احادیث و روایات نرمی و ملایمت
احادیث و روایات: نرمی و ملایمت
لکلّ شی‌ء قفل و قفل الایمان الرّفق
هر چیزی را قفلی است و قفل ایمان رفق و مدارا کردن است.
لغات:قفل:کلیددان یا آلت فلزّی که بدرب یا به صندوق میزنند.
رفق:نرمی و مدارا کردن.
احادیث و روایات نرمی و ملایمت
کلمه رفق در لغت عرب بمعنای نرمی و مدارا کردن آمده است کلمه رفیق هم از همین ماده اشتقاق یافته است رفیق بکسی گویند که دوست انسان بوده زحمات را متحمل شده سازش و سازگاری داشته باشد.
در برابر رفق کلمه الفظّ وجود دارد که معنایش خشن و بداخلاق بودن است کلمه دیگری باز بهمین معنی آمده است و آن عبارت است از کلمه عنف که معنای آن در کتب لغت بکسی گفته میشود که با افراد به تندی و خشونت رفتار نماید.
مطالعه و بررسی در آیات قرآن این واقعیت را آشکار میسازد که رمز عمده پیروزی پیامبر اسلام در بسیج کردن همه توده‌های مستضعف و محروم ملایمت و نرمش او بود با اینکه همه قوانین پیامبر مترقی و حیات -بخش بود با اینکه از معجزات باقیه و غیر آن برخوردار بود با اینکه جبرائیل و فرشتگان در خدمتش حاضر بودند با همه اینها خداوند پیروزی او را وابسته به خلق و خوی ملایم او دانسته چنین میفرماید:
فیما رحمة من اللّه لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک
سوره ال -عمران آیه 951 ای پیامبر با چه رحمت و لطفی از خدا بر پیروان خود نرم و ملایم شدی و اگر تو تندخو و خشن بودی هر آینه از اطراف تو پراکنده میشدند بدیهی است علم و دانش تا حدودی انسانها را جذب میکند ولی آنچه که با تمام وجود آدمی را بخضوع میآورد رفتار انسانی و ملایمت کردن است چه از این رهگذر زمینه سلطه
بر قلوب مردم فراهم میآید.
رسول خدا میفرمود:لو کان الرفق خلقا یری ما کان فیما خلق اللّه شی‌ء احسن منه یعنی اگر رفق و مدارا کردن بصورت موجودی متجسم آشکار میگشت در میان آفریده‌های خدا هیچ موجودی زیباتر از خوش‌اخلاقی دیده نمیشد پروردگار در ارتباط با انسانها همیشه رفیق بوده بر اساس رفق و مدارا با آنان رفتار مینماید لذا با اینکه بندگان او عصیان و سرکشی او را بوسیله ارتکاب معاصی و گناهان انجام میدهند خداوند بروی خود نیاورده پرده‌دری ننموده بانتظار توبه و بازگشت،بآنان مهلت میدهد و در این کار آنچنان بزرگواری از خود نشان میدهد که بندگان گمان میکنند که اصلا گناه و معصیتی نکرده‌اند امام زین العابدین(ع)در دعای ابو حمزه ثمالی عرض میکند:فبحلمک امهلتنی و بسترک سترتنی حتّی کانک اغفلتنی و من عقوبات المعاصی جنبتنی.
ای خدا بحلم خود مرا مهلت دادی و با پرده‌پوشی‌ات مرا پوشاندی چنانچه گوئی از من غفلت ورزیده مرا از پاداش گناهان دور ساختی.
در روایتی دیگر مدارا کردن و ملایمت آنچنان ارزش و فضیلت یافته که بطور اطلاق صاحب آن نزد خداوند محبوب‌تر تشخیص داده شده و پاداشش نیز از دیگران بیشتر است در صورتی که ملایمت او از دیگری بیشتر باشد با اینکه ممکن است فرد رجحان نیافته عالم و دانشمند بوده و یا خصوصیات اخلاقی دیگری را دارا باشد.
رسول خدا میفرمود:ما اصطحب اثنان الا کان اعظهما اجرا و احبهما الی الله تعالی ارفقها بصاحبة.هرگاه دو نفر با یکدیگر همنشینی کرده و مصاحبت گیرند محبوب‌ترین آنان نزد خداوند و بزرگترین آنان از نظر اجر و پاداش آنکسی است که نرمی و ملایمتش از دیگری بیشتر باشد.
در منطق قرآن هیچ عملی برابر با شرک با خدا نمی‌نماید شرک بخدا ستمی بزرگ میباشد لقمان به پسرش سفارش میکرد
لا تشرک باللّه انّ الشّرک لظلم عظیم
از برخی از احادیث رسول خدا چنین استفاده میشود که بداخلاقی و خشن بودن با مردم در ردیف شرک بخدا شمار آمده یا آنکه از نظر مبغوضیت و ناخوشایندی در اعداد شرک بخدا محسوب شده است.
قال رسول الله(ص)ما من عمل ابغض الی الله تعالی من الا شراک بالله تعالی و العنف علی عباده.
امام محمد باقر علیه السلام میفرمود هر چیزی را قفلی است و قفل ایمان نرمی و ملایمت است کسانی که فاقد روحیه نرمی و ملایمت هستند مثل آنست که ایمانشان چفت و بست ندارد ممکن است در یک حادثه و یک جریانی همه سرمایه‌های ایمانی خود را با تندخوئی و عصبانیت بباد دهند
در خاتمه این بحث مطرح میگردد که چرا برخی در برخورد با حوادث خویشتن را کنترل کرده با نرمش و ملایمت با مسائل برخورد میکنند و چرا برخی دیگر فاقد چنین روحیه بوده مشکلات فراوانی بوجود میآورند از این گذشته نرمش و ملایمت یک عامل مستقلی بوده یا پدیده‌ای از رشد ذهنی و عقلی است و بعبارت دیگر خیلی‌ها دوست دارند در برخورد با مسائل خیلی‌ها دوست دارند در برخورد با مسائل با نرمی و ملایمت از کنار آن بگذرند ولی عده زیادی عملا نمی‌توانند چنین باشند ولی عده کمی بر اثر قدرت روحی این توان را دارا بوده از کوره در نمی‌روند.
مطالعه و بررسی روایات اسلامی حاکی است که نرمی و ملایمت ثمره رشد عقلی است کسانی که از عقل بیشتری برخوردار هستند قدرت کنترل و ترمز در آنان زیاد میباشد و کسانی که از این نعمت خداداد کمتر بهره دارند کمتر میتوانند روش ملایمت و نرمش را اختیار نمایند.
دلیل این نکته اینست که افراد عاقل سعی میکنند با تجزیه و تحلیل مسائل و مشکلات و با چرخش و انعطاف‌پذیری از درگیری جلوگیری کرده بسلامت از کنار آتش جنگ و جدال و نزاع درگذرند در حقیقت عقل و خرد در انسان بمنزله فنرهای ماشین است هنگامی که ماشین بدست‌اندازها می‌افتد فنرها با نرمش و انعطاف‌پذیری از چاله‌ها گذشته از شکستن و خرد شدن جلوگیری بعمل میآورند و اگر فنرها روزی حالت فنری و انعطاف‌پذیری خود را از دست داده باشد در اولین برخورد با دست‌انداز خواهد شکست بی‌جهت نیست که رسول خدا میفرماید احسنکم عقلا احسنکم خلقا یعنی هر که خلق و خوی بهتری دارد عقل و خردش نیز بهتر است.
بنابراین با توجه بحدیث آخر چنین مستفاد میگردد رفق و ملایمت روحیه بسیار ارزنده‌ای است که هر که آنرا دارا باشد در دنیا فردی پیروز و موفق بوده بهمه خواسته -های متعادل و مشروع دست یافته در روز رستاخیز نیز بهمه حظوظ اخروی خواهد رسید
برای توضیح بیشتر می‌توان گفت فردی که نرم و ملایم باشد همیشه در برخورد با مشکلات با عقل و اندیشه به بهترین وجه از کنار مساله و مشکل عبور کرده هیچگونه نارسائی بوجود نخواهد آورد خواه این مشکل در محیط خانه با شوهر و همسرش روی داده باشد یا در اجتماع و محل کارش تحقق یافته باشد نتیجة چنین افرادی از پاشیده شدن کانون خانوادگی و تزلزل اخلاقی فرزندان و فقدان امنیت خاطر جلوگیری بعمل میآورند در خاتمه به حدیثی که از رسول خدا در این باره نقل شده است اشاره مینمائیم.
قال النبی(ص)من صبر علی سوء خلق امراته اعطاه اللّه من الاجر ما اعطی ایّوب
علی بلائه و من صبرت علی سوء خلق زوجها اعطاها اللّه مثل ثواب آسیه
رسول خدا فرمود هر که در برابر بداخلاقی همسرش بردباری کند آنچه بایوب پیامبر داده‌اند باو داده خواهد شد و هر زنی بر بداخلاقی شوهرش بردباری کند آنچه بآسیه زن فرعون داده شده باو خواهند داد.
بقیه از صفحه 51
(به تصویر صفحه مراجعه شود) که والدین یا فرزندان تفاهم بیشتری میتوانند داشته باشند نفوذ آنها در کودک زیادتر است.
2-آموزش:آموزش مستقیم نیز از راه و روشهای مهم در ایجاد جرات است ولی هرگز تأثیرش باندازه نقش الگو نیست.گاهی یک تذکر،یک پند و اندرز خط مشی‌ها را عوض میکند و نیز ایجاد این تأمین که طفل نیازی به دروغ ندارد.
3-انتقاد از جبن:زمانی لازم است که اگر کودک دچار خطا شده و دچار ترس شده است از او انتقاد کنیم،منتها انتقادی ملایم و توام با خیرخواهی.
مثلا باو بگوئیم که:"چرا ترسیدی؟" ("جای ترس نبود"لازم بود باجرات باشی""پسری چون تو نباید بزدل باشد"و....
4-تلقین:تلقین هم توسط خود و هم توسط دیگران در آدمی بسیار نفوذ میکند البته اگر از سوی افراد بزرگتر مورد احترام و مخصوصا برای کودکان01/ ساله ببالا باشد بسیار مؤثر است
تلقینات بهتر است صبحها پس از بیدار -ی و شبها قبل از خواب صورت گیرد تلقین درباره خود بهتر است با صدای محکم و آرام و حتی جلوی آینه صورت گیرد.مثلا بدینگونه.من جرات دارم.باید هم با جرات باشم.من راست میگویم.من صریح خواهم بود.من نمی‌ترسم...
5-ذکر داستانها:داستانها،بیان عمل قهرمانان و راه و رسم گذشتگان وسیله خوبی برای ایجاد جرات است-داستانها باید هدفدار و موجد حالات و رفتار ایدآلی باشد.
در کودکان حالت ایدآل‌جوئی و قهرمان -پرستی است و با شنیدن داستان خود را غیر مستقیم با آن الگوها تطابق میدهد و زمینه موردنظر را در خود ایجاد میکند.
منبع :
نشریه پیوند » بهمن 1360 - شماره 28
مثل خردمندان فكر كنيد اما با مردم به زبان خودشان حرف بزنيد.