بهداشت صوت در صدا پیشگان و تمرین های تنفسی
بهداشت صوت در صدا پیشگان و تمرین های تنفسی
اشاره
چگونگی حفظ ونگهداری ازدستگاه تنفس ، برای‌كسانی كه درقرائت قرآن‌كريم به صورت حرفه‌ای ونيمه‌حرفه‌ای فعاليت دارند، موضوع مهمی است. ازاين‌رو، مباحث مربوط به اين موضوع نيز بسيارحائز اهميت است. بهداشت صوت وتمرين‌های تنفسی درصداپيشگان بحثی است‌كه خانم دكتر ليلی حاتمی، متخصص گفتاردرمانی، برای تعدادی ازقاريان وحافظان درمركز طبع ونشر قرآن‌كريم جمهوری اسلامی ايران تدريس‌كرده است. اين مباحث دراختيارشماعزيزان قرارمی‌گيرد تا چنانچه با دانش‌آموزان جلسات آموزش قرائت داريد،ازآنهااستفاده‌كنيد.
لازم به توضيح است،چنانچه دانش‌آموزان درآغاز آموزش‌های مربوط به قرائت درپرده‌های صوتی بالا تلاوت كنند و دستگاه تنفسی لطمه ببيند ، آسيب‌هايی خواهند دید که ديگر قابل جبران نخواهدبود. اميداست اين مقاله درآموزش‌های مربوط به اين موضوع موفق باشد.
تمرين تنفسی صوت براساس دو عامل مهم بررسی میشود:
1. فرکانس: تعداد رفت و برگشت های تارهای صوتی در واحد ثانيه را فرکانس گويند. در واقع، لرزش ها يا ارتعاش تارها فرکانس ايجاد میکنند.
2. شدت: به همان قدرت صوت گفته می شود و در واقع عبارت از اين است که هوا با چه قدرتی به سمت تارها فرستاده شود.
مشکل عمده ای که صداپيشگان با آن روبه رو هستند، اين است که تار آواهايشان خيلی باز و بسته می شود. استفاده زياد از تارها، به خصوص به طور نادرست ، باعث می شود بافت تار آواها سفت شود و به صورت برجستگی زگيل مانندی خود را نشان دهد. اين زگيل شبيه پينه ای است که روی دست افراد نقش می بندد. اين پينه در واقع سلول های مرده پوست است. حال اگر اين زگيل برطرف نشود، کم کم تار آواهای روبه روی خود را زخم می کند. اين نيز مرحله جديدی از آسيب ديدگی تار آواهاست. اگر اين نيز برطرف نشود، بايد منتظر صدمه های بيشتر بود.
يکی از راه های جلوگيری از اصطکاک بيش از حد تار آواها اين است که کمتر حرف بزنيم يا به صورت مختصر صحبت کنيم. بعضی می گويند وقتی تارهای صوتی بيمار است ، بايد به صوت استراحت مطلق داد یعنی کاملا سکوت کرد .
اين سکوت برعکس آنچه تصور می شود، برای صدا مضر است. چرا که يکی از راه های روغن کاری تار آواها، ايجاد صوت است. يعنی تارهای صوتی با سکوت زياد، نرمی خود را از دست می دهند. مثل دستی که وقتی مدتی در گچ مانده است و بعد از بازکردن گچ ، انگشتان به سختی می توانند حرکت کنند. بنابراين وقتی از اين ناحيه بيمار شديد، کم و بدون فشار صحبت کنيد.
در مورد ارتباط بدن با تارهای صوتی، نظريه پذيرفته شده ای وجود دارد. آنچه بر بدن شما میگذرد، در صدای شما تجلی می يابد. خستگی، هيجان، درد، شادی، غم و...،
همه در هنگام صحبت کردن خود را نشان میدهند. پس میتوان گفت، تارهای صوتی همزمان با کار اصلی خود، يعنی ايجاد صوت، تمام احساسات و عواطف شما را نيز انتقال میدهند.
تار آواها از اعضای بسيار مهم بدن هستند. اگر تار آواها بسته شوند، تنفس نيز متوقف میشود، مگر اينکه حنجره و لوله تنفسی را سوراخ کنند.
حنجره شما در بستر بسيار مرطوبی خوابيده است و همانطور که گفتيم ، به روغنکاری نياز دارد. اين کار فقط با کم حرف زدن و حرف زدن بدون فشار حاصل نمی شود بلکه لازم است ناحيه حنجره و به عبارت ديگر بستر حنجره که تار صوتی در ميان آن قرار دارد، مرطوب نگه داشته شود.
به صداپيشگان توصيه میشود، روزانه پنج تا هفت ليوان آب مصرف کنند . در ضمن بکوشند تمرينات خود را در محيطی مرطوب انجام دهند و قبل از قرائت، يک حوله يا پارچه نسبتا مرطوب را جلوی دهان بگيرند و چند دم و بازدم مرطوب داشته باشند . اين کار خيلی به راحت خواندن کمک می کند.
از خشک ماندن بيش از حد بستر حنجره جلوگيری کنيد. غذاهايی را که ممکن است خشک باشد و گلويتان را اذيت کند ، مصرف نکنيد. نمک زياد نخوريد، چون دهان شما را خشک می کند و مجبور می شويد با آب خوردن آن را جبران کنيد. وقتی هوا از داخل ريه ها به سمت تارهای صوتی می آيد، به دو گروه تار صوتی برمی خورد.
1. تارهای صوتی واقعی: که در واقع محل ايجاد صوت است و صوت بر اثر لرزش اين تارها به وجود می آيد.
2. تارهای صوتی کاذب: که در واقع تار صوتی نيست بلکه فقط لایه ای است که از بافت پوششی درست شده است. اين لایه بالای تارهای صوتی واقعی قرار دارد، قدرت ارتعاش ندارد و کسانی که از اين تارها استفاده می کنند، آن را به زور مرتعش میکنند.
بنابراين، محل قرار گرفتن تارهای صوتی واقعی، پشت و پايين تر از سيب آدم است و تارهای صوتی کاذب بالای آنها قرار دارند. کسانی که ازتارهای صوتی خود بد استفاده می کنند ، معمولا صدارا در قسمت بالای سیب آدم تقویت می کنند . این عمل برای حنجره مضر است. برای درک اين قضيه ، معمولادر صدای زير، سيب آدم قدری به سمت بالای نای حرکت می کند؛ به گونه ای که نزديک است به زبان کوچک بچسبد. اين عمل کاملا اشتباه است.
برای استفاده درست از تارهای صوتی واقعی، در ابتدا چندهمزه مفتوحه ( اَ ) با ضربه های آرام و منقطع و سپس چند همزه مولَّف ( آ ) با ضربه های آرام و کشيده ايجاد کنيد تا محل تار صوتی واقعی را متوجه شويد. يادآور میشوم، پرده صوتی را با ( ا ا ء ء ... ء ء )همين حرف همزه مقطع تنظيم و کوک کنيد .... سپس از پرده صوتی مناسب صدايتان شروع به تلاوت کنيد.
هنگام تلاوت دقت کنيد که تمام گلو بايد باز باشد و به هيچ کجای آن فشار نيايد نه اينکه فقط به حنجره توجه کنيد، بلکه به تمام گلو دقت کنيد تا باز و منبسط باشد. برای درک مطلب، هنگام تلاوت دست ها را به ناحيه عضلات گردن بگذاريد و ببينيد چقدر تنش دارد.
اين تمرين ها بايد قبل از شروع هر خواندنی انجام شود. تلاوت بدون تمرين تنفسی، اشتباه محض است.
1. وضعيت ايستاده: پاها کمی به سمت جلو، سر و شانه و ستون فقرات چسبيده به ديوار و بدن در حالت آرامش (ريلکسيشن ) قرار میگيرد.
به صداپيشگان توصيه میشود، روزانه پنج تا هفت ليوان آب مصرف كنيد. در ضمن بکوشيد تمرینات خود را در محيطی نسبتاً مرطوب انجام دهيد و قبل از قرائت ، یک حوله یا پارچۀ مرطوب را جلوی دهان بگيرید و چند دم و بازدم مرطوب داشته باشيد. این كار خيلی به راحت خواندن كمک می كند .
سعی کنيد تا ناحيه لگن نفس بکشيد. البته هيچ انسانی نمی تواند تا ناحيه لگن نفس بگيرد اما با اين تصور، شما پرده ديافراگم را تا پايين ترين حد عضلات شکم به پايين خواهيد برد . در اين تمرينات، آنچه مهم است، تنفس شکمی است. در اين وضعيت، پنج بار به آرامی دم و بازدم عميق داشته باشيد.
2. وضعيت خوابيده: دست ها را موازی بدن و زانوهارا به سمت بالا بگيرید تا حدی که کف پا کاملا به زمين بچسبد. در اين وضعيت نيز پنج بار به آرامی دم و بازدم عميق داشته باشيد.
3. وضعيت خم: دست ها را بالا بياوريد. به تدريج با گرفتن هوا، دست ها را تا روی زانو ببريد. يعنی خم شويد و با برگشتن به حالت قبلی، هوا را خارج کنيد. اين عمل را پنج مرتبه انجام دهيد.
4. وضعيت شيرجه: مثل حالت شماره 1 بايستيد. دست ها را باز کنيد و کم کم به سمت بالا ببريد. وزن بايد روی پاشنه پا باشد. البته در اين حال انگشتان پا نيز به زمين چسبيده است.
در اين حالت، با پنج شماره نفس بگيريد تا دست ها از کنار پا کاملا به بالای سر برسد. سپس با حبس نفس، تا پنج شماره دست را بالای سر نگه داريد و سپس با پنج شماره نفس را خارج کنيد تا به وضعيت اول برگرديد. اين عمل را نيز پنج مرتبه انجام دهيد.
5. وضعيت نشسته: در اين حالت، روی صندلی بنشينيد. خم شويد و آرنج های خود را روی زانو و کف دو دست را طرفين صورت قرار دهيد حتما بايد شل و راحت بنشينيد. دراين وضعيت، به دو روش میتوان تمرين کرد:
روش اول: در همان حالت نشسته، پنج بار دم و بازدم عميق داشته باشيد.
روش دوم: در همان حالت نشسته، با نفس عميق شکم را کامل پر کنيد.
دست ها را به آرامی بيندازيد و در حالت آرامش، کم کم نفس را خارج کنيد و ستون فقرات و شانه ها را به تکيه گاه صندلی بچسبانيد . اين کار را نيز پنج مرتبه انجام دهيد.
تذکر مهم: اين کار اشتباه است که قبل از شروع خواندن، تمرين تنفس نداشته باشيد. تمرين تنفس را قبل از هر تلاوت ، جدی بگيريد.
دكترليلی حياتی
متخصص گفتاردرمانی
پی‌نوشت
1.سيب آدم،محل قرارگرفتن غضروف تيروييداست.تيرو درلغت يونانی به معنای سپراست.يعنی سيب آدم درواقع به عنوان محافظ وسپر،ازتارهای صوتی محافظت می‌كندتابه آن ضربه نخورد.
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.