجام سطوح پيچيده ترحرکات Diadochokinesis ناتوان مي باشد. از شرح کامل اين مورد از ارزيابي اندامهاي محيطي گفتارصرف نظر کرده وخواننده را جهت کسب اطلاعات بيشتربه مطالعه مقالات وکتب ارزشمند در ارتباط با ارزيابي ودرمان اختلالات توليدي دعوت مي نمائيم.
2-ارزيابي سرعت حرکاتnon-verbal اندامهاي توليدي گفتار:در اين قسمت ارزيابي سرعت حرکات لبها زماني که به صورت کشيده (مثل زماني که واکه/i/ توليد مي شود)وسرعت انجام حرکات زبان هنگامي که قسمت قدامي زبان (نوک وياتيغه زبان) با سرعت به گوشه هاي لب (سمت چپ وراست) تماس پيدا مي کند ويا با سرعت وبه نوبت با لب بالا وپايين خارج دهان تماس داده مي شود ميتوان انجام حرکت ذکر شده زبان را بار ديگر در داخل دهان نيز انجام داد. همچنين حرکات عمودي فک پايين به صورت باز و بسته کردن دهان نيز ارزيابي ميشود. در اين ارزيابي نيز زمان انجام هر يک از حرکات فوق ثابت فرض شده و حدود 5 يا7 ثانيه ميباشد. تعداد دفعاتي که فرد مورد نظر آزمون توانايي انجام حرکت را در زمان ذکر شده دارا مي باشد ثبت ميشود.
ج- ارزيابي قدرت عملکرد اندام هاي توليدي گفتار:
ارزيابي قدرت عملکرد اندام هاي توليدي گفتار زمينه ديگري از ارزيابي ويژگي هاي اندام هاي توليدي گفتار ميباشد که آزمونگر ميزان قدرت عملکرد لب هب، زبان و فک را مورد بررسي قرار ميدهد.
1-ارزيابي قدرت عملکرد لب ها-بر اين منظور آزمونگر از فرد مورد آزمون مي خواهد که لب هايش را محکم روي هم نگه دارد و آزمونگر با انگشت شست خود، سعي در جدا کردن لب پايين از بالا دارد و يا از کودک مي خواهد که لب ها را به ترتيب و به حالتي که واکه هاي /u/و /i/ بيان ميشوند، در آورد و آزمونگر در هر مورد، سعي در خارج ساختن لب ها از وضعيت مربوطه(از طريق حرکت مخالف حرکت لب ها) مي نمايد و مدت زماني را که کودک در مقابل حرکت مخالف دست آزمونگر مقاومت کرده و از تغيير وضعيت لب هايش جلوگيري بعمل مي آورد، در برگه ارزيابي ثبت خواهد شد.
2-ارزيابي قدرت عملکرد زبان: ارزيابي قدرت عملکرد زبان در دو وضعيت خارج و داخل دهان مورد بررسي قرار مي گيرد. آزمونگر از فرد مورد آزمون مي خواهد تا زبانش را از دهان خارج کند(بدون اينکه تماس با لب ها داشته باشد) و سپس با obselong سعي در فشار آوردن به زبان در جهت مخالف حرکت زبان (يعني فشار زبان به سمت داخل) راداردودرمورد ديگرآزمونگرobselomg را به کنا ره هاي زبان تکيه داده و از حرکت زبان به سمت چپ و راست جلوگيري بعمل مي آورد به منظور ارزيابي قدرت عملکرد زبان داخل دهان از کودک مي خواهند که قسمت قدامي زبانش را به سطح داخلي گونه ها در هر يک از طرفين صورت(چپ و راست) تماس داده و فشار آورد و آزمونگر با انگشت شست خود سعي در فشار آوردن زبان در جهت عکس حرکت آن (يعني فشار زبان به سمت داخل) را دارد. در هر يک از حرکات ذکر شده زبان، مدت زماني را که کودک در مقابل حرکت مقابل دست يا obselongآزمونگر مقاومت کرده و وضعيت مربوطه زبانش را حفظ ميکند در برگه ارزيابي ثبت خواهد شد.
3- ارزيابي قدرت علکرد فک: آزمونگر از کودک مي خواهد تا دهان خود را باز کرده و در مقابل حرکت دست او که سعي در بستن دهان او دارد، مقاومت ورزد و يا در مقابل حرکت دست درمانگر که سعي در متمايل ساختن فک تحتاني به سمت هر يک از جهات راست و چپ را دارد، مقاومت کند. زمان مقاومت کودک در مقابل هريک از حرکات فوق به طور جداگانه در برگه ارزيابي ثبت ميشود.
د- ارزيابي سه قسمت اندامهاي گفتاري:
آخرين زير بخش در ارزيابي اندامهاي محيطي گفتار بررسي ساختمان هر يک از اندام ها همچون فک، لب، بان، دندان، کام، نرم کام و فضاي حلق ميباشد. ارزيابي ساختمان اندام هاي محيطي گفتار بايد با روش منظم و مفيد و قابل استفاده انجام گيرد و کودک به هنگام ارزيابي راست روي صندلي مينشند و چشمهايش را به جلو و صورت آزمونگر متمرکز ميکند.
به هنگام ارزيابي ساختمانهاي داخل دهاني نبايد سرش را به سمت عقب خم کند مگر اينکه ساختمان هاي کام و حلق مورد ارزيابي قرار دارند. به طور خلاصه بيمار بايد در وضعيتي بنشيند که سرش به طور طبيعي راست است، دهانش در سطح افق قرار گرفته و چشمهايش هم سطح ارزياب ميباشد، قبل از ارزيابي اندام هاي توليدي گفتار تقارن صورت در حالت استراحت بايد مدنظر آزمونگر باشد، همچون بسته شدن کامل يا جزئي پلک که ممکن است نشانه ضعف عصبي-عضلاني باشد، فقدان چين خوردگي، عدم تقارن فشار داخل دهان در هر طرف صورت به هنگام باد کردن گونه ها و ...
1-ارزيابي ساختمان فک: در ارزيابي ساختمان فک بايد بزرگي و کوچکي غير معمول هر يک از فک ها، جلوآمدگيMesiocclusion و يا عقب رفتگي غير معمولDistocclusion فک تحتاني به هنگام استراحت و يا آواسازي مد نظر ميباشد.
2-ارزيابي ساختمان لب ها: در ارزيابيساختمان لب موارد زير ميباد مورد توجه آزمونگر قرار گيرد. زخم روي هر يک از لبها، آويزان بودن گونه، لب و نيز عدم بسته شدن کامل لب ها در هنگام استراحت، که اگر همراه با فقدان چين خوردگي پيشاني و... باشد نشانه ضعف عضلاني است. وجود يا عدم وجود شکاف در لبها و يا آثار جراحي، ترميمي ناشي از شکاف لب ها، حرکات غير ارادي لب ها نيز بايد بررسي شود، براياين منظور از بيمار خواسته ميشود لبخند بزند و دقت ميشود که با گوشه هاي لب در هر دو طرف به طور مساوي بالا ميرود يا خير، خواسته ميشود تا لبهايش را جمع کند و کيفيت تقارن اين فعاليت يادداشت ميشود. به هنگام باد کردن گونه ها، نگهداري هوا داخل دهان، باز و گسترده شدن لب ها و در نتيجه خروج هوا از دهان بررسي ميشود.
3-ارزيابي ساختمان دندان ها: در ارزيابي ساختمان دندان ها، ارتباط فکري-دنداني مورد توجه ميباشد. از بيمار خواسته ميشود دندان هاي عقبش را روي هم بگذارد و لب هايش را عقب بکشد اين عمل الگوي طبيعي بسته شدن فک را پديد مي آورد طوري که امکان ارزيابي دندان هاي خلفي و قدامي و اسکلن استخواني قوس دنداني پديد مي آيد. در اين حال، کيفيت ارتباط فکين، وضعيت دندان ها، رديف نبودن آن ها و يا وجود دندان هاي اضافي يا فضاي خالي مد نظر قرار ميگيرد. منظور از ارتباط طبيعي فک ودندان وجود و مشاهده موارد زير ميباشد، در حالت طبيعي قوس فک بالا بزرگتر از فک پايين است و در نتيجه قوس فوقاني روي قوس پاييني را پوشانده و هم چنين دندان هاي قوس فک بالا جلوتر از دندان هاي قدامي فک پايين قرار ميگيرند.ترتيب دندانها در قوس بالاوپايين به نحوي است که هر دندان در مقابل دو دندان از قوس روبرو واقع ميشود.وتنها استسناء سومين دندان آسياي بزگ بالا ودندانهاي قدامي فک پايين مي باشند.نکته اي که در ارتباط نادرست فکي-دنداني اهميت ويژه اي دارد ارتباط متقابل اولين دندان آسياي بزرگ بالا وپايين يا دندان شماره6 هر فک ميباشد.در حالت طبيعي به برجستگي جلوئي اولين دندان آسياي بالاروي اولين دندان آسياي پايين قرار مي گيرد.
آشنايي با اصطلاحات مربوط به اشکالات ويا وضعيتهاي مختلف دندانها بر حسب موقعيت ارتباط قوس بالا وپايين:
Neutrocclusion –ارتباط قدامي وخلفي وکناري طبيعي قوس دنداني بالاو پايين
Open bite-فاصله غيرطبيعي بين دندانهاي قدامي بالاوپايين
Close bite-دندانهاي قدامي بالابيش از حد معمول دندانهاي قدامي پايين رامي پوشاند
Cross bite-دندانها به جاي اينکه بطور طبيعي در دو رديف موازي قرار گيرندبطور جانبي وکناري روي هم قرار ميگرند وبا يک يا چند دندان جلوتر ياعقب تراز رديف معمول خود قرار مي گيرند وعوامل طبيعي را بر هم مي زنند.
آشنايي با اصطلاحات مربوطه به اشکالات وباوضعيتهاي مختلف دندانها بطور انفرادي:
Labio version-کج شدن دندانها به طرف لب
Lingo version-کج شدن دندانها به طرف زبان
Eden fulos-وجود فضاي خالي در نبود دندانها
Super numerary-زياد يا اضافه بودن دندانها
Bucco version-انحراف دندانها به طرف گونه
Mesio version-نزديک شدن دندان از حالت طبيعي به خط وسط
Disto version-دور شدن دندان از حالت طبيعي ازخط وسط
4-ارزيابي ساختمان زبان:در ارزيابي ساختمان زبان به اندازه زبان در حاليکه درون دهان است شکل ظاهري آن ونيز اندازه بند زير زبان توجه مي شود.آيا زبان بزرگتر از حد طبيعي ياکوچکتراست؟آيا زبان در حالت طبيعي بين دندانها ولبها قرار مي گيرد؟که مربوط به بزرگي بيش از حد معمول زبان است.آيا در زبان مخاط حالت طبيعي داشته وياشيارهاي شبيه به حالت بريدگي روي آن مشاهده مي شود؟آيا قسمت قدامي زبان به شکل پنج(ياقلب)مي باشد؟که مربوط به کوتاه بودن بند زيرزبان ميباشد در اين حالت فرد مورد آزمون نميتواند با نوک زبانش لبه آرواره را درحالي که دهانش نيمه باز است لمس کند. آيا زبان زبان داخل دهان جمع شده و يا به يک طرف منحرف شده است؟ توجه به انقباضات غير ارادي و يا لرزش فيبرهاي عضلاني در لبه زبان که نشاندهنده ضايعه در سيستم عصبي محيطي مربوطه به عصب زير زباني است
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.