گفتاردرمانی چیست؟
گفتاردرمانی چیست؟
گفتاردرمانی یا آسیبشناسی گفتار و زبان رشتهای از علوم است که به بررسی ماهیت انواع اختلالات گفتار و زبان و نیز روشهای تشخیص و درمان این اختلالات میپردازد.گفتار درمانگران به درمان کودکانی که در فراگیری زبان مادری یا استفاده صحیح از گفتار دچار مشکل هستند و نیز بزرگسالانی که به دلیلی توانایی گفتاری خود را از دست دادهاند میپردازند.
در ابتدا به توضیح مفاهیم مرتبط پرداخته می شود:
ارتباط ، زبان و گفتار
ارتباط …عمل انتقال پیام از فرستنده به گیرنده است؛ به نحوی که هریک اطمینان یابند که پیام درست منتقل شده و معنای مورد نظر حاصل شده است. انسان، تنها موجودی است که برای تبادل اطلاعات و انتقال پیام از رمز اسـتفاده مـی کند وما این رمزرا زبان مـی نامیم.
زبان انسـان ها یک سـیسـتم و نظامـی پیچیده ازنمادهاسـت که براساس قواعد مشخصی با هم ترکیب شده و معنادار می شوند.
گفتار نیز ابزار کلامی ارتباط است. چهار ساختار تنفس، آوا سازی، تشدید و تولید زبان انسانی را به نمود شنیداری تبدیل می کنند. هوای تنفسی با عبور از سیستم آوا سازی یعنی حنجره، تارهای صوتی را به ارتعاش در آورده و صدا تولید می کند. این صدا نامفهوم و وزوز مانند است؛ اما با ورود به حفرات بالایی (حلق، گلو، بینی و دهان) تقویت و تشدید شده و قابل شنیدن می گردد. حرکات هماهنگ وپشت سر هم اندام های گفتاری مانند زبان، فک و زبان کوچک این صدای تشدید شده را به آواهای گفتاری تبدیل می کنند.
سخن گفتن مهارتی است که باید آموخته شود و کودک بتواند آواهای گفتاری را با هم ترکیب کرده، به شکل کلمه در آورد ( جنبه حرکتی زبان) و سپس بتواند به این کلمات معنا ببخشد( جنبه ذهنی زبان).
پیش نیازهای رشد طبیعی گفتار و زبان
توالی طبیعی رشد گفتارو زبان نیازمند وجود پیش نیازهایی است که به اختصار به آن ها اشاره می شود:
آمادگی بدنی سیستم شنیداری طبیعی، بلوغ عصبی- حرکتی طبیعی و همچنین مجاری گفتاری طبیعی برای رشد طبیعی گفتار و زبان نیاز است.
آمادگی ذهنی کودک باید برای اکتساب زبان شفاهی، ظرفیت ذهنی طبیعی داشته باشد؛ زیرا رشد ذهنی پایه و اساس انجام اعمال نمادین است.
سلامت روانی و عاطفی مناسب بیماری های روحی- روانی انرژی کودک را از بین برده و روابط وی را با اطرافیانش محدود و خراب می نماید.
داشتن محیط تحریکی مناسب کودک باید حداقل از سه عامل محیطی مناسب برخوردار باشد: باید ارتباط عاطفی مناسب و مثبتی میان کودک و والدین یا پرستارش وجود داشته باشد، باید سرمشق یا الگوی گفتاری ساده و مناسبی داشته باشد و همچنین فرصت برای تمرین، اکتشاف و تجربیات متنوع برای برقراری ارتباط داشته باشد.
تعریف اختلالات گفتار و زبان
طبق تعریف انجمن گفتار و زبان و شنوایی آمریکا (ASHA) به هرگونه اشکال در درک و کاربرد گفتار، نوشتار یا هر سیستم نمادین دیگری، اختلال زبانی گفته می شود.
نشانه های روشنی وجود دارد که بروز آسیب های زبانی در سال های اولیه زندگی تأثیرات زیان باری بر مهارت های درکی و ارتباطی وارد کرده که ممکن است به قلمروهای اجتماعی و هیجانی نیز تجاوز کند و بر پیشرفت تحصیلی، توانایی دوست یابی و ارتباط در محیط های مختلف تأثیر منفی گذارد.
شیوع
یکی از بررسی هایی که به فراوانی از آن یاد می شود، مطالعه مورلی (۱۹۷۲) است که نشان می دهد ۱۰% کودکان در دو سالگی، ۶% کودکان در سه سالگی و ۳ تا ۵ درصد کودکان هنگام ورود به مرحله آموزش پیش دبستانی و ۳% کودکان در ۶/۶ سالگی دچار تأخیر در گفتار هستند.
اندربای و دیویس (۱۹۸۹) نیز با استفاده از آمارهای کودکان نیازمند به گفتار و زبان درمانی، شیوع این اختلال را در میان کودکان ۳ تا ۹ ساله، ۹۶۸ نفر از هر ۱۰۰,۰۰۰ کودک برآورد کردند.
برخی از مهمترین علل ابتلا به اختلالات گفتاری وزبانی
مشکلات شنوایی
بیماری های نورولوژیک و ضربه های وارده به سر
عقب ماندگی ذهنی
اختلالات حرکتی مربوط به سیستم اعصاب مرکزی مانند فلج مغزی
نابهنجاری های مادرزادی و اکتسابی ساختمان های گفتاری مانند: شکاف کام و لب یا اختلالات فکی- دندانی
اختلالات نافذ رشد مانند اوتیسم
استعداد ژنتیکی
عدم وجود محیط تحریکی مناسب
انواع اختلالات گفتار و زبان
اختلالات زبانی: منظور از اختلالات زبانی این است که در رفتار زبانی کودک در حال رشد، خللی وجود دارد. ممکن است کودک در کسب مهارت های زبانی نسبت به همسالان همجنس خود تأخیر داشته باشد و یا ممکن است اختلال خود را به شکل اختلال در درک شنیداری، عدم توانایی در استفاده صحیح از کلمات و معنای آن ها، ناتوانی در بیان نظرات و ایده ها، استفاده نادرست از الگوهای دستوری یا خزانه واژگانی کم نشان دهد.
نقص زبانی ویژه برخی از کودکان علیرغم عدم ابتلا به عقب ماندگی ذهنی، اختلالات حسی، آسیب نورولوژیکی، مشکلات هیجانی و اختلالات محیطی، نقص ویژه ای در زبان دارند که خود را به شکل ناتوانی در پردازش شنیداری، اشکال در حافظه شنوایی و نقص در مهارت های حل مسئله و تفکر استنباطی نشان می دهد.
ناتوانایی های یادگیری هم در اکثر کودکان دارای مشکلات زبانی دیده می شود که از جمله مهمترین آن ها اختلال در خواندن است. نارسا خوانی رشدی یا دیسلکسی اختلال در یادگیری خواندن در سنین رشد است که علیرغم آموزش مناسب، داشتن هوش کافی و وضعیت اجتماعی – فرهنگی مناسب بروز می یابد. این کودکان مشکلات واضحی در شناخت، رمزگردانی، حافظه، نامیدن، رشد زبان و هجی کردن دارند.
اختلالات گفتاری: هرگونه مشکلی که در تولید صحیح آواها، جریان طبیعی گفتار و کیفیت صدا به وجود آید، اختلال گفتاری نامیده می شود.
اختلالات تولیدی: اشکال در تولید و تلفظ صحیح آواهای گفتاری را در برمی گیرد؛ به طوری که با هنجار پذیرفته شده در جامعه تفاوت داشته باشد و توجه دیگران را به خود جلب کند و مانع از برقراری ارتباط یا موجب ناسازگاری کودک گردد.
لکنت: هرگونه وقفه در جریان پیوسته و ریتم طبیعی گفتار است که به شکل تکرار، کشش یا قفل شدن غیرارادی بر روی کلمات یا بخشی از کلمه دیده می شود. این اختلال معمولاً بین ۲ تا ۴ سالگی شروع می شود و معمولاً شیوع ۱ درصدی در هر جامعه ای دارد.
اختلالات صدا: زمانی که بلندی، زیرو بمی و کیفیت صدای فرد با افراد همجنس، هم سن، هم جثه و با طبقه اجتماعی یکسان متفاوت باشد، صدا غیر طبیعی تلقی می شود ونیاز به درمان دارد. معمولاً سرماخوردگی، التهاب و آلرژی، استفاده بد و بیش از اندازه از صدا مثل جیغ زدن، مصرف محرک ها مثل سیگار و الکل منجر به بروز مشکلات جسمی در حنجره و استرس و ضربات روحی- روانی منجر به بروز اختلالات عملکردی در حنجره و مشکلات نورولوژیک منجر به فلجی یا ضعف تارهای صوتی و عضلات ناحیه حنجره می گردند که حاصل آن ها صدایی گرفته، خشن و نفس آلود می باشد.
اختلال بلع: بسیاری از کودکان و بزرگسالان دارای مشکلات بلعی ناشی از ریفلاکس معده ای – روده ای، سکته مغزی، داشتن لوله تراکئوستومی، تومور، جراحی و … می باشند. ارزیابی و درمان اختلالات تغذیه و بلع کودکان و بزرگسالان نیز به عهده آسیب شناسان گفتار است.
اختلال در عملکرد عضلات دهان و فک: در این اختلال زبان کودک به طور اغراق آمیزی جلو آمده و در نتیجه بلع طبیعی و تولید صحیح برخی از صداها تحت تأثیر قرار گرفته و به مرور زمان شکل فک و دندان ها و ساختار صورت دستخوش تغییر حالت می گردد، مکیدن انگشت، ناخن جویدن، دندان قروچه، آلرژی یا لوزه های بزرگ معمولاً از علل بروز این اختلال هستند.
دیزآرتری : ضعف یا فلجی در عضلات گفتاری در اثر آسیب به سیستم عصبی مرکزی منجر به بروز این اختلال می گردد.معمولا در اثر سکته مغزی، بیماری پارکینسون، ضربه مغزی ،صدمات ناشی از جراحی یا فلج مغزی بوجود می آید.
آپراکسی گفتار: در این اختلال توالی تولید صداها، هجاها و کلمات آسیب می بیند.مغز پیام درست را به اندامهای گفتاری مثل دهان و فک نمی فرستد؛بنابراین کودک از گفتن آنچه در نظر دارد عاجز است. تولید کلمات با تقلا و سختی صورت می گیرد
شایان توجه است که اگر این اختلالات به موقع درمان نشوند، می توانند مشکلاتی را در یادگیری ایجاد نمایند. یادگیری مهارت های زبانی و ارتباطی، باید قبل از ۵ سالگی صورت گیرد، زیرا با گذشت زمان و رشد و تکامل مغز، یادگیری کندتر و سخت تر خواهد بود.
آسیب شناسان گفتار و زبان به کودکان و بزرگسالان دارای مشکلات ارتباطی کمک می کنند. کودک پس از ارزیابی تحت درمان تک نفره قرار گرفته و درمانگر برای درمان مؤثر ضمن مشاوره و آموزش به خانواده در خانه آنها را با خود هم گام و همراه می نماید.
رشد و تکامل لغات و مفاهیم کودک، در طول سال های مدرسه نیز ادامه می یابد و کودک با یادگیری خواندن و نوشتن، راه های پیچیده تری برای کاربرد زبان، به کار خواهد گرفت.
از آن جایی که تمام تجربیات آموزشی کودک، نیازمند کسب مهارت های ارتباطی مناسب است، ممکن است گفتاردرمانی در طول سال های مدرسه به شکل درمان مستقیم و یا به شکل درمان مشاوره ای ادامه یابد. بنابراین صبرو شکیبایی و همکاری و همراهی والدین کودک را در تمامی مراحل درمان می طلبد.
منابع:
آدامز کاترین، براون بتی بایرز و ادواردز مارگارت(مؤلفین)، اختلال های رشد زبان. منشی طوسی محمدتقی، مشهد: انتشارات دانشگاه امام رضا. ۱۳۸۵
ایمانی شکیبایی، مرسده و رضازاده معروف، افسون. فرآیند خواندن و اختلالات آن: مفاهیم و نظریه ها. پایان نامه کارشناسی. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی. ۱۳۷۶
ایمانی شکیبایی،مرسده. رشد طبیعی گفتارو زبان. جزوه درسی چاپ نشده. تهران: دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. ۱۳۷۷
جمعی از نویسندگان متخصص در لکنت زبان (مؤلفین). لکنت زبان. دستجردی، مهدی و مفیدی فربد(مترجمین). تهران:انتشارات رشد. ۱۳۸۱
منصوری صدیقه صمدی راحله. تشخیص و افتراق اختلالات گفتار و زبان. پایان نامه کارشناسی گفتاردرمانی.تهران: دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران. ۱۳۸۱
هانسون، ماروین (مؤلف). تولید گفتار، عباسی، انسیه (مترجم). تهران: انتشارات آسیا. ۱۳۸۰
American Speech Language Hearing Association
Brice, A. (2001). Children with communication disorders (ERIC Digest #E617). Arlington, VA: ERIC Clearinghouse on Disabilities and Gifted Education. (Available online at: http://ericec.org/digests/e617.html
Beech,J. Harding,L. Hilton-Jones,D.(1993). Assessment in Speech and Language Therapy. London:Routledge
Charkins, H. (1996). Children with facial differences: A parents’ guide. Bethesda, MD: Woodbine House. (Telephone: 800.843.7323. Web: www.woodbinehouse.com
Children with Communication Disorders.1990. From the ERIC database Children with Communication Disorders. ERIC Digest #E470 (Revised #419). http://ericae.net/edo/ED321504.htm
Cleft Palate Foundation. (1997). For parents of newborn babies with cleft lip/cleft palate. Chapel Hill, NC: Author. (Telephone: 800.242.5338. Also available online at: www.cleftline.org
Gruman-Trinker, C. (2001). Your cleft-affected child: The complete book of information, resources and hope. Alameda, CA: Hunter House. (Web: www.hunterhouse.com
Hamaguchi, P. M. (2001). Childhood speech, language, & listening problems: What every parent should know (2nd ed.). New York: John Wiley & Sons, Inc. (Telephone: 800.225.5945. Web
www.wiley.com)
ONTARIO ASSOCIATION FOR FAMILIES OF CHILDREN WITH COMMUNICATION DISORDERS http://www.oafccd.com
Owens,R.E.(1996).Language development .New York: Allyn and Bacon
Umphred, D.A.(1995).Neurological Rehabilitation.3th edition.St.Louis:Mosby
Wikipedia The free encyclopedia